Küba’nın devrimci uluslararası tıp hayali – 2

Çeviren: Akif Akalın

Blog: Sınıfın Sağlığı

Dizinin ilk bölümü için tıklayınız: Küba’nın devrimci uluslararası tıp hayali – 1


“Ortak bir mücadele tarihini paylaşan tek bir halkız.”
Cassandra Cusack Curbelo – LATO 2. Sınıf öğrencisi

ÖĞRETMEN OLARAK HEKİMLER
Birçok LATO öğrencisi gibi Peru – Lima’dan Angulo Torres için de tıp fakültesine gitmek olanaksızdı. Maliyeti engelleyiciydi ve Lima’da yalnızca yılda 100 öğrenci tıp fakültesine giriyordu. 2002 yılında LATO’nu ilk duyduğunda otel idareciliği okuyordu. İki yıl sonra Havana’daydı. Ailesinden çıkan ilk hekim olarak 2010 Haziran mezuniyet törenine 4 akrabası katıldı (24).

Öğrenim müfredatı öğrencilerin biyoloji, kimya ve fizikte yeterli tıbba hazırlık arkaplanı olup olmadığına, Kübalı, Latin Amerikalı olmaları veya Latin Amerika dışı bir kültürden olmalarına, İspanyolca dil becerilerine bağlı olarak biraz farklıdır. İvan, bir yarıyıl bilim dersleri alması gerektiğinden fakülteye Eylül’de başlamak yerine, 2004 Mart’ında başlamıştı.

Tıp fakültesinin ilk iki yılı anatomi, fizyoloji, histoloji, biyokimya, genetik, psikoloji ve halk sağlığına vurgu yapan Küba tıp modeli gibi temel dersleri kapsamaktadır. İvan ilk yıl bir mahalle aile bakımı birimiyle ilişki kurmuş ve ikinci yıl fizik muayene yapmayı öğrenmişti. Üçüncü yılında sabahları 8 – 10 arası uygulama çalışması olarak hastaneye yatırılan hastalarla çalışmaya başladı. Saat 10 – 13 arası hekimlerle birlikte vizitelere katıldı ve öğleden sonraları semptomatoloji, dahiliye, radyoloji ve İngilizce dersleri aldı.

Dördüncü ve beşinci yılda insanları tedavi edilmeleri için yaşamlarını anlamanın gerekli olması bağlamında, biyo-psiko-sosyal varlıklar olarak ele alan Genel Bütüncül Tıp (GBT) modelinde yoğun eğitim aldı. GBT modeli hekimlere, hastalarına, büyük ölçüde yaşamlarının sosyal bağlamlarını ve toplumlarını değiştirerek kendilerine nasıl bakacaklarını öğretmeyi öğretir. Bu iki yıl boyunca İvan halk sağlığı okudu ve GBT, kulak burun boğaz, göz, kadın-doğum, pediatri, cerrahi, ortopedi, üroloji, dermatoloji ve psikiyatri alanlarında ikişer aylık hastane rotasyonları yaptı. Altıncı yılında intörn olarak her gün bir aile bakımı birimindeki hastalardan ve haftada bir gün bir poliklinikteki hastalardan sorumlu oldu. Aynı zamanda üçüncü sınıftan altıncı sınıfa kadar aldığı bütün büyük rotasyonları tamamladı.

LATO öğrencileri eğitimlerinin başından itibaren halk sağlığının özünün mahalle klinikleri veya aile bakımı birimleri olduğunu öğrenirler. Tıp sistemi, sağlık sorunlarının yüzde 80’ini her biri 150 kadar aileye hizmet sunan aile bakımı birimlerinde çözmeyi amaçlar (25). Aile bakımı birimi genellikle mahalle hekiminin ofisi olarak tanımlanır; birinci hatta hasta bakılır, ikinci katta hekim ve üçüncü katta hemşire oturur. Bu ideal Küba modelidir, çok değişkenlik göstermez ve tıp öğrencileriyle aile bakımı birimleri arasında yakın ilişki vardır.

Aralık 2009’da doktor Alejandro Fadragas Fernández ve hemşire Maité Perdomo bana beş yüz kadar aileye ve 1.800 kişiye hizmet eden, Küba’daki tipik birimlere göre daha büyük olan aile bakımı birimlerini gösterdiler (26). Duvardaki Mural Docente posterinde öğretim elemanları sıralıydı: iki hekim, dört hemşire, iki birinci sınıf LATO veya Kübalı tıp öğrencisi, bir dördüncü sınıf öğrencisi ve bir intörn.

Poster bize çok şey anlatıyor. Birincisi birinci yıl tıp öğrencileri mahalledeki aile bakımı birimiyle fakültenin ilk yılından itibaren bütünleşmiş. İkincisi, Kübalılar uluslararası öğrencilerin tedavilerinin bir parçası olmasına alışmışlar. Üçüncüsü, aile bakımı biriminde çalışan çok sayıda hekim ve hemşire olduğunda hepsi birimde oturmayabilir fakat mahallede birime yakın bir yerde otururlar. Dördüncüsü, tıp eğitimi LATO ile sınırlı olmayıp, Küba’daki mahalle tıbbı uygulamasıyla bütünleştirilmiştir; hekimlerden aynı zamanda mesleki icralarının bir parçası olarak öğrencilerin eğitimlerine yardımcı olmaları beklenir. Öyle ki tıp öğrencileri genellikle hekim ve profesör sözcüklerini birbiri yerine kullanırlar.

LATO ÖĞRENCİLERİ İÇİN LATO’NUN ANLAMI
Neden LATO’ya dünyanın her yerinden öğrenciler geliyor? Meksika’dan Exa Gonzales’e göre Fidel Castro’nun bir konuşması yaşamını değiştirdi.  Kaliforniya’dan Ketia Brown için LATO’nun geleneksel tıpla modern tıbbı özgün bir şekilde birleştirmesi cazip geldi (27). Küba kökenli Amerikalı ikinci sınıf öğrencisi Cassandra Cusack Curbelo için LATO, devrimci büyük dede ve ninelerinin topraklarına dönerek diğerlerine yardım düşünü paylaşmak için bir fırsattı (28). Fakat birçokları için tıp okuluna gidebilmenin ve bir vizyona katılmanın bir bileşimiydi. İvan Angulo geleneksel bir tıp fakültesinin bedelini karşılayamayacak tek öğrenci değildi.

Honduras – El Paraiso’dan Anmnol Colindres uzun zamandır hekim olmak istiyordu fakat 28 Haziran 2009 darbesine kadar bir ormancı olan babası tıp okulunun bedelini ödeyemiyordu (29). Karayiplerde St. Lucia adasından Amanda Louis bir taksi şoförü olan babası ve bir sokak işportacısı olan annesinin geliriyle asla tıp fakültesine gidemeyeceğinden, LATO’nu bir fırsat olarak görüyordu (30). Sierra Leone kökenli olan fakat ailesi Georgia – Jonesboro’ya yerleşmiş olan Dennis Pratt, tıp eğitimi için yıllarca borçlanmak yerine LATO’yu öğrenir öğrenmez okula başvurdu (31).

Jonalisa Livi Tapumanaia, Pasifik adalarındaki Tuvalu kabilesinden diğer öğrenciler gibi halen küresel ısınmaya bağlı suların yükselmesinden mustarip 10 adanın hekimi olmasına olanak veren LATO’da olmaktan heyecanlıydı. Hükumeti yalnızca üç yılda bir adaya uçuş giderini karşılayabiliyordu. Bir benzin istasyonu işleten babası ve bir ada mahkemesinde görevli olan annesi maliyeti asla karşılayamazdı (32).

Lorine Auma için de Kenya’daki ailesini ziyaret etmek çok masraflıydı. Lorine ailesini 6 yıllık eğitimi boyunca yalnızca bir kez görecek. Babası bir muhasebeci ve annesi matbaacıydı; Kenya’da tıp fakültesinin pahalı giderlerini karşılayamıyorlardı (33). Keitumetse Joyce Letsiela, ülkesi Lesotho’da tıp okulu olmadığını söyledi ve öğretmen annesinin kendisini komşu Güney Afrika’daki pahalı tıp okuluna gönderecek parası yoktu (34).

Açıkçası çok sayıda LATO öğrencisi, muhtemelen LATO öğrencilerinin çoğunluğu, LATO ücretsiz olmasaydı tıp fakültesine gidemezdi. Öğrenimlerinin bir kısmı, Küba’da tıbbi bakımın iyileştirilmesinin önleyici aile bakımına odaklanmak anlamına geldiğini öğrenmek. ABD tıp uygulaması aşırı uzmanlaşmış olup, hekimlerin yalnızca yüzde 11’i aile hekimi. Aksine Kübalı hekimlerin üçte ikisi mesleklerini aile hekimi olarak icra ediyor. ABD’de aile hekimi başına düşen nüfus 3.200 iken, Küba’da 600 ve bu dünyadaki en yüksek oran (35).

Konuştuğum birçok LATO öğrencisi mesleklerini aile hekimi olarak icra etmeye eğilimliydi. Fakat bazıları ülkelerindeki erişilebilir uzman gereksiniminin kendilerini LATO’dan sonra eğitimlerini sürdürmeye zorladığını hissediyordu. Peru’dan İvan Angulo ortopedide uzmanlaşmayı planlıyor. Dennis Pratt Sierra Leone’de mesleğini pediatrist ve dahiliyeci olarak icra etmeyi umuyor. İvan Gomez de Assis Brezilya’da mesleğini ortopedist olarak icra etmek istiyor. Yine Brezilya’dan Walter Titz mesleğini birkaç yıl genel pratisyen olarak icra etmek sonra psikiyatri eğitimi almak istiyor (37).

Amanda Louis ülkesi St. Lucia’da yalnızca bir onkolog ve bir kulak burun boğaz uzmanı olduğunu fakat yeterli genel pratisyen ve kadın doğum uzmanı olduğunu söylüyor. Amanda nefrolojide uzmanlaşmak istiyor. Yell Eric ülkesi Sao Tomo Principe’de (bir Afrika adası) çok sayıda genel pratisyen olduğunu düşünüyor fakat uzmanlaşmak istediğinden emin değil (38).  Lorine Aunma Kenya’ya döndüğünde ortopedi veya psikiyatriye odaklanmak istiyor. Belki de LATO öğrencilerinin en tipik olanı, Lesotho’da yeterli hizmet alamayan toplumlara yardıma adanmış Joyse Letsiela ve Joyse hem genel pratisyenlik hem de uzmanlıkta ciddi eksik olduğunu düşünüyor.

GÜÇLÜKLER
LATO Amerikalı öğrenciler için 500 kontenjan ayırmışken, Nisan 2010 itibariyle bunların yalnız 117’si dolmuştu. LATO için başvuran öğrencileri eleyen Dinler-arası Toplum Örgütleri Vakfı (DTÖV) deri rengi beyaz olmayan düşük gelirli insanları güçlü bir şekilde yüreklendiriyor. Fakat temel şart, öğrencilerin zor durumdaki toplumlarda çalışmayı taahhüt etmeleri (39).

ABD’den LATO’na gitmeyi düşünen birçok genç, halen LATO’da okuyan ABD’li öğrencilerle temas kurmanın yollarını buluyor. Daha iyi bir yol ise DTÖV ile temasa geçmek ve okulu ziyaret etmek. Kampustayken oradaki ABD’li ve İngilizce konuşan diğer ülkelerden öğrencilerle konuşmak kolay.

Bir tıp okulunu değerlendirmenin birkaç yolu vardır:

1. Fiziki görünüm: ABD’nin lüks tıp okullarıyla karşılaştırıldığında LATO’da arzulanacak çok az şey vardır. Suyu belli saatlerde akar ve tuvaletlere kova ile su dökmek gerekir. Küba genellikle herkesin gereksinimlerini karşılamayı garanti etmek için yüzeyselliklerden fedakarlık etmek zorundadır.

2. Eğitim kalitesi: LATO öğrencilerine İspanyolca kitaplar sağlamasına rağmen, diğer kitapları bulabilmek zor olabilir. ABD okullara doğrudan ABD lisans sınavlarına yönelik bir eğitim veriyor fakat LATO öğrencileri daha erken ve daha fazla uygulamalı eğitim alıyorlar.

3. Yeni bir tıp yaratmaya adanmışlık: LATO’nun bu yönü, dünyadaki bütün tıp okullarına üstün olduğu yönüdür (Venezuela da yakında böyle okullara sahip olacaktır). Bunun öğrencilerin başvurması için bir neden olası gerekir.

Havana’ya yaptığım son seyahatimden dönmeden önceki gece şimdi bir üçüncü sınıf öğrencisi olan kızım Rebecca Fitz ve okulu yeni bitiren erkek arkadaşı İvan Angula ile LATO deneyimlerine ilişkin uzun bir sohbet yaptım (40). Bana LATO’nun ücretsiz sağladığı şeyleri anlattılar: (1) dersler ve ders kitapları, (2) yurt, (3) günde üç öğün yemek, (4) acil ve elektif cerrahi (birçok LATO öğrencisi göz cerrahisi ve ortodonti dibi düzeltici işlemler yaptırır) dahil tıbbi hizmetler, (5) okul forması, stetoskop, tansiyon aleti, cibinlik, ayakkabı, çorap, çarşaf, battaniye, palto, sofra takımı gibi eşyalar, (6) sabun, tuvalet kağıdı, çamaşır tozu, diş macunu, deodorant ve okul gereçleri, (7) ayda 100 peso harçlık (kampusta 1 pesoya dondurma aldım, bir bira 10 peso).  

Buna karşılık LATO, ABD yaşamına alışkın öğrenciler için zordur. Kabul için ilk şart, sosyal adalet taahhüdünü belgelemektir. LATO insanlara bedavadan tıp eğitimi vermek için değildir. Öğrencilerden LATO’nun kendilerine verdiği kadarını kendi toplumlarına vereceklerini göstermeleri beklenir.

LATO, okula devam ederken temel masrafları karşılamasına karşın, öğrenciler Küba’ya gidiş geliş masraflarını kendileri karşılamak zorunda. Bu ABD’li öğrencilerin çoğu için sorun değil fakat birçok öğrencinin yaz tatilinde eve dönecek parası yok. DTÖV öğrencileri LATO’na gitmeden önce kolej düzeyinde tıbba hazırlık biyoloji, kimya ve fizik dersleri almaya ve Küba’ya gidince İspanyolcaya yoğunlaşmaya teşvik ediyor. Diğer birçok ülkeden öğrenciler lise sonrası hemen tıp okuluna başlayabilir ve tıbba hazırlığın ilk yılında gereksinim duydukları bilim derslerini alabilirler. 

Öğrencilerin aşırı lüks şeylerin olmadığı bir ülkede yaşayabilmeleri gerekir. Çoğu, Küba’nın kaynaklarını herkesin kritik şeylere sahip olmasını garanti etmeye adayarak ABD’dekine eşit bir yaşam beklentisini sürdürdüğünün farkında olarak,  bunu güç bulmaz. ABD ekonomik ambargosu hiçbir şeyin çok miktarda olmamasını sağlıyor. Öğrencilerin kovadan yıkanmaya ve klima cihazı olmadan kasırgalarla yaşamaya hazır olması gerekiyor. Küba’da ABD kredi kartlarını kullanmayı beklemeyin.

Kafeteryada birçoklarının tercih edeceği çeşitlilikte olmayan bir tabldot sunuluyor. Islak kek, sıcak su veya kişisel bir oda gibi bireysel konforun yokluğuna uyum sağlamanın zorluğu sıra dışı değil. Bazılarına şaşırtıcı gelebilecek bir kural var: politik olmak. Örneğin öğrencilerin kendi ülkelerinin delegasyonlarının etkinliklerine (ancak şart değil) ve ülkelerinin emperyalizmdeki rolünü kapsayan sınıf tartışmalarına katılmaları bekleniyor.

LATO tıp okuluna devam etmek için, bazen 16 yaşında, ülkelerinden ilk kez ayrılan öğrenciler için tasarlanmıştır. Daha büyük olma eğilimindeki Amerikalılar beden eğitimi dersi almak veya Pazartesi’den Cuma’ya gecelerini kampusta geçirmek gibi kurallara şaşırabilirler.

Son olarak öğrencilerin büyük çoğunluğu, öğrencilerini Küba’da eğitim almış hekimler olmaları için LATO’ya göndermeye istekli ülkelerden geliyorlar. Fakat bu Brezilya ve ABD için geçerli değil. Brezilya Tabipler Birliği’nin (Colégio Medico) Lula hükumetininkinden farklı politikaları var ve LATO mezunlarını tanımıyor. ABD’li öğrencilerin bu sorunu yok fakat bu öğrenciler ABD dışında tıp eğitimi almış diğer öğrencilerle aynı sınavlara girmek zorunda ve Küba tıp modeli yerine ABD tıp modeline dayalı sorulara çalışmak zorundalar.

ABD’li öğrenciler ABD Çıkarlar Bölümü’nden (Interests Section) (bu bölüm iki ülke arasında diplomatik ilişki olmaması nedeniyle Küba’da ABD elçiliği yerine geçen birimdir) hiçbir destek beklememeli. Küba’ya eğitim amaçlı (tıp eğitimi gibi) seyahatin yasal olmasına karşın, ABD hükumeti Küba’ya seyahate, diğer ülkelere seyahatte olduğundan çok daha fazla düşmanca kısıtlamalar getiriyor ve LATO öğrencilerini destekleyecek hiçbir şey yapmıyor.

DOĞRULAMA
Belki de dünya üzerindeki en şiddetli ülkenin aşırı husumeti, LATO’nun gücünün bir doğrulamasıdır. Küba halk sağlığı modeli tıbbi sorunları, bu sorunların insani bağlamının bütünlüğünde ve tamlığında anlamaya çalışır. LATO, Küba’nın tıbbi sistemini, dünyanın yeterli hizmet götürülmeyen halklarının gereksinimleriyle bütünleştirme çabalarının merkezidir. Küba modeli, insanların hastalıklarının, bu hastalıklar için zemin yaratan toplum ele alınmaksızın ciddi olarak ele alınamayacağı inanışına dayalıdır.

Bu model 20 binin çok üzerinde uluslararası öğrenciyi çekmiştir. Cassandra Cusack Curbelo şuna inanıyor: “Binlerin aynı tıp düşüncesiyle bir araya gelmesi gibi bir deneyim yok. İki kıtaya ayrılmış gibiyiz, fakat ortak bir mücadele tarihini paylaşan tek bir halkız. LATO bunu görmemizi sağladı”.

Üçüncü yıl tıp öğrencisi Ketia Brown’a göre “LATO gerçekleşmiş bir devrimdir. Kapitalist bir dünyada devrimci bir projeye sahip olmak zorundayız”. LATO böyle bir proje. Bu, küresel sağlığı iyileştirme mücadelesinin bir parçası olarak, yeni bir tıbbi bilinç için mücadele.


Kaynak:

http://monthlyreview.org/2011/03/01/the-latin-american-school-of-medicin...


Dipnotlar

24. Interview with Ivan Angulo Torres, Havana Cuba, May 31, 2010.
25. On the role of the consultorio in the Cuban health system, see Lee T. Dresang, Laurie Brebick, Danielle Murray, Ann Shallue, and Lisa Sullivan-Vedder, "Family medicine in Cuba: Community-Oriented Primary Care and Complementary and Alternative Medicine," Journal of the American Board of Family Medicine 18 no. 4 (July-August, 2005): 297-303.
26. Interview with Dr. Alejandro Fadragas Fernández and Maité Perdomo, Consultorio No. 5, Havana, Cuba, December 30, 2009.
27. Interview with Ketia Brown, ELAM, May 31, 2010.
28. Interview with Cassandra Cusack Curbelo, ELAM, January 23, 2010.
29. Interview with Anmnol Colindres, ELAM, May 26, 2010.
30. Interview with Amanda Louis, ELAM, May 28, 2010.
31. Interview with Dennis Pratt, ELAM, May 26, 2010.
32. Interview with Jonalisa Livi Tapumanaia, ELAM, May 28, 2010.
33. Interview with Lorine Auma, ELAM, June 2, 2010.
34. Interview with Keitumetse Joyce Letsiela, ELAM, June 2, 2010.
35. Lee T. Dresang et al., "Family Medicine in Cuba."
36. Interview with Ivan Gomez de Assis, ELAM, May 27, 2010.
37. Interview with Walter Titz, ELAM, June 2, 2010.
38. Interview with Yell Eric, ELAM, June 2, 2010.
39. For detailed information on ELAM, current curriculum for U.S. students, and an application, see http://pastorsforpeace.org.
40. Interview with Rebecca Fitz and Ivan Angulo Torres, Havana, Cuba, June 3, 2010.