soL (HABER MERKEZİ) Demiryollarının özelleştirilmesi sürecinde yeni aşamaya giriliyor. Bugüne dek TCDD'nin (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları) özelleştirilmesine yönelik birçok girişim söz konusu olurken, bu kez Ulaştırma Bakanlığı AB müktesebatına uyumu gerekçe göstererek, demiryolu ulaşımında model arayışına girdiğini duyurdu.
Ulaştırma Bakanlığı'nın çalışması kapsamında TCDD Genel Müdürlüğünde oluşturulan komisyonun, demiryollarına ilişkin Avrupa Birliği müktesebatını incelediği ve Türkiye'deki mevzuatla karşılaştırdığı ifade edildi. Açıklamada bu çalışma ile Avrupa ülkelerinde demiryollarının yeniden yapılandırılması projelerinin örnek alındığı ve birçok ülkede yıllar önce bu sürecin tamamlandığı belirtiliyor.
Özelleştirme değil serbest rekabete açılıyor
Bakanlık, TCDD'yi yeniden yapılandırma gerekçesi olarak demiryollarının hantal ve sürekli zarar eden durumda olduğunu ileri sürdü. Buna göre, komisyonun yürüttüğü ''AB Müktesebatına Göre Türk Demiryolu Sektörünü Yeniden Yapılandırma Projesi'' kapsamında 2 ayrı kanun taslağı oluşturuldu. ''Genel Demiryolu Kanun Tasarısı'' ve ''TCDD'nin Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin Kanun Tasarısı'' taslaklarının, ilgili kuruluşların görüşlerinin alınmasının ardından son halini aldığı ifade edildi. Taslakların Ekim'de TBMM gündemine gelmesi ve yılsonuna kadar yasalaştırılması planlanıyor. Kanun taslaklarını değerlendiren yetkililer, düzenlemelerin özelleştirme olmadığını, sadece demiryolu sektörünün serbest rekabete açılmasının hedeflendiğini savunuyor. Ancak tasarıların içeriği demiryollarında özelleştirmenin yasal çerçevesinin hazırlandığını gösteriyor.
Tasarı neler içeriyor?
Taslaklara göre, TCDD'nin, altyapı işlerini sürdürmesi, kapsamda, sadece demiryolu yapması, mevcut demiryolu hatları ile yeni yapacağı yolların bakım ve onarımını üstlenmesi öngörülüyor. Taslaklara göre Ulaştırma Bakanlığına bağlı Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü, bundan sonra ulusal şebeke ağına bağlı demiryolu inşaatı yapmayacak.
Üretim yabancılara devrediliyor
Demiryolları ile ilgili kanun tasarısının açıklandığı günde, TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü, Afyon ve Sivas'ta kurulacak, beton travers fabrikaları için yerli ve yabancı firmaları ortaklığa davet etti. Böylelikle demiryollarına ilişkin altyapı inşaatlarının yabancı şirketlere devredilmesi gündeme geldi. Duyuruya göre "Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğünün iştiraki ile Türk Ticaret Kanunun hükümleri çerçevesinde, raylı sistemlerin inşasında kullanılacak, muhtelif tiplerde beton travers üretmek üzere ayrı bir tüzel kişiliğe haiz, TCDD dışında en az bir yerli ve bir yabancı ortaktan oluşan bir anonim şirket kurulacak."
Söz konusu şirket, Afyonkarahisar ve Sivas'ta kuracağı üretim tesislerini TCDD'ye ait Sivas ve Afyon Beton Travers Fabrikalarının bulunduğu, TCDD arazilerinden kendilerine kiralanacak bölümler üzerine inşa edecek. Yıllardır bu fabrikalara yatırım yapılmayarak böyle bir sonucun ortaya çıkması da sağlanmış oldu. Kurulacak şirket vasıtasıyla, iki ayrı üretim merkezi oluşturularak iç ve dış pazara ait taleplerin karşılanması amaçlanıyor.
TCDD'de özerklik
Kanun tasarılarında özelleştirme anlamına gelecek olan bir diğer uygulama da TCDD'ye demiryolu hatlarının kullanımı için tarife oluşturma yetkisi verilmesi. TCDD'nin demiryolu hattında yolcu ve yük taşımacılığı yapacak işletmeler, belirlenecek bu tarifeden TCDD'ye ücret ödeyecek. Bu birçok özel işletmenin demiryolu ulaşımında yer alması ve de TCDD'nin fiyat belirleyen bir kurum olarak faaliyet yürütmesi anlamına geliyor.
Kurulacak olan bir üstyapı işletmesi, ''Demiryolu Taşımacılığı A.Ş'' (DETAŞ) ile yolcu ve yük taşımacılığının bu kuruma devredilmesi öngörülüyor. Böylelikle DETAŞ özerk bir kurum olarak faaliyet yürütme olanağı elde edebilecek.
Bugüne kadar sadece TCDD tarafından yürütülen demiryolu yapımı ile hatların bakımı konusundaki tekelin kaldırılması ile demiryollarının rekabet koşullarına açılması hedefleniyor. Böylece firmalara yeni demiryolu yapma ve işletme imkanı tanınacağı ve de demiryollarının bu yolla daha işlevsel hale geleceği savunuluyor.
Bu başlıkta rekabeti düzenlemek amacı ile Ulaştırma Bakanlığına bağlı ''Demiryolu Ulaştırması Genel Müdürlüğü'' (DUGEM) kurulacak.
Kurulması öngörülen bir başka kurul ise demiryolu kazalarının önleme ve araştırılmasına yönelik, Ulaştırma Bakanlığı'na bağlı ''Demiryolu Kazaları Araştırma Kurulu'' (DEKAK) olacak.
Ulaştırma Bakanlığına bağlı Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü bünyesindeki Demiryolu Dairesi de kaldırılacak.
Yıllardır üretim yapılmıyordu
Bilinçli bir devlet politikası olarak demiryolları altyapı inşaatlarına son verildiği hatırlandığında, yeni tasarılar ile demiryollarının özel sektörün bir yatırım başlığı haline dönüştürüleceği görülüyor. Bu gelişmeleri devletin demiryollarından elini çektiği ve TCDD'yi özerk bir kurum haline dönüştürdüğü şeklinde yorumlamak mümkün. Demiryollarının piyasa açılmasının yasal zemini de oluşturulmuş oluyor.
TCDD'nin adım adım tasfiyesinin gerçekleştirildiğini ve özellikle AKP döneminde bu başlıkta hızlı bir ilerlemenin gerçekleştirildiğini söylemek mümkün. Demiryollarında kazaları önlemeye yönelik uyarı sistemi birçok istasyonda yer almıyor. 80 bin demiryolu personeli 30 bine indi. Eğitim veren okullar, demiryolları bakım onarım atölyeleri, bakım onarım istasyonları kapatıldı. Geçiş bekçiliği taşeron şirketlere devredildi. Taşeronlaşma ile AKP'ye yakın şirketler demiryollarına yatırım yapmaya başladı.
Demiryollarının bağlı limanların özelleştirilmesi ile, yük taşımacılığı özel işletmelere devredilmiş oldu. TCDD'nin parça parça özelleştirilmesinin bir alt başlığı da TCDD'ye ait taşınmaz malların satışı şeklinde gerçekleşiyor. TCDD hastanesinin özelleştirilmesi, lojmanların satışı, yemekli vagon hizmetlerinin özelleştirilmesi, demiryollarına eleman yetiştiren eğitim merkezinin kapatılması da AKP'nin icraatları arasında yer alıyor. AKP döneminde özellikle eğitim merkezinin kapatılması ile vasıflı eleman sayısının azalması söz konusu.