26 Haziran Çarşamba günü Türkiye ve Avrupa’nın “prime time” zamanında, akşam saatlerinde darbe haberi geldiğinde, Bolivya’da gündüz 14:00 sularıydı.
La Paz’ın Taksim Meydanı’ndan daha küçük, mütevazı ve çoğu zaman sakin Murillo Meydanı’na güpegündüz bir askeri birlik girip Başkanlık Sarayı’na yöneldiğinde, hemen herkeste şaşkınlık hakimdi.
Darbe girişimi çok hızlı gelişti ve çok hızlı sonuçlandı. 14:30’da ufak bir tank, Quemado Sarayı’nın kapısını kırdı. Darbecilerin başındaki eski komutan Juan José Zúñiga bir grup askerle içeri girdiğinde, koridorda Devlet Başkanı Luis Arce’yle karşılaştı.
Birden fazla kamera, bundan sonraki yedi dakikalık sekansı farklı açılardan çekti. Arce’nin yanında hükümet üyeleri, elinde devlet başkanlığını simgeleyen asa vardı. Generalin karşısına dikildi, boyunun kısalığı sahnenin dramatik etkisini bir miktar azaltsa da, replikler bu açığı kapattı. Arce, “Ben senin komutanınım. Derhal birliklerinizi çekin, general” dedi. Karşılıklı sözlü atışmanın ardından Zúñiga arkasını döndü, kurşun geçirmez bir arabaya bindi ve Murillo Meydanı’ndan uzaklaştı.
Her şey üç saat içerisinde olup bitti ve böylece 26 Haziran, Latin Amerika’nın en kısa süren darbe girişimleri listesinde zirveye oturdu.
Türkiye gibi “darbeler ve darbe teknikleri”ne tarihleri gereği aşina ülkelerden birçok gözlemci, ki tüm Latin Amerikalılar bu grubun en seçkin üyelerinden, daha ilk anlardan itibaren darbe girişiminin zayıflığını fark etmişti.
Bolivyalılar, darbeler konusunda Türkiye’den de keskin duyulara sahip olabilir. Ülke tarihinde 190 civarında darbe girişimi yaşandı.
Bolivya’nın darbeler tarihi, Allende, Kissinger, Pinochet, Sandinistalar gibi figürlere tüm dünyanın aşina olduğu Soğuk Savaş yıllarında bitmiş değil. Henüz beş yıl önce, 2019’da ülkede başarılı bir askeri darbeyle, özellikle ülkenin yerli halkının desteğini arkasına alan solcu lider Evo Morales iktidardan devrilmişti.
Ülkeyi bir yıl tam boy Amerikancı cuntacılar yönetti. Ardından seçimlere gidildi.
Mevcut Devlet Başkanı, Luis Arce, seçimlerde Morales ekibinin adayıydı. Morales’in hareketi MAS (Sosyalizme Doğru Hareketi), ekonomi ve devlet yapısında sosyalist bir çizgiye sahip değil. Arce, buna en uzak kadroların başında geliyordu. Cuntaya karşı halk Arce’yi seçti.
Geçen haftaki olayların ardından, Morales’le Arce arasındaki ilişki tamamen değişti.
Darbe girişiminin ardından hem Bolivya basınında hem uluslararası basında, girişimin bir “kırmızı bayrak” planı olabileceğine, yani işi bizzat Arce ve hükümetinin planlamış olabileceğine dair çok sayıda şüphe dile getirildi.
İddianın ilk kaynağı, bizzat darbeci generaldi. Zúñiga, gözaltına alınırken basın mensuplarına “tezgahı Arce’nin emrettiğini” haykırdı.
Zúñiga, darbe girişiminden bir gün öncesine kadar komutandı. Hükümetle arasının iyi olduğu düşünülüyordu. Görevden alındı, ertesi gün Murillo Meydanı’nı zaptetti.
Arce, darbeyi kendisinin tezgahladığı iddialarını Perşembe günü şiddetle reddetti. Cuma günü hükümet, bir eski amiral dahil 20 kişiyi daha gözaltına aldı. Bolivya’nın Amerikan Devletleri Örgütü nezdindeki büyükelçisi, “darbe girişimine 200 civarında subayın dahlinin olduğunu” söyledi.
Arce’ye en büyük destekse, seçilmesini sağlayan MAS’tan geldi. Morales’in partisinden yapılan açıklamalarda, darbe girişiminin ilk anlarından itibaren Morales ve MAS’ın çağrısıyla halk meydana gelmeseydi darbecilerin başarıya ulaşacağı söyleniyordu.
Fakat 30 Haziran Pazar günü, durum değişti.
Evo Morales, X hesabından, darbe girişimini Luis Arce’nin bizzat tezgahladığını açıklayıp, kamuoyundan özür diledi:
“Başkan Arce’nin çelişkileri nasıl açıklanabilir ki? 9 Mayıs’ta MAS’ın merkezi yürütmesinin bir Ulusal Kongre düzenlemesini umduğunu duyurdu, bugün çıktı, Seçim Kurulu tarafından tanınmasına rağmen MAS’ın yönetiminin artık meşru olmadığını söyledi.
Yoldaşlarımızı bu açıklamaların ne anlama geldiği konusunda uyarıyoruz. Luis Arce, yargı kararları yoluyla ve Yüksek Seçim Kurulu’nu hiçe sayarak hareketimizi elimizden almaya çalışıyor.”
“Başkan Arce Bolivya ve dünya halklarını kandırdı, hepimize yalan söyledi. Bir darbenin kınanması gibi bunca hassas bir hususu kullanması talihsizdir.
Bu gerçek karşısında, herkesi ayağa kaldırdığımız için uluslararası toplumdan özür dilemek ve ülkemizle dayanışmalarından dolayı teşekkür etmek durumundayım. Tam ve bağımsız bir soruşturmanın yaşanan gerçeği ortaya çıkarması bir zorunluluktur.”
Morales ve partisi MAS’la Arce’nin arası epeydir açılmıştı. Ekim 2023’te parti, Luis Arce’yi partiden atmış ve 2025 seçimleri için adayının Evo Morales olacağı kararını almıştı. Mayıs ayında parti kongresi düzenlenmiş ve yeni yönetim seçilmişti.
Luis Arce, yeni yönetimin meşru olmadığı tezini savunuyordu. Darbe girişiminin ardından tekrar bu tezi dillendirmesi, Morales için bardağı taşıran damla oldu.
Aslınca Cumartesi günü Morales’in bir toplantı sırasında söylediklerinin görüntüleri sosyal medyaya sızmış, krizin işaretini vermişti. Görüntülerde Morales, parti toplantısında “Bu ne biçim darbe ben anlamadım. Tek yaralısı, tek kurşunu, tek ölüsü olmayan bir darbe” derken görülüyordu.
Morales, parti toplantılarında dile getirdiği şüpheyi tüm dünyaya duyurdu. Darbe girişiminin öyküsünün gerçekten ne olduğu henüz bilinmiyor.
Bolivya’da 2025’te devlet başkanı seçimleri var. Arce ve Morales, bu kez rakip isimler olarak yarışacak.
Arce’nin yarışta “darbeci generale had bildiren büyük lider” olarak mı, yoksa “desteğini artırmak için kendi kendisine darbe tezgahlatan şarlatan” olarak mı algılanacağını zaman gösterecek.