Yemen Savaşına Kürtçe Ağıt: Xerîb Têlû

Birol Korkmaz

Blog: Kurdewarî

Halk arasında Yemen Savaşı olarak bilinen 1.Dünya Savaşının Hicaz-Yemen cephesi akıllara Yemen Türküsü’nü getirir. Cepheye Muş(Malazgirt, Varto,Bulanık)`tan da bir sürü genç gider.

“Havada bulut yok bu ne dumandır / Mehlede ölüm yok bu ne Şivandır / Bu yemen elleri ne de  yamandır / Ano Yemen’dir gülü  çemendir.” diye başlar Türkü.

Gidenin gelmediği yerdir Yemen.

Bir ağıt daha vardır Yemen için. Pek bilinmese de, ezgisiyle, öfkesiyle, acısıyla bugüne değin söylenegelmiş Kürtçe yakılan bir Koçgîrî ağıdı. Yıl 1914. Osmanlı İmparatorluğu, 1’inci Dünya Harbi’ne girmiş, seferberlik ilan edilmiştir. Koçgîrî’de ne kadar eli silah tutan genç varsa askere alınmış. Têlû da bunlardan biridir, Xerîb Têlû(Garip Têlû). Koçgîrîden Yemene giden ve geri gelemeyen nice Anadolu insanından biri olan Xerîb Têlû`nün hikâyesini anlatıyor. Ve tek bir ağıttan ibaret olmadığı birden fazla ağıt yakıldığı anlatılmaktadır. Annesinin ve Eşi Çandırlı Zahide tarafından yakılmıştır ağıtlar.

Dönemin kendisi incelendiğinde ağıtlarda çaresizlikler ve geride kalanların acıları göze çarpar ilkin. Yoksul Anadolu halkı ile birlikte cepheye giden Kürtler de onca acıdan payını alır. Fakat tarih yazımı kendisini kültür sanat alanında da hissettirdiği için Kürtlere ilişkin bu ağıtlar az bilinir ve az duyulur. Halbuki savaştan günümüze on yıllarca Kürt halkı halen aynı ezgileri okur hala o ezgilerdeki figürlerle ağıtlar yakar. Bu nedenle Têlû aynı zamanda bu coğrafyada yaşanan acıların farklı bir fotoğrafıdır.

Ağıt giden askerlerin ardından yakılan diğer ağıtlara benzerlik gösterir. Zaten yaşanan acıları anlatmak için hangi dili konuştuğunuzun bir önemi yoktur. Kürtçe ağıtı yakan yaslı bir eş dili döndüğünce tarif eder acılarını.

Zahide şöyle başlamıştır ağıda :

Yemanê, yemanê, mal şewitî yemanê(Yemen, Yemen evim yandı Yemen)/Ji germa havînê mij û dûman e (Yaz sıcağı ,sis ve duman) /Dayika kurê, tu ricacî be, bila xêrîbê min were   

(Kör ana ricacı ol garibim gelsin ) /Zoy di beranan vêra qurban e (ona iki koç kurban olsun).