Kürt aydınlanma tarihinden portreler: Pîremêrd

Münir Gök

Blog: Kurdewarî

 '' ... ki O'nun (Pîremêrd) yazdıkları, yazılarının önemliliği ve özü itibarıyla, O'nun ismi Tolstoy'un, Viktor Hugo'nun ve Tagor'un yanında yazılmalıdır.'' *

1789 Fransız Devrimi'yle açılan aydınlanma çağı birçok ülke ve coğrafyada olduğu gibi Anadolu ve Kürdistan'da da aydınlanmacı etkisini göstermiştir. Bu topraklarda da pek çok aydın eşitliğin, özgürlüğün ve kardeşliğin meşalesini tutuşturmuştur. 

Bu etki, farklı coğrafyalarda farklı yansımalar göstermiştir. SSCB örneğinde, sosyalist devrim ile taçlandığındaki tezahürü ise insanlığın gördüğü ve deneyimlediği en ileri birikimi var etmiştir. Kürtler, Anadolu'daki aydınlanma ve burjuva devrim sürecinde, İttihat ve Terakki içerisinde (özellikle İstanbul'da yaşayan Kürt aydınları) aktif rol almışlardır. Bunlardan birisi de Pîremêrd’dir. Kürdistan'da 20. yüzyılın aydınlar ve yurtseverler arasında açılan uyanış ve uluslaşma sürecinin en önemli isimlerinin başında gelmektedir Pîremêrd.

Asıl adı Tewfiq Mêhmûd olan Kürt şairi ve gazeteci Pîremêrd, 1867 yılında Güney Kürdistan'ın Süleymaniye kentinde doğmuştur. Küçük yaştan itibaren öğrenime başlayan aydınımız, hem öğrencilik döneminde hem öğrenimini bitirdikten sonra, diğer birçok Kürt aydını gibi Güney Kürdistan'ın birçok yöresini dolaşmıştır.

Farsçayı iyi bilen Pîremêrd, 1891 yılında dönemin İstanbul Hükümeti tarafından Meclis-i Ali üyeliği görevine atanır ve kendisine ''Bey'' unvanı verilir. Hukuku bitirdikten sonra İstanbul'da bir Türk kızıyla evlenir ve avukat olarak çalışmaya başlar. Diğer taraftan da gazete ve dergi işleriyle uğraşıp yazılar yazmaya başlar.

İstanbul'da Kürt aydın çevresi içerisinde faaliyetlere başlayan Pîremêd, Kürt Teavün Terakki Cemiyeti'nin kurucuları arasında yer alır. Cemiyetle aynı ismi taşıyan ve cemiyetin aynı zamanda yayın organı olan gazetenin imtiyaz sahibi ve sorumlu müdürü olan şair, Seyid Abdülkadir ve Mustafa Paşa Yemûlkî gibi Kürt aydınlarıyla temas kurar ve Kürt aydınlanmasına dair üretimler ortaya koymaya başlarlar.  Çalışmalarından rahatsız olan dönemin İstanbul Hükümeti, onu merkezden uzaklaştırmak adına Hakkâri (Colemerg) kaymakamlığı görevine atar. Daha sonra İstanbul Hükümeti yıkılana kadar Amasya valiliği görevine atanır.

Servet-i Fûnun şairleri arasında pek tutulan Pîremêrd'in şiirleri ve yazıları; Kürd Dergisi, Resimli Kitab ve Musavver Muhit gibi yayınlarda sıkça yayımlanır.

1923'de Ankara Hükümeti'nin kurulması üzerine ailesini İstanbul'da bırakarak Süleymaniye'ye dönen şair, burada Kürdistan Cemiyeti içerisinde aktif rol alır. Yine bu dönemde Irak'ta Hüseyin Nizam öncülüğünde ''Jin'' dergisi yayınlanmaktadır. Jin dergisinde yazmaya başlayan Pîremêrd, kısa süre sonra derginin redaktörlüğünü Hüseyin Nizam'dan devralır ve geri kalan yaşamı boyunca dergiyi çıkarmakla ilgilenir. Yine bu dönemde bölgenin ilk özel Kürtçe okulu Qutabxaney Zanistî'nin (Bilim Okulu) açılması için yoğun çaba sarf eder.

1950'de hayata veda eden şair, ardında silinmez eserler bırakmıştır. Duwazde Suwarên Merîwan, Galte û Gep, Dîwan, Pendî Pêşînanî Kurd, Pendekanê Pîremêrd  bu eserlerden bazılarıdır. Hem nesir yazılarında hem şiirlerinde sade, anlaşılır ve duru bir Kürtçe kullana Pîremêrd, destan ve kahramanlık öykülerinde de ustadır. Duwazde Suwarên Merîwan(Merivan'ın on iki Süvarisi) buna örnek gösterilebilir. Bu destanda on iki Kürt savaşçısının, on iki bin İran askerini nasıl bozguna uğratıldıkları anlatılır. Ölümünden sonra, tüm eserleri ''Pîremêrd'in Anıları'' adı altında bir araya getirilir ve 1951 yılında Irak'ta yayınlanır.

Modern Kürt şiirinin öncülerinden kabul edilen Pîremêrd, Kürt halkının sorunları, özgürlüğü, bağımsızlığı ve aydınlanması üzerine üretimlerle yer edinmiştir. Bir damla özgürlüğe, eşitliğe, aydınlanmaya susayan insanlığın yaşam nehirlerinden biri olan Pîremêrd'leri, Yaşar Kemal'leri ve daha nicesini aydınlanma tarihinin sayfalarına gönül rahatlığı ile ekleyebiliyoruz. 

Cejin û Behar **

Cejin û behar, gull û gullzar
Zor be neş'edar

Bulbul li ser gull exwênê
Dinya zîndegî enwênê
Cejinman  her bimênê

Be hîway cejnewe dill kirayewe
Beden û giyan li niwê aw dirayewe

Diyar û xoşî cejinman zortir bê
Çaktir e, dill deyêwe xoştir bê

Cejin ekeyn, cejin ekeyn
Cejin ekeyn, cejnî weten

Cejin û behar, gull û gullzar
Zor be neş'edar

Ême hewllê eweman e be hemû
Yek kewîn, ser kewîn şad bîn zû be zû

Cejnî rastî ewe ye pêkewe bîn
Le wîllata be serazadî bijîn

Cejin ekeyn, cejin ekeyn
Cejin ekeyn, cejnî weten


Kaynaklar:
* Mehmed Resul Hawar - Pîremêrde Nemir (Ölümsüz Pîremêrd)
** Pîremêrd - Dîwan I syf : 54
1) http://tezekkokulu.blogspot.com.tr/2013/08/piremerd.html
2) Botan Amedi - Kürtler ve Kürdistan Tarihi I/FD yayınları 

Katkı ve Önerileriniz İçin: [email protected]