Bugünkü köşemizde Nâzım Hikmet’in 1948 yılında Bursa’da cezaevindeyken kaleme aldığı Ferhad ile Şirin oyunu üzerine çok yakın arkadaşı olan besteci Arif Melikov tarafından yazılmış bale müziğine yer veriyoruz. İlk kez 1953'te ‘Aşk Efsanesi’ başlığıyla Moskova Drama Tiyatrosu'nda sahnelenmiş olan oyunun bale uyarlaması, 1961 yılında Kirov Balesi'nde (günümüzde Mariinski) Azeri-Sovyet besteci Arif Melikov’un bestelediği müzikler, Suliko Virsaladze’nin tasarımları, Bolşoy Balesi baş koreografı Yuri Grigoroviç’in koreografisi ve orkestra şefi Niyazi Tagizade-Hacıbeyov’un yönetiminde gerçekleştirilmiştir.

Toplumcu gerçekçiliğin başarılı bir örneği olan Ferhad ile Şirin oyunu, konusunu Orta Asya, Azerbaycan, İran, Türkiye ve Balkanlar'da ülkelere ve yörelere göre bazı değişikliklere uğramış olarak yüzyıllardır anlatılan bir halk öyküsünden alır. Metin üzerinde gerçekleştirdiği biçimsel ve tematik değişiklikleri toplumcu bir anlayışla yapan Nâzım, ‘fedakârlık’ temalı yeni bir metin kurgulamıştır. Oyunun başında Şirin’in sağlığına kavuşması için Mehmene Banu’nun güzelliğini vermesiyle başlayan fedakârlık, Ferhad’ın halka su getirmek için Şirin’i reddetmesiyle doruğa ulaşmıştır. Bir sevda hikâyesinin anlatıldığı alt metni, fedakârlık temalı toplumcu faydacı bir ana metne dönüştüren yazar, yaptığı bu metinler arası uygulamayla farklı anlamda yeni bir ana metin üretmiştir. Nâzım 4 Nisan 1961 tarihli ‘Sovyet Sanatı Namına’ adlı gazetede; “Ben insanoğlunun sevip aşkı için mücadele etmesinden bahseden bir eser yazmak istedim. Eserde aynı zamanda onun vatana ve halka olan sevgisine de büyük önem verdim” demiştir.

Arif Melikov, 1958-61 yılları arasında Aşk Efsanesi’nin bale müziğini yazmak için Rus-Sovyet bale geleneğinin en güçlü unsurlarını bir araya getirdi. Melikov, doğu halklarının müziğine özgü olan ezgi ve makamsal özellikleri geniş bir ölçekte değerlendirdi, müziğinin üstün seviyesi çağdaş zamanın ve sanatta toplumcu gerçekçilik yaklaşımının taleplerini oldukça başarılı bir şekilde karşıladı. Aşk Efsanesi çağdaş dünya bale sanatında, genç yaştaki besteci tarafından yazılan ilk büyük ölçekli eserdi ve bu çalışma Melikov’a dünya çapında ün kazandırdı.

Eserin Kirov balesindeki ilk gösterimi set tasarımcısı Semyon Virsaladze ve orkestra şefi Niyazi ile yakın işbirliği içinde oluşturuldu. 1961'de Leningrad'da çok başarılı bir ilk temsilin ardından, Moskova Bolşoy Tiyatrosu'nda da sahnelendi, SSCB ile sınırlı kalmayıp Avrupa ve dünyanın birçok tiyatrosunda sahnelendi. Bale, Ankara ve İstanbul’da da defalarca sahneye koyuldu.

Şimdi Aşk Efsanesi bale müziğinin 1988 yılında şef Valery Gergiev ve Tüm-Birlik Ulusal Radyo Servisi ve Merkezi Televizyon Ağları Büyük Senfoni Orkestrası (günümüzde Moskova Radyo Senfoni Orkestrası) tarafından yapılmış ve 2014 yılında piyasaya çıkmış olan kaydından seçilmiş bölümleri dinliyoruz.

(Eserin diğer bölümlerini dijital platformlarda dinleyebilirsiniz) 

• 1. Perde, 1. Sahne: Altın Dansı

• 2. Perde, 3. Sahne: Ferhad ve Şirin’in Adagio’su 

• 2. Perde, 3. Sahne: Kızların Dansı

• 3. Perde, 1. Sahne: Ferhad ve Şirin’in Adagio’su

• 3. Perde, 1. Sahne: Veda Sahnesi ve Son