Nâzım’ın ‘Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim’i (V)

Ulvi İçil

Blog: Kent Kültür Sanat

“…koğuşun dip tarafında yatan doktor bize örgütlenmemiz gerektiğini söylediğinde haklıydı, gerçekten de bir örgütlenme sorunu söz konusu bizim için, önce beslenme, sonra örgütlenme, ikisi de yaşamda en gerekli şeyler, belirli sayıda disiplinli ve bizi bütün bu söylediklerimiz konusunda disiplin altına almayı bilen kişiler seçmek…”.

“Bir körler toplumu yaşamını sürdürebilmek için nasıl bir düzen kurabilir, Örgütlenerek, örgütlenmek bir bakıma görmeye başlamak demektir”.

“Burada kimse örgütlenmekten söz etmiyor, dedi doktorun karısı kocasına, Belki bir başka meydanda söz ediliyordur, diye yanıt verdi adam. Yollarına devam ettiler”.

“Burada örgütlerden söz ediliyor, dedi doktorun karısı kocasına, Ben de fark ettim, diye yanıt verdi  doktor ve sustu”.  

“Doktorun karısı sordu, …Ne düşündüğümü söylememi ister misin, Söyle, Sonradan kör olmadığımızı düşünüyorum, biz zaten kördük, Gören körler mi, Gördüğü halde görmeyen körler”. (Körlük, José Saramago)

Nâzım’ın romanı Portekizceye ilk kez 1985 yılında çevrilmiş; 5 bin adet basılmış. 1987’de ikinci baskısı yapılmış.

Portekizceye çeviri, çevirmeni itibariyle de oldukça özel bir önem ve değer taşıyor: José Saramago. Komünist Nâzım’ın komünistlerin yaşamlarını ve mücadelelerini anlatan romanını Portekiz Komünist Partisi üyesi José Saramago kazandırmış Portekizceye. Saramago’nun, çevirinin başına, “Bu romanı mutlaka ben çevirmeliyim Portekizceye” diyerek oturmuş olabileceğini hayal etmek mümkün.

José Saramago, Nâzım’ın romanını Fransızcasından çevirmiş Portekizceye. Böylece, romanın sonunda yer alan şiir de “Komünistim“ şeklinde olabilmiş.

Romanın sonundaki şiire geldiğinde ise sıra, sadece bir çeviri yapmıyordu artık bu edebiyat devi. Kendisini de yazıyordu. Tıpkı Nâzım gibi, Kotzias gibi, Varela gibi. Kendi anadilinde.

José Saramago’nun “Komünistim” dizeli “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim” çevirisi, Portekiz ve Brezilya halklarına sunulan biricik çeviri olması açısından büyük değer taşıyor.


Notlar:

Portekiz Komünist Partisi’nin web sayfasında José Saramago: http://www.pcp.pt/jose-saramago

Nâzım’ın romanının geçmişte, orijinaline uygun olarak yapıldığı çevirilerden bazıları, yerlerine kolay kolay yenisi ve değiştirilmiş hali geçirilemeyecek birer engel de oluşturuyor bu anti-komünist yayıncılık faaliyetine. Yunanca’da  Kotzias’a rağmen cüret etmişler; Nâzım’ın yanı sıra, Kotzias’ı da çiğneyip geçmişler ama karşılarında bu kez romanın yeni çevirmeni Liana Mistakidis duruyor ve “Çevirimin ikinci baskısında bu durum mutlaka düzeltilmeli” diyor! Ne yapacaklar? Mistakidis’i ve çevirisini de çiğneyip geçerek üçüncü bir çeviri mi yaptıracaklar! Nâzım’ın telif ve yayın haklarını elinde bulunduran kişi ve  kurumların içine düştükleri içler acısı duruma bakın. José Saramago’nun Portekizcedeki çevirisini aşmaları kolay değil. Bunun için sadece Nâzım’ı değil, Saramago’yu da çiğneyip geçmeleri  gerekir. Portekizcede, José Saramago dikiliyor karşılarında, yollarının üzerinde, koruyor Nâzım’ı ve eserini. Ve Portekiz ve Brezilya halklarının romanın doğrusuyla buluşabilmelerini sağlıyor. Sadece bir çevirmen ya da bir yazar olmadığı, aynı zamanda bir aydın da olduğu için.

José Saramago’dan bütün alıntılar: Saramago, José;  : Körlük,  Türkçesi Aykut Derman, 1. Baskı, 1999;  sırasıyla sayfa 77, 211, 213, 222 234.