Skrunda-1: Letonya’nın saklı Sovyet kenti hayalet şehre döndü

Çeviri: Selçuk Işık

Blog: Kent Kültür Sanat

The Baltic Times, 20 yıldır yok sayılışının ve çürümeye terkedilişinin ardından hükümet tarafından “kurtarılan” gizli savunma yerleşimini ziyaret etti. Ziyaretin ayrıntılarını ise The Guardian yayımladı.


Skrunda şehri ilk bakışta sıradan bir şehir görüntüsü verir. Araziler, çiftlikler ve ormanlar, Letonya’nın merkezine boylu boyunca dağılmış yüzlerce yerleşimle sorunsuz bir şekilde buluşur.

Halbuki sadece 5 mil batıda, ufukta Skrunda-1’in brutalist apartmanları belirdiğini görürsünüz.

Bugün Letonya’da komünist döneme ait terkedilmiş saklı şehirlerin dört başı mamur bir örneğini oluşturuyor Skrunda. 20 yıllık çürümenin ardından Skrunda-1 tarihinde şu sıralar yeni bir sayfa açılıyor. Bu yıl hükümet özel bir şirkete şehri satın alması için 12 bin avro ödedi ve yarısının askeri kullanıma açılacağını diğer yarısının da kiralanacağını duyurdu.

Soğuk Savaş süresince Sovyetler Birliği, çoğunlukla askeri amaçlarla 40’tan fazla saklı yerleşim oluşturdu. Her birine bir kod adı verildi (bir numara ve yerel bir şehir ismi) ve Sovyet silahlı güçlerinin teknik altyapısını şekillendirdi.

Sovyet hayalet şehirlerinin imgesi çoğunlukla hemen yakındaki Çernobil nükleer santrali emekçilerine ev sahipliği yapması için inşa edilen Ukrayna şehri Pripyat ile ilişkilendirilmiştir.

Tarihteki en ölümcül nükleer sızıntılardan birini deneyimlemesinin ardından Pripyat hızlıca tahliye edildi ve şimdi zamanın içinde öylece donmuş bekliyor. Yine de Skrunda-1’in ve Sovyetlerin çöküşünün ardından ortaya çıkan diğer askeri-endüstriyel şehirlerin yazgısı çok daha az dramatik oldu.


Skrunda-1, 100 akrelik (ingiliz dönümü) bir alan üzerine kuruludur ve depo ağları, okullar, fabrikalar ve soğuk savaş radarlarına ev sahipliği yapmaktadır. Tüm fotoğraflar: Duncan Brown


Terkedilmiş bir fabrika ve kazan dairesi- buradaki ve diğer teknik tesislerdeki tuğla örgüsü ve boru tesisatının büyük kısmı yol girişleri kapanmadan önce sökülüp çıkarılmış.

Onların hikayesi tutulmayan sözlerin ve hayal kırıklıklarının hikayesidir. Sovyet sonrası hayalet şehirlerin çoğunun paradoksu; yeniden inşası oldukça masraflıyken imha edilmesinin de bir o kadar pahalı olmasıdır. Sonuç olarak, bir zamanların gelişen askerî, bilimsel ve sivil Skrunda-1 toplumu yok sayılmaktan komple tecrit edilmeye doğru sürüklendi.


Duvarlarında Sovyet duvar resimleri bulunan, bir okula ait jimnastik salonu


Et, balık, süt ürünleri ve sebzeler için ayrı ayrı depolama ve hazırlama odaları bulunan en büyük kantin bloğunun mutfağı.

Başarısız açık arttırmalar, sert geçen kışlar, enkazdan illegal eşya kurtarmalar ve bakımsızlıkla geçen yılların ardından Letonya hükümeti bölgenin kontrolünü geri almaya karar verdi. Turizm ve üretim amaçlı kullanılması gibi belli belirsiz planlar bulunmasına rağmen şu ana kadar üs yalnızca askerî kullanıma doğru bir geri dönüş geçirdi.

Hükümet, Temmuz’da bölgenin yarısının Letonya Ordusu’na verileceğini duyurdu ve yakın dönemde Nato birliklerinin üssü eğitim amaçlı kullandığı bildiriliyor.

Latvia News tarafından yapılan bir habere göre geri kalan yarısı “yatırımcının, terkedilmiş şehri istihdam yaratmak ve altyapı oluşturmak üzere geliştirmek zorunda olması şartıyla düşük bir fiyattan” kiralanacak.


Muharebe eğitiminin resmedildiği bir başka spor salonu.

SOĞUK SAVAŞ'IN ALTIN ÇAĞI
5,000’den fazla insana ev sahipliği yaptığı parlak döneminde Skrunda-1 Sovyetler Birliği’nin savunma stratejisinde can alıcı bir rol oynamıştı. İki “tavuk kümesinin” etrafına inşa edilen erken uyarı radar sistemiyle, şehir soğuk savaş süresince gökleri nükleer savaş başlıklarına karşı taradı.


Moskova’nın efsanevi Kızıl Ekim fabrikasında üretilen “Golden Label Kakao” kutusu bir dairenin mutfağında.

Şimdi ise caddelere, depolara ve barakalara ürpertici bir çaresizlik duygusu hakim durumda.

Sık huş ormanlarınca gizlenmiş 100 akrelik (çev. ingiliz dönümü) bölge; içinde 10 apartman, bir süpermarket,  jimnastik salonu, çocuk yuvası ve hatta bir gece kulübünün bulunduğu labirent binalara, fabrikalara ve yeraltı depo ağına sahip.

Şehrin son sakini 1999’da taşındı ancak şehrin insan eli değmiş geçmişinin canlı izleri halen orada; bir köşeye atılan fotoğraflar, mobilyalar, gazeteler, ilaç şişeleri, oyuncaklar, sovyet dönemi çalışma kitapları ve ortalıktaki kıyafetler.

DÜŞÜŞ
Sovyetler Birliği’nin 1991’deki çöküşünü takiben Sovyet cumhuriyetlerinin parçalanması Skrunda-1 gibi şehirlerin dağılışına yansıdı. Büyük askerî tesisler yavaş yavaş kaynak yaratma sıkıntısı yaşadı ve sonra sakinleri tarafından terkedildi.

Skrunda-1 özelinde, Rus birlikleri Letonya’dan çıktıktan sonra dört yıl daha tesisi çalıştırmaya devam etmeyi şart koştu. Karar, Rusya’nın varlığının devlet egemenliğini el altından çökertmeye çalışacağını ileri süren Letonya Halk Cephesi’ni çileden çıkarmıştı.

Üs, 1998’e kadar Rusya denetiminde kalmaya devam etti; ancak bu süre boyunca Letonya hükümeti Skrunda-1’in ikonik radar binasının sembolik yıkımını düzenleyerek endişeleri dindirmeye karar verdi. Hatta kutlama için bir partisyon bile bestelendi.

Takip eden yıllarda bölge uzun bir dönem boyunca korumasız bırakıldı ve Skrunda-1 her değerden yoksun kaldı. Bir zamanlar saygın bir bilimsel topluma ev sahipliği yapan şehirden yalnızca bir iskelet kaldı geriye.


Ana kayıt istasyonlarından birinin gözetleme salonu.


“Zafer Burada Başlar”

BELİRSİZ GELECEK
Letonya çevresindeki ve diğer Baltık devlerindeki benzer bölgelerin başka amaçlara uygun olarak değiştirilmiş olması Skrunda’nın potansiyelinin ciddi biçimde hafife alındığını tanıtlıyor.

Litvanya civarındaki Plateliai Gölü yakınında bulunan Plokstine Füze Kompleksi bir soğuk savaş müzesine ve ekolojik-eğitim merkezine dönüştürülürken; İrbene’de bulunan Radyo Astronomi Merkezi (kuzeybatı Letonya’daki Ventspils’in kuzeyinde yer alan) ülkenin önemli bir bilimsel ve kültürel mekanı olmuştur.

Letonya’daki diğer büyük hayalet askerî bölge olan Aluksne Nükleer Füze Üssü, içinde paintball da yapılabilen bir turizm bölgesi haline getirilmiştir.

Skrunda yönetimi gizemli Sovyet mirasının tarihini bölgenin yeniden üretiminde yol almak için kullandığı takdirde neler olacağını zaman gösterecek.