Fransa'da eğitilen Ukraynalı tugaydan yaklaşık 1700 asker firar etti. Cephede bozguna uğrayan tugay dağıtılmak zorunda kaldı. Ülkedeki askeri firar sayısı geçtiğimiz yıl zirve yaptı.
Can Kuyumcuoğlu
İki yılı aşkın süredir Rusya'yla savaşan Ukrayna, bir yandan da orduda gittikçe artan firar vakalarıyla boğuşuyor.
Ukraynalı birliklerden firar eden asker sayısı, 2024 yılında zirve yaptı. Bu, Ukrayna ordusu içerisinde savaş yorgunluğuna ve moral eksikliğine işaret ediyor.
Bir yandan da, artan firarlardan Zelenskiy'in savaş yönetimini sorumlu tutanların sayısı, küçümsenmeyecek seviyede.
Son kapsamlı firar vakası: Fransa'da eğitilen 1700 asker kaçtı
Batı tarafından donatılan ve Fransa'da eğitilen Ukrayna birliğinden yaklaşık 1700 asker, cepheye dahil olmadan firar etti.
İngiliz The Telegraph gazetesi, Leopard 2 savaş tankını kullanan az sayıdaki birliklerden biri olan yeni 155. mekanize tugayının en az 50 üyesinin, birliğin bazı unsurları Fransa'da talim yaparken ortadan kaybolduğunu yazdı.
Birlik ilk kez savaşa girdiğinde, en az 1700 mensubu birçok noktada izinsiz olarak kayıplara karıştı. Yaklaşık 500 askerin hala kayıp olduğu, en son Kasım ayında bildirilmişti.
Firar, tugayın Donetsk bölgesinin doğusundaki Rus ilerlemelerine karşı Ukrayna savunmasını destekleyen kilit lojistik merkezi olan Pokrovsk'a konuşlandırılmasından önce gerçekleşti.
Tugay ağır kayıplar verdi
Son günlerde savaşa giren tugay, bildirildiğine göre bazı tankları ve zırhlı araçları da dahil olmak üzere ağır kayıplar verdi.
Yaşananlar, Ukrayna Devlet Soruşturma Bürosu'nu 155. tugay hakkında inceleme başlatmaya yöneltti.
"Kievli Anne" olarak da bilinen tugayın 5 bin 800'den fazla askeri olması ve Leopard tankları ve Fransız Caesar 155mm obüsleri de dahil olmak üzere mevcut en iyi ekipmanlardan bazılarıyla donatılması gerekiyordu.
Zelenskiy'le Macron coşkuyla duyurdu, fiyaskoyla sonuçlandı
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, geçtiğimiz yılın Haziran ayında Normandiya Çıkarması'nın 80. yıl dönümünü anmak için düzenlenen bir etkinlikte yaptıkları gösterişli bir buluşmayla 900 milyar dolarlık projeyi duyurmuşlardı.
Tugay, Zelenskiy'in Batı tarafından donatılan ve hazırlanan 14 yeni tugay kurma çalışmaları kapsamında Batı Ukrayna, Polonya ve Fransa'da dokuz ay eğitim almıştı.
Ukraynalı savaş muhabiri Yuriy Butusov, firarlarla ilgili şu değerlendirmeleri yaptı: "Bu gerçekten bir suç, ancak askerlerin ve subayların suçu değil. Başkomutan, Savunma Bakanlığı ve genelkurmay başkanlarının suçu. Deneyimli ve savaşa hazır tugayları güçlendirmek yerine hayatlarını ve kamu fonlarını yeni projelere harcamaya devam ediyorlar."
155. Tugay'ın kuruluşuyla ilgili bir rapor da sunan Butusov, tugayın başından itibaren sorunlarla dolu olduğunu belirtti.
'Acemi tugaylar neden kuruluyor' diye sorgulanıyor
Bununla birlikte, Kiev'in ülkenin mevcut, savaştan zarar görmüş güçlerini yenilemek yerine yeni asker alımları ve ekipman bağışlarını acemi tugayları kurmak için kullanma stratejisi de sorgulanıyor.
Tugay için asker alımı geçtiğimiz yılın Haziran ayında başlamıştı. Ancak eğitim başlamadan önce diğer birlikleri yenilemek için tugaya yaklaşık 2 bin 500 asker alımı engellenmişti. Geriye kalan 1924 gönüllü Fransa'ya gönderilmiş, ancak bunlardan sadece 51'inin bir yıldan fazla askeri deneyimi olduğu ortaya çıkmıştı.
Tugayın çoğunluğu (1414 kişi) Ukrayna ordusuna sadece yurtdışı eğitimleri için gönderilmelerinden önceki iki ayda kaydolmuştu. Tugay, Fransa'da eğitim alırken asker alımına devam etti. Bu askerlerin 700'den fazlası Ekim ve Kasım ayları arasında firar etti.
Gerekli ekipmanlar karşılanmadı
155. Tugay sonunda Pokrovsk'a konuşlandırıldığında, savaş alanı keşiflerinin ana yöntemi olan insansız hava araçları ve elektronik harp sinyal bozucuları devlet tarafından karşılanmadı.
Ukraynalı bir sosyal medya fenomeni ve askeri bağış toplayıcı olan Serhii Sternenko, hükümet malzemelerinin olmaması nedeniyle tugaya yakın zamanda ekipman gönderdiğini kaydetti. Tugay, savaşa girdikten 10 gün sonra Kiev'den insansız hava araçları için sadece nakit para aldı.
Butusov, "Sonuç olarak, yepyeni Leopard 2A4 tankları ve VAB zırhlı araçları, düşman insansız hava araçlarının cephede ilk kullanım girişimleri sırasında kayıplara uğradı" diye yazdı. Butusov şunları ekledi: "Tugayın askerleri, yetkililerin yetkin bir şekilde uygulamak için hiçbir çaba göstermediği Zelensky'nin halkla ilişkiler projesinin rehineleri haline geldi."
Albay Dmitro Riyumşin, cepheye gönderilmesinden birkaç gün sonra tugayın komutanı olarak görevden alındı.
Ukrayna'nın Neo-Nazi Azov Tugayı'nın kurmay başkanı Bogdan Kroteviç, "Mevcut olanlar eksikken yeni tugaylar kurmak ve onları bu tür ekipmanlarla donatmak aptallık olabilir mi?" yorumu yaptı.
Tugay o zamandan beri etkili bir şekilde dağıtılırken, unsurları Pokrovsk muharebelerinde daha deneyimli olan tugaylara atandı.
Firarlar 2024'te zirve yaptı
Savaşın 2022'de başlamasından bu yana, 2024 yılında her zamankinden daha fazla Ukraynalı asker ordudan firar etti.
Ukrayna ordusundan firar için açılan davaların 2024'te en az 30 bine ulaştığı düşünülüyor. Bazı kaynaklara göre, bu sayı muhtemelen çok daha fazla. Ortalama tahminlere göre, mevcut firar sayısı, savaşın başladığı 2022 yılındakinin birkaç katı seviyesinde.
Kyiv Post'a göre, savaş başladığından beri görev yerlerinden kaçtıkları için yaklaşık 60 bin kişinin cezai suçlamalarla karşı karşıya olduğuna inanılıyor. Başsavcılığın belgelerine atıfta bulunan Ukraynalı gazete, bu davaların neredeyse yarısının bu yıl başlatıldığını belirtiyor.
Ancak, İngiliz gazetesi The Times da başsavcılığın rakamlarına atıfta bulundu ve bu rakamların bu yılın Ocak ve Eylül ayları arasında firar ve askeri birliğin terk edilmesi nedeniyle yaklaşık 51 bin ceza davası açıldığını gösterdiğini ifade etti. İspanyol El Pais gazetesi ise, bu yılın Ocak ve Ağustos ayları arasında 45 bin 543 firar olduğunu ve bunun Ukrayna basınına sızdırılan Başsavcılık Ofisi'nden gelen veriler olduğunu kaydetti.
Tüm bu rakamlar, 2023'te aynı suç için açılan 22 bin ceza davasından ve 2022'de açılan sadece 9 bin davadan çok daha fazla.
Ukrayna'da askeri firardan suçlu bulunanlara 5 ila 12 yıl arasında hapis cezası veriliyor. Bazı firarilerse, hapis cezasının "savaş alanında bitmeyen, belirsiz bir dönemle yüzleşmekten daha iyi bir seçenek" olduğunu düşünüyor.
Ülkede firar o kadar yaygınlaştı ki, Ukrayna Parlamentosu Verhovna Rada, 20 Ağustos 2024'te yakalananlar "göreve dönmeyi kabul ettikleri sürece" ordudan ilk firar girişimlerini suç olmaktan çıkarma gibi benzeri görülmemiş bir adım attı.
Neden bu kadar çok asker firar ediyor?
Firarların başlıca nedeninin, askerler arasında bitkinlikten kaynaklanan düşük moral olduğu görülüyor.
Askerler, kendilerini rahatlatacak kimse olmadığı için günlerce yoğun ateş altında durmadan çalışmak zorunda kaldıklarından şikayet ediyorlar. Ön saflardakiler, medyaya Rusya'nın 2022'deki işgalinden bu yana çok az dinlenerek savaştan savaşa gittiklerini söylüyor.
Ukrayna'da askerlere yılda iki kez 10 gün izin hakkı veriliyor, ancak personel eksikliği bazen bu izinleri bile geciktiriyor. Askerler ve aileleri, bir aylık izin ile üç yıllık rotasyon arasında değişen izinlerden şikayetçi.
Firar nedeniyle soruşturma altına alınan bir asker, aynı zamanda bir gazeteci olan Serhi Hnezdilov, İngiliz The Times gazetesine şunları söyledi: "En azından hapiste ne zaman ayrılabileceğinizi biliyorsunuz." Hnezdilov, ordudaki koşullara karşı protesto amacıyla Facebook'ta ordudan ayrılma kararını yazdıktan sonra tutuklanmıştı.
Ukrayna ordusu ne durumda?
Ukrayna'nın savaşta kaç adam kaybettiği belli değil. Uzmanlar, kayıpların on binlerce olabileceğini düşünüyor. Batılı kaynaklar, 80 bin Ukraynalı askerin hayatını kaybettiğini tahmin ediyor.
Uzmanlar, firar vakalarındaki artışın Ukrayna'nın savaş alanında asker sıkıntısı çekmesiyle birlikte geldiğini söylüyor. Ukrayna ordusu, bu sorunu, savaşçıları zorla seferber ederek çözmeye çalışıyor.
Birçok askerin cephede uzun süreler boyunca yaşadığı zihinsel ve fiziksel yorgunluğun yanı sıra, Ukrayna ordusu yetersiz silah ve mühimmatla da uğraşmak zorunda.
Ağustos ayında Rusya'nın Kursk bölgesine yapılan büyük bir saldırı da dahil olmak üzere bazı zaferlere rağmen, Ukrayna birlikleri kendilerini Rusya ile yaklaşık 32 aydır süren savaşta sık sık geri planda buldular.
CNN'in aktardığına göre, Ukraynalı askerler yetersiz silahlandıklarını ve düşmanın görüş alanında olduğunu, ilerlemelerini izlediğini ve mühimmatları olmadığı için ateş edemediklerini söylüyorlar. Askerlerin birçoğu piyade birliklerine yeterli koruma sağlayamadıkları için suçluluk duyduklarını ifade ediyor. Komutanlar ayrıca gazetecilere silah kıtlığı nedeniyle savaşta tüm birliklerden adamların ölmesini izlemek zorunda kaldıklarını belirtiyor.
Askerlik kanunları firarları mı körüklüyor?
Savaşın başında yürürlüğe giren Ukrayna'nın sıkıyönetimi, genç erkeklerin orduya katılmasını zorunlu kılıyor.
Zelenskiy'in hükümeti, ordunun hizmete uygun olan yaklaşık 3,7 milyon savaş çağındaki erkekten 500 binini askere alması gerektiğini belirtiyor.
Devlet Başkanı'nın Nisan 2024'te imzaladığı yeni seferberlik yasasına göre, 25 ila 60 yaş arasındaki erkekler artık askerliğe uygun olarak görülecek. Daha önce bu yaş aralığı 27 ila 60'tı.
Güncellenen yasa, savaşma çağındaki erkeklerin bilgilerini yetkililerle güncellemelerini zorunlu kılıyor. Yenilenmiş yasa, askerlikten kaçma cezalarını sıkılaştırıyor, para cezaları yaklaşık 13 dolardan 215 dolara çıkarılıyor ve ihlal edenler birkaç gün gözaltında tutuluyor.
Ukrayna'da askerlikten muaf olmanın bir yolu var mı?
Ukrayna'da askerlikten muafiyet resmi olarak yok. Sıkıyönetim kanunları, askerlik çağı grupları ve kategorilerindeki kişilerin ülkeyi terk etmesine izin vermiyor. Ancak, yüzlerce Ukraynalı genç, askerlikten korkarak komşu ülkelere kaçtı. Ukrayna sınır devriyesine göre, bazıları kaçmak için Romanya sınırındaki Tysa Nehri'nin dondurucu sularını göze aldı, hatta boğuldu.
Ülkeyi terk etmeye çalışırken yakalananlar genellikle para cezasına çarptırılıyor ve ardından serbest bırakılıyor.