Kürt Aydınlanma Tarihinden Portreler: Paris Kürt Enstitüsü

Önder Demiraslan

Blog: Kurdewarî

Türkiye ve İran başta olmak üzere Kürdistan’ın birçok bölgesinde baskılara ve şiddete maruz kalan ve kurtuluşu Avrupa’ya kaçmakta bulan Kürt aydınları, Avrupa’nın çeşitli yerlerine kurdukları Enstitülerle Kürt kültürünü, dilini ve tarihini yaşatmaya çalıştılar. Paris Kürt Enstitüsü, Almanya Kürt Enstitüsü (Ya da Berlin Kürt Enstitüsü), Brüksel Kürt Enstitüsü, Stokholm Kürt Enstitüsü gibi enstitüler bu enstitülerin başında gelmektedir. Bunlar arasındaki en önemli Kürt enstitülerinden birisi Paris Kürt Enstitüsüdür.

Paris Kürt Enstitüsü 24 Şubat 1983 yılında kurulmuştur. Bu dönemin öncesinde 1974 yılında kurulan Fransız-Kürdistan Derneği, Paris Kürt Enstitüsünün öncülüdür ve enstitü fikrinin başlangıç noktasıdır. 1982’de başlayan enstitü çalışmalarına dönemin Kürt aydınlarından olan Yılmaz Güney, Cegerxwîn ve Nurettin Zaza gibi isimler de destek verdiler. Paris Kürt Enstitüsünün önemli isimlerinden birisi de enstitü kurucusu ve başkanı Kendal Nezan’dır. Nezan ismi Paris Kürt Enstitüsü ismiyle bütünleşmiştir de diyebiliriz. Çünkü Kendal Nezan enstitü kurucularından birisi olduğu gibi uzun bir süredir de enstitü başkanlığını sürdürmektedir. Kitapları ve makaleleriyle de büyük birikime sahip olan Nezan, önemli Kürt aydınlarından bir tanesidir. Enstitünün kuruluşunda emek harcayan önemli isimlerden biriside İsmet Şerif Vanlı’dır.

Paris Kürt Enstitüsü Avrupa’daki Kürt aydınlanmasının merkezidir. Sadece politik ya da kültürel bir kurum olamayan enstitü, bütün Kürt aydınlarını kendi çatısı altında toplamış ve geliştirmiştir. Paris Kürt Enstitüsü Avrupa’ya göç etmiş olan Kürt gençlerine sağladığı burslarla çok sayıda gencin okumasına imkan sunmuştur. Lisans ve doktora programlarına ağırlık veren enstitü, okuyan bir nesil yetişme hedefini de gizlememiştir. Enstitü, Fransa başta olmak üzere Avrupa’nın birçok ülkesindeki Kürt öğrencilere burslar sağlamıştır. Sadece öğrencilere değil, Avrupa’ya göç etmiş (Ya da göç ettirilmiş) birçok Kürt mülteciyi himayesine alarak, mültecilere ev bulma, maddi yardımda bulunma ve her türlü idari sorunları çözme noktasında da önemli çabalar harcamıştır.

Paris Kürt Enstitüsünün kuruluşundaki temel amaç Kürt dilini ve Kültürünü Yaşatıp tanıtmaktır. Bu bağlamda Türkiye’deki baskılara karşı 1988 yılında başlatmış olduğu ‘Kürt diline ve kültürüne özgürlük kampanyası’ oldukça ses getirmiştir. Çıkartmış olduğu aylık bültenlerle Kürt diline özgürlüğü Fransızca, İtalyanca, İngilizce, İspanyolca ve Türkçe olarak dile getirmiştir. Yine bu bağlamda enstitünün kuruluş döneminde çıkartılan Hêvî (Umut) ve Kurmancî dergileri ile Kürt kültürünün tanıtımını yapıp Kürtlere eğitim verme gibi bir misyonu da üstlenmiştir.

Çok zengin bir kütüphaneye de sahip olan Paris Kürt Enstitüsü yakın bir zamanda dijital bir Kütüphane kurmuştur. Kürt Dijital Kütüphanesi Paris Kürt Enstitüsünün 10 Aralık 2010 tarihinde çevrimiçi olarak kamuya açılan kütüphanesidir. İlk Kürt dijital kütüphanesi olma özelliği taşıyan bu kütüphane Kürtler ve Kürdistan hakkında onlarca farklı konuda yazılı belgelerden oluşmaktadır. Bünyesinde birçok farklı dilde kitap bulunduran ve veri tabanında yüzlerce yayınevine ve binlerce yazara ait eser bulunduran kütüphane çeşitli dergi, mektup, teknik dokümanlar, tezler ile araştırma dizilerine de yer vermektedir. Kütüphane ayrıca eser sahiplerinin varsa fotoğraflarına ve video görüntülerine, kategorilendirilememiş belgelerini de ulaşım imkanı sunmaktadır. Kütüphane 1700'lü yıllardan bugüne değin hazırlanmış Kürtçe dilbilgisi ve sözlüklerini de sunuyor.

Yaptığı çalışmalarla Kürt dilini yaşatma iddiasını büyük oranda gerçekleştirmiş olan enstitü, sadece Kürt dilinin ve Kürt kültürünün tanıtımını yapmadı. Enstitü, özellikle kuruluş yıllarında ve hemen sonrasındaki süreçte Kürdistan’ın dünya üzerinde tanınan en önemli diplomasi merkezi oldu. 1980’li yıllarda Fransa’da solun iktidara gelmesi ile birlikte Fransız hükümetiyle ilişkilerini büyük oranda geliştirmiş olan Paris Kürt Enstitüsü, attığı her adımla adeta Kürtlerin dünyadaki siyasi merkezi gibi davranıyordu. Bu bağlamda Paris Kürt Enstitüsü körfez savaşı döneminde Birleşmiş Milletler Konseyine ciddi bir basınç uygulayarak savaş sürecinde göç etmiş olan Kürtlere güvenli bölge oluşturulması kararını çıkartırmıştır. Irak’ta Saddam Hüseyin yönetiminin gerçekleştirdiği Kürt katliamlarını dünyaya duyurup kamuoyu oluşturma adına ciddi çabalar harcamıştır. Paris Kürt Enstitüsü, Federal Kürt Yönetimi’nin olmadığı ve dört parçalı Kürdistan’da güçlü Kürt siyasi partilerinin olmadığı bir dönemde bu çalışmaları başlatmış ve adeta bu dönemin Kürt diplomasisi boşluğunu kapatmıştır. Enstitü, 1994-95 yıllarında Kürdistan Yurtseverler Birliği ile Kürdistan Demokrat Partisi arasındaki çatışmaları sonlandırmak için de büyük çabalar harcamıştır.

Hem siyasi hem de kültürel alanda çalışma yürüten Paris Kürt Enstitüsü Kürt Aydınlanma tarihinin önemli bir halkası olmuştur ve kendisini takip eden Kürt özgürlük mücadelesinin rehberliğini üstlenmiştir.


Katkı ve Önerileriniz İçin: [email protected]