Kürtçe Latin Alfabesi ve İsahak Marogulov

İlhan Demir

Blog: Kurdewarî

Kürtler dağınık bir coğrafyada yaşadıkları için yüzyıllarca ortak bir alfabe kullanamamışlardır. Yaşadıkları bölgede en çok kullanılan alfabeyi tercih etmişlerdir.

Kürtlerin kullandıkları Alfabeler: 1- Çivi Yazısı 2- Avesta Alfabesi 3- Eski Pehlevi Alfabesi 4- Masi Sorati Alfabesi 5- Ezidi Kürtlerinin Kullandıkları Alfabe 6- Osmanlıda kullanılan Alfabe 7- Arap 8-Latin 9- Kiril Alfabeleridir.

Günümüzde Kürtler en çok Latin-Kürtçe Alfabesini kullanmakla birlikte Arap ve Kiril alfabelerini de kullanmaktadır. Bunlar uzun süre kullanılan ve Kürt kültürü ve aydınlanmasında önemli yeri olan alfabelerdir. Ama bu alfabeler aynı zamanda Kürt kültürüne zarar vermiştir. Kürt dilinin içerisine yabancı sözcüklerinin girmesini kolaylaştırmıştır. Birçok Kürt sanatçı, yazar, şairin birbirini tanımasını engellemiştir. Kürt halkının büyük çoğuğunluğu bu kişilerden bir haber olmuştur. Bu nedenle eserlerinin başka milletlere ait olduğu zannedilmiştir. Siyasi ve fiziki birçok sorun Kürtçe bir alfabe oluşturmanın önüne geçmiştir.

Alfabe konusunda en çok çalışma yapmış kişilerden biri Celadet Ali Bedirxan’dır. Kürt diline en uygun olan alfabenin Latin alfabesi olduğunu ortaya koymuştur ve buna yönelik bir Kürtçe alfabe oluşturmuştur. Kendisinin bu alandaki çalışmaları çok önemlidir ve ayrıntılı bir çalışma yapılmalıdır. Kendisi birçok kişi tarafında ilk Latin-Kürtçe Alfabesini hazırlandığı biliniyor.

Ancak ondan önce Sovyet Kafkas Cumhuriyetlerinde İsahak Marogulov’un hazırladığı Latin – Kürtçe Alfabe kullanılmaya başlanmıştır.

Kürt aydınlanması, tarihi ve kültüründe büyük adımların atıldığı dönem olarak Sovyetler Birliğini örnek verebiliriz.  Ekim Devriminden sonra Sovyet Birliğinin anayasasında da yazan azınlıkta olan milletlerin dil, tarih,  kültür, sanat ve edebiyat alanında gelişmelerini sağlamaktı. Kürtlerde Sovyetlerde azınlıkta olan ve Sovyetlerin dört bir tarafına dağılmış bir milletti. Sovyetler birliğinde Kürt diline en uygun alfabe Latin alfabesi olarak belirlenmiştir. Sovyetlerde Kürt alfabesi konusunda yoğun olarak çalışan isimler Orbeli, İsahak Marogulov, Erebê Şemo dur.

1941 yılından itibaren Sovyetlerde azınlıkların kullandığı Latin harfleri iptal edilmiştir ve Kiril alfabesine geçilmiştir. Bu değişim Kürtler için ayrı bir sıkıntı daha oluşturmaktaydı. Kürtlerin ortak bir alfabe kullanmasının önüne geçmiştir. Suriye Kürtleri bu dönem Celadet Ali Bedirxan’ın hazırladığı Latin Alfabesini Kullanıyordu.

Kürtçe Latin alfabesi denildiğinde akla ilk gelmesi gereken kişilerden biri İsahak Marogulov dur. 1868 yılında doğan İsahak, köken olarak Asurî’dir. Babası 19. Yüzyılda İran’dan Ermenistan’a göç etmiş ve Erivan’ın Dıvin  köyüne yerleşmiş. Beş yaşında annesini kaybeden İsahak’ı Babası Fahred okutmuş. İsahak Öğretmen okulunu bitirdikten sonra 1888 yılında Nahçıvan’ın  Şaxtaxte köyünde, daha sonra 1893 yılında Qemerli köyünde öğretmenlik yapmış. İsahak Marogulov daha çocukken Kürtçe konuşmayı öğrenmiş. Her yıl ailesi ile çıktığı Elegez yaylalarında aylarca Kürt çocuklarla birlikte yaşadığını için Kürtçeyi anadili gibi konuşurmuş.

İsahak’ın oğlu Victor’dan alınan bilgiye göre babasının Kürtçe alfabe hazırlama fikri Sürmeli’ye bağlı bir Kürt köyü olan Zor’da Rusça dersi okuttuğu yıllardır. Kürt alfabesi ve kültürü üzerine çalışmalarına 6 Eylül 1933’te ölünceye kadar devam etmiştir. Marogulov’un hazırladığı alfabe 1929 yılında Kürt ve Ermeni bilim adamları tarafından oluşan özel alfabe komisyonu tarafından uygun görülmüş. O dönemki birçok gazetede alfabenin kabul edilişi duyurmuş ve Marogulov ile röportajlar yapılmıştır. Bu röportajlara ve kendisi hakkındaki bilgilerin birçoğuna Reye Teze’den ulaşılabilinmektedir. Marogulov daha sonraları da Kürt dili ve kültürü üzerine eserler ortaya koymuştur. Bazı Kürt yazarlar, Marogulov’un hazırladığı alfabeyi Erebê Şemo’ya mal ediyorlar. Alfabenin hazırlanması için sadece Erebê Şemo değil birçok Emeni ve Kürt yazar Marogulov’a yardımcı olmuştur. Ama tarih bir bilimdir ve belgelere dayanır. Sovyet Kürtleri için Kürtçe alfabe hazırlayan kişi İsahak Marogulov’dur.

Alfabenin yaygınlaşması için var gücüyle çalıştı. Kürtçe alfabeyi öğretecek öğretmenler için ”Kendi Kendine Öğren” adlı bir kitap yazmıştır. Bu konuda birçok makale ve yazı yayınlamıştır

İsahak Marogûlov’un öldükten sonra,  ölümünün hemen ardından Kürt aydınlanma dünyasının emekçileri, Kürtçe gazetesini temsilen toplanır şu kararları alırlar:

1- Açılacak ilk Kürtçe okul onun adını taşıyacak.

2- Eşine maaş bağlanacak.

3- Yıllardır üzerinde çalıştığı arşivindeki yazıları basılacak.


Belgeler:

1.    Ermeni gazeteci Xorhırdayin Hayatsan’nın alfabenin kabul edilişinden sonra Marogulov ile yaptığı röportaj.

2.    Reye Teze gazetesinde yayımlanan Cerdoye Genco’nun 1933 yılında Marogulov hakkında yazdığın anı makale.

3.    1929 yılında Casıme Celil’e yazdığı mektuptur.


Kaynakça:

1.    Kürt Halk Tarihinden 13 İlginç Yaprak/ Evrensel Yayınları/ Celile Celil, “Emek şükran Borcu” bölümü

2.    Kürt Aydınlanma Tarihinden Portreler: Erebé Şemo/Sol Haber Portalı, Kurdewari/ Münir Gök

3.    Mezopotamya’nın Sesi Kürtlerin Kullandığı Alfabeler/ https://www.facebook.com/pages/Mezopotamyan%C4%B1n-Sesi/347101438692448?...

 

 

Katkı ve Önerileriniz İçin: [email protected]