soL (HABER MERKEZİ) Ahmenijad'ın Türkiye ziyareti ardından İran ile ikili ilişkilere dair çeşitli yorumlar yapılmaya devam ediyor. The Guardian gazetesi, Türkiye muhabiri Robert Tait'in "Türkiye İran'dan gaz satın almaya yönelik anlaşmadan ABD'nin baskılarıyla çekildi" başlıklı haberinde "ABD'nin hükümetinin baskılarının altındaki Türkiye, kârlı bir enerji anlaşmasından çekilerek ülkeyi ziyaret eden İran Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad'ı küçük düşürdü" şeklinde yazması Türkiye basınında da öne çıkan haberlerin başında geldi.

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, İran ile enerji anlaşmasının imzalanmamasının ABD'nin devreye girmesinden kaynaklandığı yorumlarına, "Komşuların ilişkilerini geliştirmelerinden daha iyi bir şey olamaz. Başka ülkeler nasıl düşünür, onlar ayrı. Türkiye'nin çıkarlarını düşünürüz" anlaşma için hazırlıklar yetersizdi yanıtını verdi.

Diğer yandan ntvmsnbc.com'da yayınlanan bir başka habere göre, doğalgaz anlaşmasında ABD ile ilgili olmadığı, temel sorunun fiyatlandırma başlığında ortaya çıktığı ileri sürüldü. İran'ın Türkiye'nin fiyatlandırma önerisini önce kabul ettiği sonrasında bundan vazgeçtiği belirtildi.Türkiye ziyareti öncesinde İranlı yetkililer bizde doğalgaz Rusya'ya göre daha ucuz açıklaması yaparak, imzalanması öngörülen anlaşmaya dair isteklerini ortaya koymuşlardı.

İlla İran'sız olur denecek...
Her iki iddia ile doğalgazda "İran'sız" da olunabileceği mesajının verildiği görülüyor. Buna ek olarak, 15 Ağustos 2008 tarihli resmi gazetede yayınlanan doğalgaz ithalatına ilişkin değişiklik de İran'la bağlantılı bir şekilde yorumlandı.Yönetmelikle ilgili yorumlarda, İran başta olmak üzere doğalgaz alınan ülkelerde sorun çıktığında başvurulan sıvılaştırılmış doğalgazın (LNG) ithalatının kolaylaştırıldığı öne çıktı.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'nun (EPDK), Doğal Gaz Piyasası Lisans Yönetmeliği'nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ithalatı lisans başvurularında inceleme süresi 60 günden 30 güne indirdi. Değişikliğe göre yönetmeliğin, ''doğal gaz piyasasında faaliyet gösterecek tüzel kişilerin lisans almak için kuruma yapacakları başvuruya, başvuru yapıldığı tarihten itibaren, en fazla altmış gün içerisinde Kurum tarafından cevap verilir'' maddesine, ''sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithalat lisansları için bu süre otuz gün olarak uygulanır'' hükmü eklendi. Buna göre, LNG için lisans başvurusu inceleme süresi yarıya düşürülürken, ithalat bağlantısı başına lisans alma zorunluluğu da kaldırıldı.

Uzmanlar, doğal gaz sisteminin tümünün LNG'ye bağlanmasının, hem stratejik hem de ekonomik açıdan sakıncalar taşıdığını ifade ediyorlar. Buna göre, LNG sadece arz güvenliğini sağlayacak oranda ithal edilmeli.

Bununla birlikte LNG'nin ne kadar maliyetli bir yöntem olduğu BOTAŞ açıklamalarına yansımıştı. Geçtiğimiz kış, BOTAŞ kaynakları, dünyada artan soğuklarla spot piyasada LNG fiyatının 18 dolara çıktığını, 18 dolarlık sıvılaştırılırmış LNG'nin 643 dolarlık doğalgaz fiyatı anlamına geldiğini duyurmuşlardı.

Vanalar Rusya ve İran'da...
Rusya-Gürcistan savaşı sırasında hiçbir şekilde anımsatılmayan başlık Türkiye'nin Rusya'nın doğalgaz bağımlılığı koşulları olurken, doğalgaz politikasının ABD'nin yönelimlerine göre belirlenmesi durumunda Türkiye'nin "doğalgazsız" kalabileceği ima ediliyor.

Daha önce İran'ın mevsim koşullarını ileri sürerek vanaları kapatması karşısında Türkiye daha pahalı yöntemlere (LNG alımı)başvurarak ancak günü kurtarmıştı.

Enerji üretiminde doğalgaz bağımlılığı giderek artan Türkiye'de, 2007 yılında doğalgaz ve ithal kömür başta olmak üzere fosil yakıtlardan üretim yapan termik santrallerin elektrik üretimi içindeki payı yüzde 80'e ulaştı. 2007 sonunda ithal kaynakların payı yüzde 60'ı buldu. İthal kaynaklarda en büyük payı alan doğalgaz, Rusya ve İran'dan ithal ediliyor. İhtiyacın yüzde 90-95'i bu iki ülkeden sağlanıyor. Türkiye aldığı doğalgazın yüzde 63'ünü Rusya'dan karşılarken, İran'ın payı yüzde 16 düzeyinde kalıyor. Türkiye Azerbeycan, Nijerya ve Cezayir'den de doğalgaz alıyor.

Rusya ile 4 doğalgaz anlaşması yapılmış, İran ile 1996'da 1 tane anlaşma yapılmış, LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) ithaline ilişkin 2 ayrı anlaşma ise Nijerya ve Cezayir ile yapılmış durumda. Bir başka anlaşma da Azerbaycan ile yapıldı.

Avrupa ülkeleriyle bir karşılaştırma yapıldığında başka hiçbir ülkenin bu derece Rus doğalgazına bağımlı olmadığı da dikkat çekiyor.

İran ile ticaret nereye kadar
İranlı yetkililer, 2008 sonunda 10 milyar dolara ulaşması beklenen İran ile Türkiye arasındaki ticaret hacminin, özel sektörlerin işbirliğiyle yakın gelecekte 20 milyar dolara çıkarılmasının hedeflendiğini duyurmuşlardı.

Türkiye açısından İran önemli bir ülke. İran Türkiye açısından en çok doğalgaz alımı yapılan ikinci ülke konumunda. DEİK(Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu) raporuna göre 2007 yılı sonunda Türkiye'nin İran'la ithalatı 6, 613 milyon dolar olarak gerçekleşirken, Türkiye'nin İran'a ihracatı ise sadece 1, 387 milyon dolar olarak belirlendi.

Türkiye İran'dan petrol ve doğalgaz ithalat ederken İran Türkiye'den sırası ile tütün, demir çelik, otomobil, otomotiv yan sanayi ürünleri ihraç ediyor. İran'ın Türkiye'ye özellikle otomotiv yan sanayi ürünleri ihracatı açısından pazar olanakları sunduğu öngörülüyor. Doğalgaz ve petrol ithalatı dışında, Türkiye'nin İran'la ticaret hacmi toplam içinde oldukça düşük bir düzeyde.

Türkiye'nin doğalgaz alımı yaptığı ülkeler, 2007, milyon m3

Rusya Batı Hattı 13.799

Rusya Mavi Akım 9.346

İran 6.158

Cezayir 4.277

Nijerya 1.420

Azerbaycan 1.279

Spot piyasa 170

Toplam 36.450