Nâzım’ın 'Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim'i...

Ulvi İçil

Blog: Kent Kültür Sanat

"...yürekte, kitapta ve sokakta yenebilmek yalanı..."

Nâzım, özel bir değer verdiğini bildiğimiz “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim” adlı romanını 1962 yılında tamamlıyor. Roman, bilebildiğimiz kadarıyla, ilk önce SSCB’de bir dergide Rusçaya çevrilerek yayınlanıyor.

Türkçe olarak muhtemelen ilk kez Bulgaristan’da, 1964 yılında yayınlanıyor. Aynı yıl, SSCB’de kitap olarak yayınlanıyor. Tabii yine Rusça. Aynı yıl, Fransa’da Fransızca olarak. 1966 yılında Türkiye’de yapılan, muhtemelen Türkiye'deki ilk basım. Romana 1967’de Bulgaristan’da yapılan Türkçe toplu eserler baskısı içinde de yer veriliyor. Bunlar romanın 1960’lardaki başlıca basımları.

Türkiye dışında, Bulgaristan, SSCB ve Fransa’da yapılan bütün bu basımlarla, Türkiye’de 1960’lı yıllardan itibaren yapılan ve bugün de yapılmakta olanlar arasında, oldukça önemli bir farklılık var.

Romanın sonunda bir şiiri var Nâzım’ın. Türkiye dışındaki bütün baskılarda bu şiir şöyle:

Komünistim,

Sevdayım tepeden tırnağa,

    sevda: görmek, düşünmek, anlamak,

    sevda: doğan çocuk, yürüyen aydınlık,

    sevda: salıncak kurmak yıldızlara,

    sevda: dökmek çeliği kanter içinde,

Komünistim,

    sevdayım tepeden tırnağa…

Aynı şiir, Türkiye’de, 1960’lardan itibaren bugüne kadar yapılmış ve bugün de yapılmakta olan istisnasız bütün basımlarda şöyle:

Emekçiyim,

    Sevdayım tepeden tırnağa,

    sevda: görmek, düşünmek, anlamak,

    sevda: doğan çocuk, yürüyen aydınlık,

    sevda: salıncak kurmak yıldızlara,

    sevda:dökmek çeliği kanter içinde,

Emekçiyim,

    sevdayım tepeden tırnağa…

Kuşkusuz, romanın ve romandaki şiirin aslına uygun hali, Türkiye dışında yapılmış olan basımlarda. Öncelikle de Sofya’da Türkçe olarak yapılan toplu eserler basımında.

Her şeyden önce, Bulgaristan’daki basımın editörü Nâzım’ın çok yakın dostu ve çalışma arkadaşı Ekber Babayev. Babayev’inki Türkçedeki biricik doğru ve aslına uygun basım olarak kabul edilmek durumunda. Bu basımın Nâzım’ın romanının orijinal yazımı esas alınarak yapıldığına kuşku yok. Yukarıda, Türkiye dışında sıralanan, SSCB, Fransa basımları da bu orijinal Türkçe yazıma dayanıyor.

Fransızca basım da bu açıdan gerçeği bütün çıplaklığıyla ortaya koyuyor: Fransızca çeviriyi Türkçeden Fransızcaya Münevver (Andaç) gerçekleştiriyor. Münevver’in Fransızca çevirisinde, hemen ilk sayfalarda şu ifade var: “Traduit du turc par Munevver Andaç”. Türkçesi şöyle: “Türkçeden Münevver Andaç tarafından çevrilmiştir”. Bu kadar açık: Münevver, çevirisi için romanın Nâzım’ın yazdığı aslını esas alıyor. Bu nedenle, Fransızca çeviride de, romanın sonundaki şiirde, “Komünistim” diyor Nâzım: “Je suis communiste”.

Günümüzdeki İngilizce çeviride ve basımda (2013) ise böyle değil. Buna geleceğim.

“Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim”in Türkiye’de 1960’lardan itibaren yapılan basımlarındaki farklılık, kısmen yasalardan kısmen de yayıncılardan kaynaklanıyor. “Komünizm propagandası” olduğu gerekçesiyle Nâzım’ın diğer eserleri gibi, bu romanın da, değiştirilerek yayınlandığı anlaşılıyor. Ancak, şiirlerdeki “komünistim”, “komünizm” gibi sözcükleri komünizm propagandası oldukları gerekçesiyle yasaklayan yasalar kalkalı uzun zaman oldu.

Örneğin, Yapı Kredi Yayınları romanın ilk basımını 2002 yılının Temmuz ayında yapmış. Oysa, bu tarihte, şiirde “komünistim” sözcüğünün geçmesinin komünizm propagandası olduğuna ilişkin yasal düzenlemenin bir geçerliliği kalmamış durumda. Ve örneğin, YKY’nin Nâzım’ın bugün basmakta olduğu eserleri arasında yer alan şiirlerinde, “sevdalınız komünisttir”, “hoş geldin bebek / senin yolunu gözlüyor / sosyalizm komünizm filan…” dizeleri mevcut.

Şiir gibi edebi eserler bir yana, 2002 yılı Temmuz ayında, Türkiye’de adlı adınca, bir Türkiye Komünist Partisi var. 2001 yılından bu yana, Nâzım’ın yaşamının sonuna kadar üyesi olduğu partisi siyasete  asıl adıyla dönmüş, ama romanındaki şiiri, aslına dönememiş.

Ve YKY bu ortamda, 2002 yılının Temmuz ayından başlayarak 2017 yılının Nisan ayına kadar “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim”in tam 20 baskısını yapmış; roman, Türkiye’deki on binlerce okura, hiç gereği kalmamışken, aslına uygun olmayan haliyle sunulmuş.

Bu durumun, YKY’nin romanın aslının nasıl olduğunu bilmiyor olmasından ya da basit bir özensizlikten kaynaklanması imkansız.

Dolayısıyla, şu anda Türkçede yapılmakta olan basım, hâlâ 1960’larda, 70’lerde, 80’lerde, 90’larda, komünizm propagandasının suç sayıldığı yıllardaki basım ile aynı.

YKY ve/veya Nâzım’ın eserlerinin içeriği hakkında kendisinde değişiklik yapma hakkı gören kişi ve kurumlar varken, anti-komünist yasalara ihtiyaç kalmamış.

Bunun, Nâzım’a yapılmış ve yapılmakta olan büyük bir haksızlık ve saygısızlık olduğu çok açık olsa gerek.

Bu, aynı zamanda, Nâzım’ın yurttaşlarına, halkına, Türkçe okuyan okurlarına da yapılmış büyük bir haksızlık ve saygısızlık.

Ancak, dahası da var.

Nâzım’ın romanının bugün satılmakta olan 2013 tarihli ve İngilizce’deki ABD basımı da, Nâzım’ın orijinal yazımını değil, Türkiye’deki aslına uygun olmayan basımı esas alıyor. Bu basımda, İngilizcesi ile, şiirde, “I’m a communist” yazılı olması gerekirken, “I’m a worker” yazılı.

Bu, dünyanın dört bir köşesinde Nâzım’ı tanıyan ve İngilizce okuyan okurlara, Nâzım’ın eserinin değiştirilmiş haliyle sunulması anlamına geliyor.

Nâzım’a ve Nâzım’ın Türkçedeki okurlarına yapılan haksızlık ve saygısızlık, İngilizce gibi bir dildeki basım ile uluslararası bir ölçeğe yerleşiyor. Nâzım’ın romanını bütün dünyada İngilizcesi’nden okuyan milyonlarca insanın, eseri aslına uygun olarak okuma hakkına saygı duyulmuyor.

Nâzım, kendisi eserlerini nasıl yazdı ise, öyle okunabilmelidir.

Hiçbir şahsın ya da kurumun, Nâzım’ın eserlerinin içeriğini değiştirme hakkını kendinde bulamaması gerekir.

Bu, Nâzım’ın, en temel hakkıdır.

Bu, Nâzım’ın yurttaşlarının, dünyanın dört bir yanındaki okurlarının, dostlarının ve kardeşlerinin hakkıdır.

*

Bulgaristan toplu eserler, 1967, cilt 7

Bulgaristan tekil basım, 1964

 

SSCB basımı, 1964

Fransızca basım, 1964

YKY Türkiye 1. Baskı, Temmuz 2002 (Nisan 2017 tarihli 20. Baskı da aynı)

ABD basımı, 2013

*

Bu yazıda sözü edilen, Ekber Babayev’in editörü olduğu 1967 tarihli Sofya toplu eserler basımı Nâzım Hikmet Kültür Merkezi (Kadıköy, İstanbul) kütüphanesinde yer almaktadır. Toplu eserler, 1964 tarihli tekil basım (Sofya) ile birlikte Boğaziçi Üniversitesi kütüphanesinde de mevcuttur. İngilizce (ABD) basım da yine Boğaziçi Üniversitesi kütüphanesinde mevcuttur. SSCB (1964), Fransa (1964) basımlarından olan görselleri paylaştığı için sayın Melih Güneş’e teşekkür ederim.