Sıfırdan bir kent nasıl inşa edilir: 20 adımda kendi kentini kendin yap rehberi

Çeviri: Merve N. Gürbüzel

Blog: Kent Kültür Sanat

Güney Kore’deki Songdo’dan Hindistan’daki Lavasa’ya, oradan Mısır’ın isimsiz yeni başkentine, gözümüzü çevirdiğimiz her yerde birileri yepyeni kentler inşa ediyor. Ne kadar zor olabilir ki?

Sıfırdan gerçek bir kent inşa etmek, Minecraft, Civilization ya da SimCity oynamaya benzemez. Yani, aslında biraz benzer. Ama gerçek durumda, mağrur diktatörler, fiyakalı mimarlar, bürokratik yükler ve en iyi yerlere şu densiz şeylerin, sinir bozucu insanların, halihazırda yerleşmiş olduğu gerçeği gibi siber mekanlarda karşılaşmayacağımız problemler ortaya çıkar.

Neyse ki dünyadaki birkaç projeyi inceleyerek, kendi gerçek kentinizi nasıl inşa edebileceğinize dair adım adım bir süreç geliştirdik.

1.-5. Adımlar için

1. Adım: Bir yer seçin

Başlamadan önce bir yere ihtiyacınız var. Çöller, az gelişmiş ormanlar ve ıssız adalar popüler yerlerden: tüm bütçenizi terk edilmiş endüstri bölgelerini temizlemeye, gecekonduları yıkmaya ya da arazi hakları için hukuk savaşlarına harcamak istemezsiniz. Hem, planlama toplantılarına çok az deve katılıyordur; hatta bunların da çok azı çölde inşa edeceğiniz metropole karşı geçerli itirazlarda bulunabilecek durumda olacaktır.

Tacikistan Devlet Başkanı, Emomali Rahman, yakın zamanda Saihoon isimli 250,000 kişilik yeni bir kentin temelini attı. Tamamlandığında bu kentte 19 mahalle, 50 okul, 40 spor merkezi, alışveriş merkezleri, pazarlar ve bu tasarımın benim en sevdiğim yanı, bu  eski çölde yeşeren 7,000 hektarlık meyve bahçeleri olacak. Mısır’ın yeni başkenti de kendisinin işlevsel olarak yetersiz selefi Kahire’nin doğusundaki bir çöle inşa edilecek. Bu sırada Başkan Teodoro Obiang da şimdiki başkentte kendisini ve hükümetini tehdit eden deniz saldırılarından uzakta, Ekvatoryal Gine ormanlarının derinliklerinde Oyala isimli yeni bir başkent kurmayı planlıyor. Kristal Ada da Moskova yakınlarında bir nehir adasına inşa edilecek.

Eğer elinizde bir çöl ya da ıssız ada yoksa, kendiniz yapın. Güney Kore’de Seul yakınlarındaki yeni kent Songdo, Sarı Deniz’den ıslah edilen araziye inşa edildi. 1960’ların başında, Japonya’daki konut sorununu hafifletmek için Buckminster Fuller Tokyo Körfezi’nde, 1 milyon insana ev sahipliği yapacak dev bir yüzen piramit tasarlamıştı. Ne yazık ki inşa edilmedi.

2. Adım: Su kaynağının güvenilirliğinden emin olun

Bu çok basit gelebilir ama Fatehpur Sikri kentine ne olduğunu düşünün. Moğol İmparatoru Ekber Şah bu surla çevrili kentin inşaatına 1569’da, Moğol başkenti olması için başlamıştı. Sonraki 15 yılda bölgedeki kırmızı kumtaşıyla saraylar, haremler, camiler inşa edildi. Tamamlandıktan kısa süre sonra Ekber Fatehpur’u terk etti; bir sebebi de yetersiz su kaynaklarıydı.

Bugün Rawabi, Filistinliler için inşa edilen ilk İsrail kenti, benzer bir sorunla karşı karşıya. İnşaata 2011 yılında başlandı ve tamamlandığında 40,000 kişiye ev sahibi olacak, sinemalar, alışveriş merkezleri, okullar, iş yerleri, restoranlar ve kafeler barındıracak. Ama bu bahar kadar yakın bir zamana kadar İsrailli yetkililer kente su vermeyi reddettikleri için, daireler boş durumdaydı.

3. Adım: Para kaynağının güvenilirliğinden emin olun

Bu da çok basit gelebilir, ama finans merkezine gidecek yüksek hızlı treni inşa ederken yarı yolda kalmak istemezsiniz. Parayı sağlama almak için farklı seçenekler var. Bazı Filistinlilerce İsrail işgalini normalleştirmekle suçlanan Rawabi, 1 milyon dolarlık kaynağının üçte birini Massar International’dan ve kalanını Katar’dan sağladı.

Oyala, ‘’Afrika’nın en uzun soluklu diktatörünün multimilyar-dolarlık oyuncağı’’ olarak tanımlanıyor ve ağırlıklı olarak petrol, kereste ve doğal gaz gelirleriyle fonlanıyor. Ekvator Ginesi, Sahra altı Afrikası’ndaki üçüncü en büyük petrol üreticisi ve buradan gelen paranın çoğu yeni başkente gidiyor. Bu sırada International Business Times’a göre halk kıtlıkla mücadele ediyor.

Mısır’da Kahire’nin yerine başkent olacak olan isimsiz kent kısmen Birleşik Arap Emirliklerinden bir işadamı olan Mustafa Madbouly tarafından fonlanıyor, kendisi yakın zamanda projenin planları için 30 milyar avro ödedi.

4. Adım: İş olanakları üzerine düşünün

Kentinizin ekonomisinin sürdürülebilirliği için iş olanaklarına ihtiyacı var. Herbert Girardet, Creating Sustainable Cities (Sürdürülebilir Kentler Yaratmak) kitabının yazarı, merkezi hükümetin bulunacağı yer olduğundan Mısır’ın planlanan yeni başkentinin diğer amaca dönük inşa edilmiş Mısır kentlerinden daha yüksek bir başarı şansı olduğunu söylüyor.  Aslında, en ünlü planlı kentlerin çoğunu sıkıntıları ne olursa olsun iş olanaklarından ve ulusal yönetimin merkezinde olmanın ekonomik avantajlarından faydalanan başkentler oluşturuyor: Brasilia, Canberra, Abuja, Ottawa, Yeni Delhi.

Başbakan Narendra Modi’nin Hindistan’da kurmayı planladığı 100 akıllı kentin ilk üçü, hükümetin ‘küresel sanayi ve ticaret merkezi ’ olmasını hedeflediği Delhi-Mumbai Sanayi Koridoru’nun parçası olacak. Maharastra’daki Lavasa’da ‘’yeni Hindistan’’ın kalbinde bilgi endüstrisine odaklanan animasyon film stüdyoları, yazılım geliştirme firmaları, biyoteknoloji laboratuvarları ve hukuk ve mimarlık ofisleri olması planlanıyor.

5. Adım: Yerel halkı yabancılaştırmayın

Lavasa’da yapılanı yapmayın. 50 km2lik alanın plancıları, yerel çiftçileri arazilerini yok pahasına satmaları için tehdit etmekle suçlanıyor. Aynı zamanda milyonlarca ağacı kesmekle de.  İnsan hakları aktivistleri yerel halktan 5,000 kişinin bölgeyi terk etmek zorunda kaldığını belirtiyorlar. 2010 yılında, Hindistan Çevre ve Orman Bakanlığı, çevre hakları ihlali sebebiyle Lavasa’nın inşaatını durdurdu.

6.-10. Adımlar için

6.Adım: Ana planı hazırlayın

Planın uygulanacağı alana ayak basmanıza bile gerek yok! Mesela Irak’taki savaşta yıkıma uğrayan kentler için plan yapmakta özelleşmiş Garsdale Tasarım, Yorkshire Dales’te bulunan bir aile şirketi. Esri CityEngine gibi 3 boyutlu modelleme uygulamaları evler, kanalizasyon, su, elektrik ve ulaşım sistemlerini planlamayı ve sonra bu planları alandaki ihtiyaca göre uyarlamayı sağlıyor. Artık ana plan Wi-Fi noktalarının, fiber-optik ağının ve sensörlerin kurulumunu da kapsıyor (aşağıda bahsedilecek).

7. Adım: Entegre ulaşım sistemi kurun

Narendra Modi’nin 100 Hindistan kentinin hepsinde metrobüs, banliyö trenleri ve bisiklet ağlarından oluşan entegre ulaşım olacak. Akıllı ulaşım, park yeri açıldığında size sms gönderen dijital parkmetreleri ya da trafik akışını, otobüs ve tren durumlarını gösteren gerçek zamanlı ulaşım ekranlarını da kapsayabilir. Aslında planlanmış bir kent olmayan, ama iyi bir örnek oluşturan Helsinki, entegre ulaşımda o kadar yol kat etti ki kentte özel araç kullanmak yakında gereksiz hal alacak.

8. Adım: Araba kullanımını yasaklamayı göz önüne alın

Özel araçların gereksizleşmesi demişken, Fostres+Partners mimarlarınca tasarlanan ve Abu Dabi Future Energy Şirketince inşa edilen Masdar, sınırları içinde araba kullanımını yasakladı. Benzer şekilde, 2008’de 1 milyon kişi için planlanan Dubai’deki Ziggurat Piramit’in dikey ve yatay ulaşım sistemi, özel araç kullanmaktan çok daha verimli bir ulaşım olanağı sunarak araba kullanımını gereksizleştirecek (Ne yazık ki, bu karbon salınımsız olacağı söylenen piramitten 2008’den beri haber alamıyoruz).

9. Adım: Akıllı atık sistemi kurun

Çöp kamyonlarını, pis, büyük çöp konteynerlerini unutun. Katar’daki Lusail kentinde atıkları işlemek için merkeze taşıyacak hava basınçlı bir borular sistemi planlanıyor. Güney Kore’deki Songdo’da da caddelerde çöp tenekeleri olmayacak: tüm evsel atık yeraltı tünelleri vasıtasıyla ayrılıp dezenfekte edilecekleri bir merkeze taşınacak. Bilgi ve iletişim teknolojileri alınması gereken çöpleri algılayan sensörler geliştirebilir ya da enerji tüketimleri ve salınımlarını ölçebilir. Vatandaşlar bu sensörlerle salınımlarının ölçülmesini isteyip istemediklerini sorgulayabilir. Boş verin onları, sanki burası onların kenti de…

10. Adım: İnternet bağlantısını geliştirin

Kablolu, fiber optik ve kablosuz ağları barındıran geniş bant altyapısı Songdo gibi yüksek teknoloji kentlerinin temel gereği. Hatta akıllı kent yaratma konusunda ciddiyseniz, sadece hızlı internet için değil, ‘kent için akıllı çözümler yaratmanın anahtarı’ olan sensörlere de yetecek kadar çok fiber-optik kablo döşemeniz gerekiyor. Yoksa pek akıllı bir kent değil, aptal bir kent yaratmış olursunuz.

11.-15. Adımlar

11. Adım: Karbon nötrlüğünü hedefleyin

Şehir Plancısı Anthony Pugilese’in yeşil teknolojinin silikon vadisi olması için tasarladığı Florida kenti Destiny, bir süreliğine bir model oluşturmuştu: atığı neredeyse sıfır seviyesine düşürmeyi ve enerji ihtiyacının tamamını güneş, rüzgar, jeotermal enerjileri ile dünyanın en büyük hidrojen santralini de kapsayan yenilenebilir kaynaklardan sağlamayı hedefliyordu. Kent inşa edilmedi: Florida yetkilileri görünüşte yeşil ve hoş olan bu kentin aslında bir kentsel yayılma anlamına geldiğini öne sürerek, projeyi onaylamadı.

12. Adım: Başa dön şapşal, parkları unuttun

Ana planına bak: bir sürü alışveriş merkezi, baş döndüren cam binalar ve yonca kavşaklarla mı dolu? Tabii ki öyle, çoğu plan gibi. Plancıların da gitgide ayırdına vardıkları gibi, insanlar böyle bir çevrede sağlıklı yaşayamazlar. Mesela yeni şehircilik ilkeleriyle planlanan ilk Hint kenti olan Lavasa konut ve iş alanlarının gelişimlerini kaynaştıracak yürünebilir bir şehri temsil ediyor ve farklı gelir seviyeleri için konutlar sunarken yeşil alanları da koruyor. Songdo bir merkezi park etrafında ve herkesin iş bölgesindeki işine yürüyerek gideceği şekilde planlandı. Çin’de Chengdu’nun dışındaki metropol olan Great City’nin yüzde altmışı, şehir merkezinden en fazla 10 dakikalık yürüme uzaklığındaki bahçe ve yeşil alanlardan oluşan tampon alanlara sahip olacak. Mısır’ın planlanan yeni başkentinin de New York’taki Central Park’ın iki katı büyüklüğünde bir parkı olacak.

13. Adım: ….ve kültür

Abu Dabi, petrolden gelen parasını, kıyıdan birkaç mil ötedeki  Saadiyat Adası isimli bir kültürel kente yatırdı.  Bu yıl içinde adaya Louvre’un bir şubesi ve 2020’den önce de Bilbao’daki Frank Gehry’nin tasarımı olan orijinaline benzeyecek bir Guggenheim müzesi ve Zaha Hadid’in tasarladığı bir Performans Sanatları Merkezi inşa edilecek.  Sadece alışveriş ve spor merkezlerinin  bir kenti yaşamaya uygun bir yer haline getirmenin yeterli olmadığına inanarak, D3 (Dubai Tasarım Bölgesi-Dubai Design District) ile arayı kapatmaya çalışıyorlar.

Bu sırada Kongo ormanında Hollandalı sanatçı Renzo Martens benzer bir şey yapmaya çalışıyor: dünyanın en fazla yoksullaşmış bölgelerinin birinde bir sanat alanı oluşturarak, ormanı mutenalaştırıyor.

14. Adım: Lütfen, yine garip şekilli bir ada yapmayın

Dünyanın başka bir teknoloji harikası golf sahasına ihtiyacı var mı? (Lavasa’da kesinlikle olduğunu düşünüyorlar: hastane kampüsü, lüks oteller, spor akademilerinin yanı sıra bir de Nick Faldo tasarımı golf sahası var.) Baştan sona inşa edilen bu yeni kentlerle ilgili kaygı, antropolog Nick Simcik Arese’nin de ifade ettiği gibi, bunların zenginler için, sınıf ayrımının bir biçimi olan, ‘ayırıcı sınır’ sağlamaları. Arese, bu yeni kentlerin çoğu zaman daha yoksul sakinleri için yeterli iş ya da iş bulabilecekleri yerlere ucuz ulaşım imkanları sağlamadığını söylüyor.

Bu önemli bir nokta. Tüm dünyada yeni kentler en zenginler dışındakileri dışlıyor. Örneğin Lavasa’da en ucuz daire 17,000-36,000 dolardan satılıyor, bu da orta gelirli Hintliler için yüksek bir rakam. Kentin plancıları, Lavasa’nın genç çalışanlar için uygun kiralı konut sağladığını iddia ediyorlar. Yani yeni kentler, arazi getirileriyle insanlara yaşanabilir bir kent sunmak gibi birbiriyle zıt yönlü iki kaygıyla optimal çözümü bulmaya çalışıyor.

Dünyanın artık ihtiyacı olmayan şey, Dubai’deki Palmiye Adaları gibi, parası sağduyusundan çok olanlar için yapılan, hiçbir yaratıcılık emaresi göstermeyen şekillerdeki adalar. Bu adaların tek esprisi, uzaydan görülebilir olmaları. Yeryüzünden görünense, birbirleriyle bağlantısı olmayan yarım ay şeklinde arazi parçaları ve insanda bıraktığı dipsiz bir sokağın cehennem manzarasına terk edilmişlik hissi. Hem, uzaylı komşularımız ne der sonra?

15. Adım: İddialı olun

Palmiye adaları komik olabilir, ama kim dünyanın ilk meskun volkanında yaşamak istemez ki? 2008’de Norman Foster Moskova yakınlarındaki bir adadaki yeni kentin planlarını açıkladığında,  en iddialı kısmı, dünyadaki en uzun binasıydı: 450 metre yüksekliğinde, yaklaşık yarım milyon metre kare alanı kaplayan, toplam yüz ölçüsü 2.5 milyon metre kareyi bulan, içinde tiyatrolar, galeriler, 3000 otel odası, 900 kısa süreli kiralık daire ve bir okul barındıran bir yapı. Ama ekonomik kriz bu görkemli projenin sonunu getirdi. Neticede eğer havalı olmayacaksa ,neden yeni bir kent inşa edesin ki?

16.-20. Adımlar için

16. Adım: İşçilere saygı gösterin

2013 yılında Katar’ın Lusail kentinde çalışan Nepalli göçmenler, işverenlerinin kendilerini sıcağın altında uzun saatler boyunca çalışmaya zorladığını ve kaçmamaları için de ödemelerini yapmadığını söylüyordu. Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu, 2022 yılı itibariyle Katar’da hayatını kaybeden işçi sayısının 4,000’i bulacağını tahmin ediyor. Ülkedeki kafala sistemi (işverenlerin işçilerin hayatı üzerinde geniş etki ve iktidarının olduğu bir sistem) insan hakları gözlemcilerince modern kölelik olarak adlandırılıyor. Bu şekilde olması gerekmiyor. Bir kenti baştan sona inşa etmek topluma faydalı şekilde de yürütülebilir.

17. Adım: Hızlı inşa edin. Daha hızlı…

Broşüre göre, Mısır’ın yeni başkentinde 5 milyon kişiyi barındıracak, 700 km2 genişliğinde (Singapur kadar bir alan), 663 hastane ve kliniği, 1250 cami ve kilisesi ve 1.1 milyon konutu olan tamtamına 21 konut alanı olacak. Bir de –broşüre göre- tüm bunlar önümüzdeki beş-yedi yıl içinde tamamlanmış olacak. Baskı yok.

18. Adım: Kentlilerinizi yeniden eğitin

Çin’de, Moğolistan içlerindeki Ordos bölgesinde inşa edilen bir milyon kişilik yeni kentte, yeni yerleşenler vantilatör ve talimat listesinden oluşan bir hoş geldin paketiyle karşılanıyor: ‘’Tükürmeyin, sokağa çöp atmayın, yüksek sesle müzik dinlemeyin, kaldırımda araba sürmeyin’’ diyor tanışma broşürü. Ardındaki mantık, kente gelenlerin çoğunun, etraftaki köylerden gelen, şehir hayatını bilmeyen kimseler oluşu. Ne düşündüğünüzü biliyorum: Londra, New York ve Paris’teki kentliler ne zaman balgamlarıyla ve yüksek sesli müzikleriyle çevrelerini kirletmemeleri için böyle bir eğitime sokulacaklar?

Beş yıl önce Kangbashi’de çalışmalar başladığında, hayalet şehir diye dalga konusu olmuştu. Ama kırdaki işçiler şimdilerde, teşvik paketlerinin cazibesiyle,  kentin yeni konutlarına yerleşiyor. Çin yetkilileri bu tür kentlerin ekonomiyi farklılaştırmaya yardımcı olacağını düşünüyor: küçük çiftçilik fakirleşen toprak ve sınırlı su kaynakları yüzünden artık ekonomik olarak değerli değil. Bölgedeki kömür sanayiinin yarattığı kayda değer zenginlik kentin alt yapı masraflarını karşılarken ucuz arazi yer sağladı. Kangbashi sadece başlangıç: Çin’in iç kırsal bölgelerini kentleştirme ve 250 milyon çiftçinin önümüzdeki iki yıl içinde yer değiştirmesi planlarının bir deneme sürüşü.  Ekonomik olmaktan çok sosyal bir deney.

19. Adım: Yaparsanız, gelirler

Her plancının bildiği üzere, 3 boyutlu modelleme yazılımınız ne kadar gelişmiş olursa olsun ya da kent vizyonunuz ne kadar akıllıca olursa olsun fark etmez. ‘’Asıl test hayat kadınları buraya geldiğinde, onur yürüyüşü başladığında ve marjinal bir organizasyon yıllık toplantısını burada yaptığında olacak’’ diyor, Lavasa’nın plancısı ‘‘Bunlar için plan yapmak istemiyorum ama olursa sevinirim.’’ Kuşkusuz: baştan sona bir kent yaratmanın zevklerinden biri de kentin yoldan çıkıp hayal ettiğinizden başka bir şeye dönüşmesi.

20. Adım: Ha, bir de- İsim koyun

Mısır’ın yeni başkentine henüz isim verilmedi ama kentin isminin Mübarekkent, Kahire 2.0 ya da Sisikent- bu sonuncusunu sevmiştim aslında- olmayacağı kesin. Ya Kızıl Deniz’in kıyısında yükselen yeni kent ne alemde? Dünyanın en büyük limanına ev sahipliği yapacak, milyonlarca kişiye iş sağlayacak. Eğer inşaat planlandığı gibi giderse 2020’de tamamlanmış olacak. Tek sorun var: kentin adı ‘Kral Abdullah Ekonomi Şehri’. Belki Arapçası kulağa daha hoş geliyordur.


Orijinal Makale: Stuart Jeffries, How to build a city from scratch: the handy step-by-step DIY guide, The Guardianhttp://www.theguardian.com/cities/2015/jun/30/how-build-city-step-by-step-diy-guide?CMP=share_btn_tw


Katkı ve önerileriz için: [email protected]

Blogumuzu sosyal medyadan da takip edebilirsiniz:

facebook: https://www.facebook.com/baska.1.kent

twitter: @BaskaKent