Şahabettin Süleyman’ın yazdığı Çıkmaz Sokak oyunu 1911 yılında ilk kez kitap olarak basıldı ancak sahnelenmesi mümkün olmadı.
Osmanlı'da yasaklanan bu oyun 115 yıl sonra ilk kez İstanbul'da seyircisiyle buluştu.
115 yıllık bu yasağın öyküsünü, sahnelenmesinin nasıl gündeme geldiğini oyunun yapımcısı Mustafa Kalkan ve yardımcı yönetmeni Şirvan Kalenderoğlu ile konuştuk.
'Şahabettin Süleyman oyunu yayınladığında memuriyeti sona eriyor'
Oyunun yasaklanması ve yüz yıllık bir yasağın ardından Şişli’de sahneye konulmasının hikayesini anlatır mısınız?
Mustafa Kalkan: Oyun, 7 sene kadar önce metin olarak elime geçti. Hiç yapılmamış olması benim için çok önemliydi. Bu zamana kadar sadece, Tiyatro Boyalıkuş tarafından okuma tiyatrosu olarak yapılmıştı. Hiç sahneye konulmamış olması ve yasaklı bir oyun olması ilgimizi çekti. Konu çok etkileyiciydi. 7 senedir bu oyunu oynayacak yönetmen ve oyuncu arıyordum. Hiç kimse yapmaya ve oynamaya cesaret edemedi. Geçtiğimiz sene yönetmen Gökhan Erarslan ile konuştuk ve yapmaya karar verdik.
Şirvan Kalenderoğlu: Gökhan Hoca beni aradığında oyunun ismini Türkiye Tiyatrosu dersinden biliyordum, ancak metni bu dönem okudum. Metin oldukça uzun ve dil olarak çok ağır olması sebebiyle üzerinde seyirci için anlaşılır olması ve politik olarak konuyu anlatabilmek için metin üzerinde çok çalıştık. Çalışmamız beş ay kadar sürdü. Oyunun yazıldığı dönem İstibdat Dönemi. Bir taraftan meşrutiyetin ayak sesleri geliyor, çok büyük bir hürriyet kavgası var. İstibdat Devri’nde oyunlar yazılıyor, ancak basamıyorlar. Şahabettin Süleyman’ın kitabı basıldığında oyunun oynanamayacağı ortaya çıkıyor. Konu olarak bir yasak aşk işleniyor, o dönem çok işlenen bir konu. Ancak, burada başka bir konu var: kadın eşcinselliği. Şahabettin Süleyman oyunu yayınladığında memuriyeti sona eriyor. Yüz on beş yıl sonra sergilenmesi de cesaret işiydi. Biz de başladık.
'Bu yasağa bugünden bir gönderme olsun istedik'
Şahabettin Süleyman’ın metninde erkek karakterler de olmasına rağmen, karakterlerin tamamının kadın oyuncular tarafından oynandığını görüyoruz. Bu tercihin nedeni nedir?
Şirvan Kalenderoğlu: Bizim için bunun iki temel nedeni vardı. Öncelikle, bu oyunda kadın meselesini öne çıkarmak istedik. Sadece eşcinsellik üzerinden değil, kadın meselesi üzerinden, kadın olmak üzerinden de okumak istiyoruz. Ayrıca, bu oyunun yazıldığı dönemde kadınların sahneye çıkması yasaktı, bu yasağa bugünden bir gönderme olsun istedik. Bu sebeple de 8 kadın oyuncuyla oynamayı tercih ettik. Oyunun başlangıcında “Mevsimler değişir, peki ya insanlar?” diyoruz. Bu cümle oyun metninde olmamasına rağmen ekledik çünkü bugün de gericiliğin değişmediğini düşünüyoruz. “Peki ya insanlar” diyerek değişmeyen zihniyete işaret ediyoruz. Baskı, hürriyet meselesi, eşcinsellik üzerine baskı, kadına yönelik şiddet, gericilik bunlar bugün de var. Ancak, tabii ki değişen pek çok şey de var. Burada asla mevsimler değişir, insanlar değişmez demiyoruz. Bunu söylüyor olsak bu işi neden yapıyoruz diye sormak gerektiğini düşünüyorum. Bugün daha yan yana duracak durumdayız. Bizim için umut vadeden şey bu.
Kasım ayından beri oynuyorsunuz, bugüne kadar nasıl tepkiler geldi?
Şirvan Kalenderoğlu: Şu ana kadar kötü bir tepki almadık, genel olarak seyirci memnun ayrılıyor. Gelebilecek bütün tepkilere hazırız. Anlatım olarak da o cesareti vermek istedik. Bunlar Netflix ile gelmedi, bunu göstermek istedik.
Mustafa Kalkan: Oyun seyirci tarafından beğenildi. Biz olmayan bir şeyi yapmadık, bu sebeple bir çekincemiz de yok, oynamaya devam edeceğiz.
Gösterimi devam eden Çıkmaz Sokak, 28 Ocak, 8 Şubat ve 25 Şubat'ta Şişli Tiyatrosu'nda, 16 Şubat Kozyatağı Kültür Merkezi'nde seyirciyle buluşacak.