SinoVac, CoronaVac aşısı için dün akşam saatlerinde Reuters tarafından geçilen haber tartışmalara yol açtı. Reuters, Brezilya'daki çalışmanın sonuçlarını "hayal kırıklığı" manşetiyle ve “araştırmacılar etkinliği %50,4 olarak açıkladı” şeklinde bildirdi. Haber ve özellikle vurgulanan etkinlik CoronaVac aşısını önümüzdeki haftalarda kullanmaya hazırlanan Türkiye’de hızla gündeme girdi. 

Reuters’in haberi ve haberciliği

Brezilya'da yapılan araştırmanın sonuçları geçtiğimiz hafta, yani 7 Ocak Perşembe günü araştırmayı Sao Paola’da yürüten Butantan Enstitüsü tarafından açıklanmıştı. Enstitü, bu toplantıda aşının “klinik etkinlik” düzeyini %78 olarak bildirmişti.

Reuters ise basın toplantısından dört gün sonra yeni bir haber ile yeni bir oran açıkladı. Reuters’in haberine göre aşının “genel etkinlik” düzeyi %50,4 olarak bildirilmişti. Reuters “hayal kırıklığı” olarak tanımladığı bu oranı önce “yerel kaynaklara” dayandırdı. Yaklaşık 20 saat sonra ise haberin kaynağını Butantan Enstitüsü tıbbi araştırmalar yöneticilerinden birisi olan Dr. Ricardo Palacios’a dayandırdı. Enstitü ise Reuters’in haberinin ardından sosyal medya hesabından aşının etkinliği ve güvenirliğine dair kısa bir açıklama yayınladı. Enstitü ayrıca tıbbi yönetici olan ve Reuters’in kendi haberinde atıfta bulunduğu Dr. Palacios’un sözlerini de paylaştı.

Tartışmalara ve endişelere yol açan Reuters haberini ve ajansın haberciliğini anlamak için ise açıklanan oranlara yakından bakmak gerekiyor.

Brezilya çalışmasında “çok katmanlı” sonuçlar var

Butantan Enstitüsü tarafından 7 Ocak’ta yapılan sonuç toplantısında göze çarpan en önemli nokta dört farklı grup için sonuç açıklanmış olması. Enstitü CoronaVac için sonuçları "ağır, orta şiddette, hafif ve çok hafif" olgular olmak üzere dört farklı grup üzerinden değerlendirmiş. İlk iki grup, yani “ağır ve orta şiddet” grupları hastane yatışı gerektiren COVID olgularını, “hafif” grup ise tedaviyle hastane yatışı gerektirmeksizin ayaktan atlatanları tanımlıyor. Dördüncü ve son grup olan “çok hafif” grubu ise tedavisiz ayaktan atlatanları tanımlıyor.  

Aşının ilk iki gruptaki (hastane yatışı gerektiren ağır ve orta şiddette vakalarda) etkinliği %100 iken ilk üç gruptaki (ağır, orta, hafif şiddetli vakalar grubu) etkinliği %78. Bu gruplardaki etkinlik sözkonusu gruplar ayaktan ya da yatarak tedavi aldıkları için “klinik etkinlik” olarak verilmiş. 

Klinik tedavi alan üç gruba çok hafif belirtileri olan ve herhangi bir tedavi gerektirmeyen grup da dahil edildiğinde ise aşının etkinliği %50,4 oluyor. Enstitü geçen haftaki basın toplantısında bu oranı “genel etkinlik” olarak vermiş.

Reuters ise basın toplantısından bir hafta sonra dün bu oranı “tercih eden” bir haber yaptı. 

Öte yandan Pfizer/BioNtech ve AtsraZenecaOxford aşılarında, aşı etkinliğine dair böylesi bir alt grup ayrıntılandırılması yapılmadığını hatırlatalım.

Brezilya çalışmasında kriterler ve gönüllülükler farklı mı?

Reuters’in dün öne çıkarmaya karar verdiği oranı Butantan Enstitüsü tarafından yürütülen araştırmaya dair bazı bilgileri de göz önünde bulundurarak değelendirmek gerekiyor. 

Birincisi, Brezilya’daki aşı çalışması sadece sağlık çalışanları arasında yürütüldü. Uzmanlar bu grupta hastalığın toplumun diğer kesimlerine göre daha yaygın olduğuna dikkat çekiyorlar. Ayrıca gönüllülerin sağlıkçı olmaları nedeniyle COVID hakkında daha bilgili olduklarını ve çok hafif belirtileri bile tanıyabileceklerini, bu durumun ise araştırmada “çok hafif” olarak tanımlanan grubu genişletmiş olabileceğini belirtiyorlar. 

İkinci olarak ise Brezilya’daki çalışmada COVID için 11 ön belirti tanımlanmış. Örneğin Pfizer/BioNTech aşı etkinliği çalışmasında 8 ön belirti tanımlanmıştı. Butantan Enstitüsü ise çalışmada ateş, öksürük, nefes darlığı, kas ağrısı, tat ve koku kaybı, ishal, kusma gibi diğer aşı çalışmalarında da tanımlanmış belirtilerle yetinmemiş. Baş ağrısı, burun akıntısı, burun tıkanıklığı yorgunluk, mide bulantısı gibi belirtileri de PCR testi için ön tanıma almış.

Uzmanlar bu iki noktanın diğer aşı çalışmalarından farklı olduğuna ve gerek Pfizer/BioNTech gerekse AstraZeneca çalışmalarında bu tür özellikler bulunmadığına dikkat çekiyorlar.

Bir önemli fark daha

Butantan Ensitüsü tarafından açıklanan sonuçlarda bir önemli fark daha bulunuyor ve bu fark ancak aşı çalışma sonuçlarına yakından bakınca anlaşılabiliyor. Pfizer/BioNTech çalışmasına toplam yaklaşık 43.500 kişi alınmış. Bu kişilerin yarısına aşı, diğer yarısına ise plasebo adı verilen ve herhangi bir etkinliği olmayan bir madde verilmişti. Aşı yapılan 21.750 kişiden 8’i COVID olurken plasebo uygulanan 21.750 kişiden 162’sinde COVID saptanmıştı. 

Brezilya çalışmasına ise yaklaşık 9250 kişi alınmış durumda ve yarısına aşı, diğer yarısına da plasebo uygulanmış.

Aşı uygulanan grupta toplam 85 kişi COVID olurken plasebo grubunda ise 167 kişi hastalanmış. 

Yani Brezilya’da plasebo grubunda bile hastalanma diğer aşı çalışmalarına göre çok daha yüksek. Bu farkın üç anlamı olabilir. Birincisi Brazilya çalışması COVID açısından çok daha yüksek risk altındaki bir gönüllü toplamına uygulanmış olabilir ki araştırmanın sağlık çalışanlarına dayanması buna işaret ediyor. İkincisi Brezilya çalışması diğer aşı çalışmalarının saptamadığı olguları bile saptamış olabilir. Üçüncüsü Pfizer/BioNtech çalışması virüs ile karşılaşmanın mevsimsel olarak düşük ve hastalığın da belirtisiz geçirildiği bir dönemde yapılmış olabilir. Keza Pfizer çalışması Temmuz-Kasım 2020 arasında yani ikinci dalgadan önce yapılmıştı.

Ancak yine de Pfizer çalışmasında plasebo grubunda bile olgu sayısının görece düşük kalması dikkat çekici. 

Enstitü "fazla" titizlik mi gösteriyor?

Sonuçlara yakından bakıldığında ortaya çıkan bu tablo Enstitü'nün fazla hassaslaşmış bir konuda bilimsel titizlikle hareket etmeye çalışırken Reuters gibi kurumların ayıklayıp seçebileceği malzemeleri sunduğunu düşündürüyor.  
Enstitü tarafından paylaşılan ayrıntılı verilerde aşının etkinliğinin ağır ve orta şiddetteki vaka gruplarında yeterince yüksek olduğu görülüyor. Yani klinik tablonun ciddiyeti arttıkça aşı etkinliği de artıyor. Brezilyalı çalışmayı yürüten ekip bu aşının “asemptomatik vakalarda” dahi beklenen kriterler çerçevesinde bir azalma yaratabilceği “sevinci” ile paylaşmak motivasyonunda oldukları söylenebilir. 

Ancak Enstitü'nün bilimsel titizliği Reuters tarafından tam tersi yönde yani "aşının etkinliğine" dair bir hayal kırıklığı olarak yansıtılyor. Enstitü tam da basın açıklamasını "salgını bitirecek formül Brezilya'da" coşkusuyla bitirmişken.

Piyasa rekabeti ve siyasi taraflar

Son olarak önemli bir küçük ayrıntıya daha değinmek gerekiyor. Brezilya’daki aşı çalışmasını yürüten Butantan Enstitüsü yerel iktidar tarafından işletilen bir kamu kurumu. Sao Paolu eyaletinin yönetimi ise merkez sağ görüşlü Sosyal Demokrat Parti’nin elinde. Brezilya devlet başkanı Balsanaro ise yerel yönetimi ve yerel yönetimin salgınla mücadele için gösterdiği çalışmaları desteklemiyor. Bu karşıtlık aşı konusunda da geçerli. Keza Enstitü geçen hafta CoronaVac için yaptığı basın açıklamasında, isim vermeden Balsanaro’yu da eleştirmişti ve Brezilya’da salgını “her tür engele rağmen” bitirecek aşının ellerinde olduğunu belirtmişti. Reuters’in haberi ise tüm bu tartışmaların üstüne geldi.