soL (HABER MERKEZİ) Türkiye'deki şirket büyüklükleri konusunda yapılan araştırmaların sonuncusu olan Fortune 500 araştırması da, öncekilerle aynı sonucu verdi. Geçtiğimiz hafta Fortune dergisinde yayınlanan en büyük 500 şirket listesi, Türkiye'deki büyük sınai yatırımların hemen hepsinin devlet tarafından yapıldığını ve patronların yatırım yapmaktan çok özelleştirme fırsatçılığıyla hazıra konduklarını gösteriyor.
Devlet yapmış, patronlar almış
Fortune 500 listesinin ilk dört şirketi sırasıyla şöyle: TÜPRAŞ, TEDAŞ, POAŞ ve Türk Telekom. Bunlardan TÜPRAŞ Koç'a, POAŞ Aydın Doğan'a, Telekom ise Lübnan merkezli, Suudi sermayeli ve İsrail bağlantılı Oger Telecom'a satıldı.
TEDAŞ ise devasa boyutu ve coğrafi genişliğinden dolayı bölgeler bazında 21 parçaya bölündü. Bunlardan Menderes EDAŞ (Aydın, Denizli, Muğla) geçtiğimiz Mart ayında Aydem A. Ş.'ye, Başkent EDAŞ (Ankara, Kırıkkale, Zonguldak, Bartın, Karabük, Çankırı, Kastamonu) ve Sakarya EDAŞ (Sakarya, Bolu, Düzce, Kocaeli) ise geçtiğimiz hafta sırasıyla Sabancı-Verbung ve Akkök-Cez ortak girişim gruplarına satıldı. Elektrik dağıtım özelleştirmeleri önümüzdeki ay Meram EDAŞ (Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Aksaray, Konya, Karaman) ve Aras EDAŞ (Erzurum, Ağrı, Ardahan, Bayburt, Erzincan, Iğdır, Kars) ile devam edecek.
Hepsi başlangıçta kamu yatırımı olan bu dört şirket, listedeki 500 şirketin toplam satış rakamı olan 338 milyar YTL'nin 60 milyar YTL'sini kapsıyor.
Kamu yatırımlarının büyüklüğü, sıralama kriteri değiştirildiğinde daha da belirgin biçimde öne çıkıyor. Şirketlerin özkaynaklarına göre sıralanması durumunda ilk on şirketten sekizini, aktiflerinin toplamına göre sıralanması durumunda ise ilk on şirketten yedisini kamu kökenli yatırımlar oluşturuyor.
İlk 50'de kamu kuruluşları
Bununla da bitmiyor. Listede aşağıya doğru gidildikçe, sadece ilk 50'de, kamu kökenli şu şirketler yer alıyor:
Koç'a satılan OPET(9), OYAK'a satılan Erdemir (11), Elektrik Üretimi A. Ş. (13), THY (15), Efes Bira (23), TPAO (26), Azeri Socar-Turcas-Injaz Ortak Girişim Grubu'na satılan Petkim (28), İGDAŞ (29), Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (36), TŞFAŞ (38), eskiden TEKEL'in içki bölümü olan, önce Nurol-Limak-Özaltın-Tütsab ortaklığına, onlar tarafından da özelleştirme bedelinin üç katına Texas Pacific Group'a satılan Mey İçki (46).
Yapılan liste, bankacılık sektörünü kapsamıyor. Dolayısıyla, Türkiye'nin en büyük şirketleri arasında olan ve bir kısmı özelleştirilmiş, bir kısmı da özelleştirilmeyi bekleyen kamu kökenli bankalar liste dışı kalıyor.
Yabancı sermaye yakından ilgili
Listede görülebilen bir diğer yön de, yabancı sermayenin, büyük şirketlerin, özelleştirilmelere olan ilgisi. Türk Telekom'u neredeyse yok pahasına alan Oger ve Petkim'e en yüksek ikinci teklifi verip, "birinci teklif Ermeniler'den" tartışmaları eşliğinde ihaleyi kazanan Socar-Turcas-Injaz grubu dışında, yabancı sermaye grupları çoğunlukla özelleştirme ihalelerine yerli büyük patronlarla ortak olarak giriyor. Tüpraş'a Koç ile birlikte ortak olan Shell ve Başkent EDAŞ'a Sabancı'yla birlikte yarı yarıya ortak olan Verbung, bu konuda ilk göze çarpan yabancı ortaklar.
Ayrıca, özelleştirmenin ardından piyasadan hisse toplayarak Erdemir'in dörtte birini ele geçiren ArcelorMittal örneği de, konunun farklı bir boyutunu oluşturuyor.