Dün Saray’da düzenlenen törenle “proje bazında teşvik edilecek yatırımlar” olarak belirlenen 23 projeye belgeleri verildi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Başbakan Yıldırım ve Ekonomi Bakanı Zeybekçi’nin katıldığı törende teşvik edilen yatırımların cari açığın azaltılmasına katkıda bulunacağı vurgulandı.
23 projenin yatırım tutarı 135 milyar lira civarında. Bakanlar Kurulu’na sunulan fizibilite raporlarına dayanarak yapılan hesaplamalarda söz konusu projelerin 34 bini doğrudan, 134 bin dolaylı istihdam sağlayacağı, cari açığı da 19 milyar lira azaltacağı belirtiliyor.
DESTEKLERİN MALİYETİ NE OLACAK?
Projelere sağlanacak desteklerin detayı ve kamu bütçesine maliyeti açıklanmadı. Bu nedenle açıklanan ve 5-10 yıllık vadede ulaşılacağı tahmin edilen hedeflerin maliyetini hesaplamak mümkün değil.
Arazi tahsisi, enerji harcamalarının yüzde 50’ye kadar karşılanması, vergi muafiyeti, nitelikli işgücünün bir bölümünün ücretinin karşılanması gibi aynı zamanda kamu bütçesinden nakit çıkışı anlamına da gelen bir dizi destek öngörülüyor.
PROJELERE ÖZEL DESTEKLER NELER?
Bir diğer önemli soru işareti ise her bir projeye verilen ek destekler oldu. Proje bazında yatırım teşvikleri için öngörülen destekler dışında Bakanlar Kurulu’nun her bir proje için yapacağı değerlendirmelere göre ek destek sağlama yetkisi bulunuyor. Bu desteklerin neler olacağı henüz açıklanmamış durumda.
135 MİLYAR LİRANIN ÜÇTE İKİSİ ÜÇ ŞİRKETİN YATIRIMI
Sasa, Tos Çelik ve Vestel, 85 milyar liralık yatırımla 23 proje için öngörülen toplam yatırım tutarının yüzde 62’lik kısmını oluşturuyor. Sasa 29 milyar lira, Tos Çelik 28 milyar lira, Vestel 28,4 milyar liralık yatırım teşvik belgesi aldı. Üç şirketin yatırımları aynı zamanda ithalat bağımlılığında öne çıkan alanlara yönelik iddia barındırıyor.
Bir süre önce Sabancı grubundan Erdemoğlu grubuna geçen Sasa, polyester başta olmak üzere ara mamul üreticisi. Dün alınan teşvik belgesi kapsamındaki yatırımla bir petrokimya tesisi kurulması, Petkim’in bazı ürün gruplarının üretilmesi hedefleniyor. Pakette doğrudan ithalatın azaltılması ve cari açığa olumlu katkısı olacak yatırımlardan biri olarak öne çıkıyor. Ancak seçilen teknoloji, ortaklık yapısının ne olacağı gibi konular belirsiz.
Tos Çelik, demir cevherinden üretim yapacak bir entegre tesis projesiyle teşvik belgesi aldı. Türkiye’nin demir-çelik sektöründeki ithalat bağımlılığı, üretimin üçte ikisinin hurdadan yapılmasından kaynaklanıyor. Yüksek hurda ithalatının yanısıra hurdadan üretim vasıflı çelik üretimine izin vermediği için otomotiv başta olmak üzere yüksek oranda yassı sac ithalatı söz konusu. Erdemir, İsdemir, Kardemir’in toplam kapasitesine Tos Çelik’in yatırımıyla ek kapasite geleceği öngörülebilir.
Vestel’in yatırımı ise elektrikli araç bataryası. Bu alanda dünyada çok yoğun rekabet olduğu, teknoloji geliştirme konusunda Türkiye'de özel bir çalışma ve yoğunlaşmanın bulunmadığı belirtiliyor.
Üç yatırım, temel sektörlere yönelik altyapıyı güçlendirici yatırımlar olarak öne çıkıyor. Ancak projelere ilişkin detaylar ve destekler açıklanmamış durumda. Her bir sektördeki yapı, uluslararası dengeler gibi unsurlar gözetildiğinde iddialı yatırımların, büyük destekler alarak çok zayıf sonuçlar vermesi de olası görünüyor. Özellikle özel sektör eliyle yapıldığında. Teknoloji seçimi, ortaklık yapısı gibi unsurlar bir başka tür ithalat bağımlılığının oluşmaması açısından kritik görünüyor. Keza yatırımların finansman dahil maliyetinin yaratacağı katkının ötesine geçme riski de mevcut. Elbette büyüklük ve iddialar düşünüldüğünde özellikle finansman, kaynak sıkıntıları nedeniyle kağıt üzerinde kalma olasılığının da bulunduğu belirtiliyor.
'TEKNOLOJİ' YATIRIMLARI
Üç proje dışında ağırlık “orta yüksek” ve “yüksek teknolojili” yatırımlarda görünüyor. Makine, elektrikli teçhizat, savunma, biyoteknoloji yatırımları öne çıkıyor. Stent üreticisi Alvimedica, Renault’nun hibrit motor üretimi gibi. Ersan’ın rafineri yatırımı, Tüpraş ve Star Rafineri’ye göre küçük çaplı bir yatırım. Sütaş ve İpek Mobilya ise “katma değer” artışı sağlayacak yatırımlar olarak listeye girmiş.
Ethem Sancak’ın BMC’si ise dört projeye belge aldı.
YENİ OLAN NE?
Proje bazında yatırımlar için öngörülen desteklerin büyük bölümü mevcut teşvik sisteminde 5. ve 6. Bölge destekleri kapsamında yer alıyor. Özellikle "orta yüksek" ve "yüksek" teknolojili sektörler olarak adlandırılan savunma, havacılık, ilaç, medikal cihaz, makine, elektrikli teçhizat, kimya, ilaç gibi sektörler bu desteklerden zaten yararlanıyor. Yeni düzenlemeyle getirilen ek unsurlar kamunun projeye yüzde 49'a kadar ortak olabilmesi, ki bu finansman desteği anlamına geliyor, nitelikli işgücüne brüt asgari ücretin 20 katına kadar destek ve enerji harcamalarının yarısının devlet tarafından karşılanması. Ancak bu ek unsurlar dışında Bakanlar Kurulu'nun her bir projeyi özel olarak değerlendirme, talepleri de dikkate alarak projeye özel destekler tanımlama yetkisi bulunuyor. Bu kapsamda projelere ek finansman desteği sağlanmış olduğu, yer tahsisiyle ilgili kimi ayrıcalıkların da tanınmış olabileceği tahmin ediliyor. Özellikle seçilen yerlerin tarım arazisi olması durumunda sanayi arsasına dönüşüm konusunda Bakanlar Kurulu kararıyla ilerlenmesi mümkün görünüyor.