İran’da siyasal iktidar böyle işliyor

İran İslam Cumhuriyeti’nde etkin katılım ve denetim mekanizmalarıyla otoriter ve oligarşik bir yapı iç içe geçmiş durumda. Ülkede büyük gerilime neden olan seçimlerin konusu olan Cumhurbaşkanlığı ise en yüksek makam değil.

soL (HABER MERKEZİ) İran İslam Cumhuriyeti'nde siyasi iktidar ülkede ciddi ekonomik güce sahip olan molla hiyerarşisi içinde paylaşılmış durumda. Birbirine güvensizlik ve karşılıklı denetim üzerine kurulu olan sistem, birçokları tarafından gereksiz yere küçümsenen katılım mekanizmalarına sahip. Katılım mekanizmaları, hem ideolojik karakteri baskın İslam Cumhuriyeti'ne toplumsal güç katmakta hem de dünyada en büyük halk desteğiyle gerçekleşen devrimlerden biri olan 1979 Devrimi'nin izlerini taşımakta.

İşte İran'da siyasal sistemin temel taşları.

İran Anayasası: Yabancı üs yasak, hukuk ve siyaset dine teslim
İran Anayasası, 1979'te Şah rejimine karşı gerçekleştirilen halk ayaklanmasının ardından Mart sonunda bir referandumla kabul edildi. Referandum sırasında adı konmamakla birlikte, Humeyni'nin sürgündeyken hazırladığı anayasa bütünüyle dini esaslara dayanıyordu. Hâlâ yürürlükte olan bu Anayasa 1989'da bazı değişikliklere uğradı. İran İslam Cumhuriyeti Anayasası'nda resmi dil Farsça ama bölgesel dillere yayın ve eğitim başta olmak üzere geniş özgürlükler tanınıyor. Bu dillerin başında Azerice ve Kürtçe geliyor. Anayasa'ya göre İran ekonomisi devlet, kooperatif ve özel sektörden oluşuyor. Önemli bir kamu sektörü olsa da, ülke ekonomisinde mollaların büyük payı var. Ayrıca 2004'te radikal yasal düzenlemelerle özelleştirmelerin önü açıldı. Anayasa'da ilgi çekici hükümlerden biri , ülkede yabancı askeri üslerin mutlak olarak yasaklanmış olması. İran'da yargının tamamen dini esaslar üzerinden örgütlendiğini, bunun anayasada ayrıntılandırıldığını, hakimlerin fetvalar yayınlayarak kamusal ve toplumsal yaşamı düzenlediklerini belirtmek gerek.

En üst politik ve dini lider: İnkilâp Rehberi (Devrim Lideri)
Türkiye'de "dini lider" olarak tanımlanan Devrim Lideri, ülkenin en üst politik ve dini otoritesi durumunda. Komutanları, önemli medya kuruluşlarının şeflerini, kritik dini görevlere gelecekleri, başsavcı gibi önemli yargı görevlilerini atama yetkisine sahip olan Devrim Lideri'nin savaş ilan etme yetkisi de bulunuyor. Devrim Lideri'ni 86 kişilik Uzmanlar Meclisi seçtiği gibi onu görevden alma ve denetleme yetkisine de sahip. 1979'daki kalkışmanın lideri olan Ayetullah Humeyni bu görevi öldüğü 1989'a kadar sürdürmüştü. O tarihten bu yana Ali Hamaney İran İslam Cumhuriyeti'nin liderliğini üstlenmiş durumda.

İran Cumhurbaşkanı: Seçimle geliyor, yürütmenin başı
İran'da son seçimlerin konusu olan cumhurbaşkanlığının önemi, seçimle göreve gelen en yüksek makam olmasında. Yürütmenin başı olarak bakanları, elçileri ve valileri (parlamentonun onayıyla) atayan Cumhurbaşkanı aynı zamanda ciddi yasama yetkileriyle donanmış durumda. Mahmud Ahmedinejad İran İslam Cumhuriyeti'nin 6. Cumhurbaşkanı ve anayasaya göre bir daha seçilemeyecek.

Uzmanlar Meclisi: Lideri seçiyor
8 yıllığına genel oyla seçilen 86 kişiden oluşan bu meclisin temel işlevi Devrim Lideri'ni belirlemek, denetlemek, gerektiğinde görevden almak ve bir sonraki lider konusunda çalışmalar yürütmek. Şu anda Meclis'in başında önceki Cumhurbaşkanlarından Haşimi Rafsancani bulunuyor.

İslami Şura Meclisi: İran parlamentosu
290 kişilik İran parlamentosu 4 yıllığına halk oyuyla seçiliyor. Muhafızlar Konseyi'nce onaylanan adaylar arasından seçilen milletvekilleri parlamentoda değişik siyasi gruplar oluşturuyorlar. Ülkede 200'ü aşkın siyasi oluşum resmi olarak faaliyet gösteriyor. Bunların tamamı mollalar rejimine bağlı. Yasa dışı parti ve örgütlerin sayısı tam olarak bilinmemekle birlikte, 70'e yakın rejim karşıtı örgüt olduğu tahmin ediliyor. Bunların arasında çok sayıda devrimci ve komünist örgüt de bulunuyor. Meclis'in şu andaki başkanı ise Ali Larijani

Yüksek Milli Güvenlik Konseyi
1989'dan beri faaliyette olan bu kurumun başında Cumhurbaşkanı var ama kararlar Devrim Lideri'nin onayıyla yürürlüğe giriyor.20 civarı komutan, bakan ve bürokrat katılıyor toplantılara. Güvenlik ve dış politika konularında istişarede bulunuluyor.

Gözetleme Şûrası: Anayasa Mahkemesi gibi...
İran İslam Cumhuriyeti'nin en önemli kurumlarından. Ülkede siyasal ve idari işlerin islami kurallar ve Anayasa'ya uygun işleyip işlemediğini denetleyen 12 kişiden oluşuyor. İslam jurisi 12 kişinin 6'sı Devrim Lideri tarafından, diğer 6'sı ise İslam İstişari Meclisi tarafından belirleniyor.