Öfkeyle baş etmenin oyun yolu

Deniz Arık Binbay- Psikiyatrist

Blog: Dünyayı Verelim Çocuklara

Çocuklarınıza çok gıcık olduğunuz oluyor mu? Hiç olmuyor mu? Mızıldandıklarında? Hiç mızıldanmazlar mı? Peki rahatsız edici sesler çıkardıklarında, ısrarla istemediğiniz şeyler yaptıklarında? Tabii ki vurmuyorsunuz, bağırmak da istemiyorsunuz. O halde başka bir yöntem bulmak gerek. Her zamanki gibi altta yatan nedeni anlamaya çalışın da demeyeceğiz bugün. Anlamak rahatlatabilir ama bir duygu olarak öfkeyi hissettiğimizde o öfkemizle neler yapabileceğimizi konuşacağız.

Öfke yakıcı ve zorlayıcı bir duygudur. Çok şiddetli olduğunda beynimizin üst kabuğunun kontrolünü de ortadan kaldırıp bir cinnet haline yol açabilir. Hafifse bile nereye koyacağınızı bilemediğiniz bir alev topu gibi değdiği yeri yakabilir, size normalde yapmayacağınız şeyleri yaptırabilir, sözleri söyletebilir. Öfkenizi denetleyebiliyorsanız, içinizde bir çatışmaya yol açar. Duygu sizi eyleme iter ( duruma göre “bi tane geçirsem”le “çekip gidesim var” arasında salınan çeşitli eylemler). Vicdanınız ve aklınız “Dur o bir çocuk” der, kendince açıklamalar bulabilir. Bu ip çekişmesinin nerede biteceği o anki uyaranın yani örneğin sinir edici sesin devam etmesine, artmasına ya da azalmasına, tetikleyecek ek faktörlere (örneğin eşinizin de size yüklenmesi, ya da iş yerinde sorunlar, yeni bir kötü haber vs…), olayın iç dünyanızdaki anlamına bağlı olarak değişir.

İç çatışmaların çözülmesinde ruhsal yapımızın bulduğu çözüm, savunma düzenekleri geliştirmektir. Kişiliğin gelişim düzeyine göre çeşitli savunma mekanizmaları kullanılır. Bir iki örnek verip asıl derdimize geçelim. Örneğin yansıtma mekanizması. Kişi içinde hissettiği duyguyu kendine yakıştıramazsa karşısındakine yansıtır. Örneğin eşini aldatmak istemektedir ama bu duygusunu kabullenmek tehlikeli, belki de sindirilemez geldiği için eşinin kendisini aldattığından şüphelenmeye başlar. “Aldatmayı isteyen ben değilim, sensin” demek daha kolaydır. Ya da örneğin yadsıma yani yoksayma bir diğer savunma mekanizmasıdır. Kişi kendisi için fazla önemli bir sorunu, yokmuş gibi varsayar. Önemli bir yakınını kaybettiği halde, O hiç ölmemiş gibi davranmak buna örnektir.

Savunma mekanizmaları çocukta gelişimsel düzeylere göre değiştiği gibi, erişkinde de kişilik örgütlenmesinin düzeyine göre değişir. Ancak sağlıklı bireyler de savunma düzeneklerini kullanırlar, buarada bahsettiğimiz düzenekler bir hastalık tanısı koydurmaz. Bazı zor dönemlerde gerilemeler de görülebilir. Bir de üst düzey savunmalar denilen bir grup savunma mekanizması da vardır. Örneğin “yüceleştirme” hayatı kolaylaştıran, renklendiren, diğer bir değişle iç çatışmaları güzelliğe, iyiliğe dönüştüren bir mekanizmadır. Örneğin içinde babasına yönelik yoğun öfkesi olan birisinin çok başarılı bir kasap ya da iyi bir cerrah olması gibi. Ya da değersizlik duygularından muzdarip birinin çok değer göreceği bir meslek seçmesi gibi, sporda madalyalar kazanması gibi. Sanat alanında başarılı kişiler genellikle böyle acılarını olumlu bir amaca dönüştürebilen kişilerden çıkar.

Çocuğun geçtiği gelişimsel dönemlerde (oral, anal, ödipal…) yavaş yavaş ebeveynlerle ilişkide çatışmaların çözümleri için daha etkin yöntemler öğrenilir. Ebeveynlerin kendilerinin kullandığı mekanizmalar ne kadar etkinse çocuk da bunları kullanmayı öğrenir. Erişkinliklerinde zamanı daha kaliteli geçirmeyi , yaptıklarından tatmin olabilmeyi ve istediklerinde sistemli çalışabilmeyi sağlamak için de yüceleştirmeyi kullanılmaları önemlidir.

Tüm bunları öfkeyi dönüştürmekten bahsetmek için anlattık. Başarılı bir dönüştürme hem duyguda boşalım sağlar hem de yaratıcı şekilde olumlu bir sonuç doğurur. Gezide sokaklardaki espri dolu yazılamalar gibi…

Çocuklara öfkelendiğinizde uygulayabileceğiniz birkaç öneri öfkenizi dönüştürmeye yardımcı olabilir.

  • Şakacılık ( Konuyla ilgili şakalar yapın, beraber gülmek gerginliği azaltır. Hem de öfkenin bir ifade yoludur.)
  • Gıdıklama (hem çocuklar genelde gıdıklanmayı çok sever, hem de hafifçe rahatsız olur. Dozu çok önemlidir. Asla sadistik uca kaymamaya dikkat etmelisiniz)
  • Çorap savaşı (En eğlenceli öfke boşaltma yollarından biri. Top yaptığınız çorapları birbirinize atmak gibi basit ve etkili bir yöntem)
  • Yastık savaşı ( Kış gecelerinin vazgeçilmezi)
  • Kimin sesi daha yüksek oyunu ( Dağda bayırda ya da otobanda arabanın camlarını açarak yapılabilir)
  • Hep beraber şarkı söyleme, dans etme
  • Güreşme, boğuşma

İçinizden çocuklarınıza bağırmak ya da vurmak geldiğinde bu listeden birini seçmeyi deneyin

Bizim aklımıza gelmeyen başka yaratıcı yöntemleriniz varsa lütfen bizlerle de paylaşın…