Türkiye ve Ermenistan ilişkilerinin "normalleşmesi" ve sınırın açılmasına yönelik protokol İsviçre'nin başkenti Zürich'te, Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ile Ermenistan Dışişleri Bakanı Edward Nalbantyan tarafından imzalandı. Zürich Üniversitesi'ndeki törene İsviçre Dışişleri Bakanı Micheline Calmy-Rey, ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Fransa Dışişleri Bakanı Bernard Kouchner, AB Bakanlar Komitesi Başkanı sıfatıyla Slovenya Dışişleri Bakanı Samuel Zbogar ve AB Dış Politika-Güvenlik Yüksek Komiseri Javier Solana katıldı.
Gerilim çıktı ABD aştı
"Tarihi imza" olarak duyrulan törene Ermenistan ve Türkiye arasında yaşanan gerilim damgasını vurdu. Tören esnasında iki ülkenin dışişleri bakanlarının konuşması bekleniyordu ancak Davutoğlu'nun konuşmasında Karabağ sorununa atıfta bulunmasını "önkoşul" olarak kabul eden Ermenistan itiraz etti. Nalbantyan'ın konuşmasında da 1915'te yaşanan Ermeni katliamına vurgu yapacak olması nedeniyle taraflar imzalara dakikalar kala görüşmeleri süresiz ertelediler. Hillary Clinton ve Micheline Calmy-Rey'in iki tarafı ikna etmek için devreye girmesinin ardından önce Türkiye, sonra da Ermenistan ikna edildi. Törende Türkiye'nin kriz anında ortaya attığı "Dışişleri bakanları konuşmasın, yalnızca İsviçre Dışişleri Bakanı arabulucu sıfatıyla konuşsun" önerisi kabul edildi. İmza anında da tarafların gergin olduğu gözlemlenirken, yaşanan kriz, Davutoğlu tarafından Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Başbakan Tayyip Erdoğan'a aktarıldı.
İki ülke arasında en son anlaşma 13 Ekim 1921 yılında Kars’ta imzalanmıştı.
148 numaralı sınır taşında son bulan Türkiye-Ermenistan sınırının toplam uzunluğu 325 kilometre. Bu hatta kapalı durumda olan iki sınır kapısı bulunuyor: “Alican Karayolu Sınır Kapısı” ve “Akyaka Demiryolu Sınır Kapısı”. “Alican Karayolu Sınır Kapısı”, eskiden Kars’ın bir ilçesi olan Iğdır merkeze bağlı Alican köyünün sınırları içerisinde yer alıyor. "Akyaka Demiryolu Sınır Kapısı” ise Kars’ın Akyaka ilçesine bağlı. Eskiden Arpaçay ilçesine bağlı bir nahiye olan Akyaka’nın eski adı Kızılçakçak. Bu nedenle, “Akyaka Demiryolu Sınır Kapısı”nın eski adı da “Kızılçakçak Kapısı”ydı.
NATO Ermenistan münasebeti başlıyor
Türkiye ve Ermenistan, aralarındaki sınırı uluslararası hukukun ilgili antlaşmalarında tarif edildiği şekliyle karşılıklı olarak tanıdıklarını teyit etmiş olacak. Protokolün yürürlüğe girmesinden itibaren 2 ay içerisinde de sınır açılacak. Tarihsel sorunlar için de, kaynak ve arşivlerin tarafsız bilimsel incelemesini yapmak üzere bir alt komite kurulacak. Komitede Türk, Ermeni ve İsviçre temsilcileriyle diğer uluslararası uzmanlar yer alacak. "Bağımsız tarih komisyonu" Türkiye'nin isteğiydi. Protokol'ün Dağlık Karabağ sorununa atıfta bulunmadığı belirtilirken Dışişleri Bakanı Davutoğlu, sınırın açılması için söz konusu sorunun çözümünün bir önkoşul olduğunu ileri sürdü.
Karar basında geniş yer bulurken özellikle batı medyası "Atlantik İttifakı'nın Ermenistan'a uzanmış olmasının" üzerinde durdu. Böylece Ermenistan, bir "turuncu devrim" girişiminde izole olmamayı garantilemiş oldu.
Türk heyetinin Zürich'e varmasının hemen ardından Davutoğlu Clinton ile görüşmüştü. Henüz ayrıntıları gizli tutulan görüşmede Türkiye'nin Nalbantyan'ın konuşmasını engellemek için ABD'den destek almaya çabaladığı belirtiliyor. Toplantının hemen öncesinde ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Philip Crowley Türk-Ermeni ilişkilerinde ABD Dışişleri Bakanlığı olarak 1915 olaylarına değil, "2009'a odaklandıklarını" söylemişti. Crowley'in söz konusu açıklaması her yıl 1915 olaylarını gündeme getiren ABD'nin Türkiye'nin bölgedeki NATO planlarına uyması ve Ermenistan ile ikili ilişkilerini geliştirmesini istediği ve bu nedenle olayları siyasi bir koz olarak kullandığına yönelik yorumları güçlendiriyor.
Hükümet: Ermenistan'a taviz vermedik
Kararı değerlendiren Başbakan Erdoğan, "Çok daha olumlu bir adım atılabilirdi. Azerbaycan-Ermenistan arasında atılacak olumlu bir adım, bu sürece çok daha olumlu katkı yapardı. Tüm bunlara rağmen iyi niyetimizi korumak suretiyle Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin Azerbaycan'ı rahatsız etmeyecek surette yerine getirilmesinden yanayız. Ermenistan'ın zaman içerisindeki talepleri çok önemli. Bu talepler karşısında biz tabii ki eğilip bükülemeyiz. Kendileri burada bir defa adalet, hakkaniyet ölçülerinde davrandıkları sürece biz Türkiye olarak bunu her zaman yerine getirdik" derken, hiçbir biçimde Azerbaycan'ı mağdur etmeyeceklerini iddia etti.
Anamuhalefet partisi CHP'den de protokole eleştiri geldi. CHP Genel Sekreteri Onur Öymen "Bu protokoller maalesef Türkiye'nin 17 yıldan beri izlediği temel politikalardan geri adım attığının kanıtıdır. Türkiye, Ermenistan Azeri topraklarını işgal ettikten ve 1 milyon insanı göçmen durumuna getirdikten sonra bir karar aldı ve dedi ki 'Ermenistan ile sınırlarımızı kapatıyoruz ve diplomatik ilişkiler kurmayacağız. Ancak, Ermenistan bu işgal ettiği topraklardan çekilirse sınırlarımızı açar, diplomatik ilişkilerimizi kurabiliriz'. Bu protokol metinlerinde Türkiye'nin sınırları açacağı, diplomatik ilişkiler kuracağı var. Ama Ermenistan'ın işgal ettiği topraklardan çekilmesine dair en ufak bir işaret yok. Yukarı Karabağ meselesine en ufak bir atıf yok" değerlendirmesinde bulundu.
(soL - Haber Merkezi)