Venezuela 26 Eylül’de parlamento seçimlerine gidiyor. Bolivarcı Devrim açısından yeni bir kritik dönemece tekabül eden 2010 seçimleri öncesinde Chavez karşıtı medya kampanyası tam hızla yola çıkmış durumda. Venezuela’da basın özgürlüğü, demokrasi standartları, Venezuela’nın Küba, İran, Rusya, Çin gibi ülkelerle ilişkileri, Chavez’in yönetime geldiği 1999 yılından bu yana, hem uluslararası medyanın hem de Venezuela’daki muhalefetin amiral gemisi konumundaki yerli medyanın karalama kampanyalarının popüler temaları olageldi. Yakın zamanda ise bu başlıklara Chavez yönetimini terörle ilişkilendirmeye çalışan haberler eklendi. 2010 seçimlerine gidilirken bu listeye eklenen bir başka tema ise medyanın 2003 yılından bu yana çok da üzerinde durmayı tercih etmediği ekonomi başlığı oldu.

Ekonomi meselesinin seçim kampanyasının konularından biri haline gelmesinin başlıca sebebi Venezuela ekonomisinin 2009 yılında yüzde 3,3 oranında daralması ve Ocak ayında Venezuela para birimi Bolivar Fuerte’nin devalüe edilmesi. Ancak seçim sürecinde ekonomi başlığının terazinin hangi kefesine ağırlık koyacağını anlamak için Venezuela ekonomisine daha uzun vadeli bir perspektifle bakmakta ve Chavez yönetiminin ekonomik sicilini bu çerçevede değerlendirmekte fayda var.

Ekonomik miras
Pek çok gelişmekte olan ülke gibi Venezuela da II. Dünya Savaşı sonrasında belli bir ekonomik büyüme kaydetti. Ancak, yine gelişmekte olan ülkelerin bildik hikâyesi uyarınca bu büyüme süreci ancak neoliberal dönemin açıldığı 1980’li yıllara kadar sürdü. 1980’ler boyunca artarda gelen ekonomik daralma yılları sonucunda Venezuela, 1979 yılındaki Gayri Safi Yurtiçi Hasıla değerini ancak 1987 yılında yakalayabildi. 1981 yılında 4998 dolar olan kişi başına gelir ise 1989 yılına kadar sürekli azalarak 2153 dolara kadar geriledi (1). 1988 yılından itibaren ise Venezuela ekonomisine IMF programları damgasını vurdu.

1970–1979 döneminde yılda ortalama yüzde 4,8 oranında büyüyen Venezuela ekonomisi, 1980–1989 döneminde yılda ortalama yüzde 0,2 oranında daraldı. IMF’nin Venezuela ekonomisine müdahalesinin yoğunlaştığı 1990–1999 döneminde ise ancak yılda ortalama yüzde 2,4 oranında bir büyüme oranı yakalanabildi (1).

Bu tablo sonucunda, 1999 yılına gelindiğinde Venezuela nüfusunun yüzde 49’u yoksulluk sınırının altında, yüzde 20’si ise açlık sınırı olarak da tarif edilen mutlak yoksulluk sınırının altında yaşıyordu (2).

Chavez yönetiminin ekonomik sicili

Chavez’in yönetimi devraldığı 1999 yılından itibaren Venezuela’nın büyüme oranları incelendiğinde ortaya ilk anda karmaşık bir tablo çıktığını söylemek mümkün. Venezuela ekonomisi 1999–2009 döneminde yılda ortalama yüzde 2,7 oranında bir büyüme kaydediyor. Dönemin bütününe bakıldığında, bu büyüme oranının 90’lı yıllardan çok farklı olmadığını iddia etmek pekâlâ mümkün. Ancak bu erken değerlendirmeyi yapmadan önce Chavez iktidarının konsolidasyon sürecini ve bu sürecin ekonomideki yansımalarını hatırlamakta fayda var.

Chavez iktidarının ilk beş yılı aslında oldukça şiddetli bir iktidar mücadelesine sahne oldu. Bu mücadelenin en fazla kızıştığı dönem ise 2001 sonunda Venezuela işveren örgütü Fedecamaras’ın çağrısı üzerine ekonominin can damarı olan petrol sektöründe başlayan genel grev ile 2004 yazında Chavez’in geri çağırma referandumunu kazanması arasında geçen iki buçuk yıllık süreç. İktidar mücadelesinin en şiddetli noktası ise şüphesiz 2002 Nisan’ında Chavez’in bir darbe ile kaçırılması ve darbe girişiminin hemen ardından Chavez yanlısı askerlerin yaptığı bir operasyon sonucunda görevine geri dönmesi.

Bu süreçte Venezuela burjuvazisinin Chavez yönetimini devirmek üzere kullandığı silahların başında Venezuela petrol şirketi PDVSA’da örgütlenen genel grev geliyor. Aslında bir genel grevden çok, Venezuela petrol şirketi PDVSA patronları tarafından örgütlenen bir sabotaj ya da lokavttan söz etmek mümkün. O dönemde bütçe gelirlerinin yarısından fazlasını ve Venezuela ihracatının yüzde 80’ini oluşturan PDVSA, ülke ekonomisine tek başına büyük darbe indirebilecek bir şirket ve PDVSA’daki sabotaj 2001 Aralık’ından 2003 Şubat’ına kadar sürüyor. Siyasi çalkantının damga vurduğu 2002 ve 2003 yıllarında ekonomi yüzde 8,9 ve yüzde 7,8 oranlarında daralıyor.

Venezuela’nın büyüme performansı bu dönemden sonra incelendiğinde ise karşımıza oldukça farklı bir tablo çıkıyor. Venezuela ekonomisi 2004–2008 yılları arasında yıllık ortalama yüzde 10,4 oranında büyüyor. Küresel krizin etkilerinin iyiden iyiye hissedildiği 2009 yılını da hesaba kattığımızda yıllık ortalama büyüme yüzde 8 oluyor. Dolayısıyla, PDVSA kamulaştırılıp ekonominin kontrolü ele alındıktan sonra Venezuela oldukça hızlı bir büyüme süreci gerçekleştiriyor. Bu gelişmeler sonucunda, 1999 yılında 4092 dolar olan kişi başına gelir 2008 yılına gelindiğinde 11376 dolara ulaşıyor.

Şekil 1. Venezuela’da Kişi Başına Gelir, 1970–2008 (ABD Doları)

Kaynak: UNSTATS

Türkiye deneyiminden hareketle ekonomik büyümenin ya da kişi başına gelirin emekçi sınıfların refahı açısından anlamlı bir gösterge olmayabileceğini biliyoruz. Ancak, gelir dağılımının düzeldiği bir ortamda büyüme yoksulluğu yenmek açısından çok önemli bir olanak sağlıyor.
Chavez döneminde devletin sosyal politika alanında aktif bir rol üstlenmesi ve petrol gelirlerinin burjuvazinin karlarını artırmak yerine yoksullukla mücadele için kullanılmaya başlamasıyla birlikte, Venezuela yoksullukla mücadelede önemli bir gelişme kaydetti. 1999’da yüzde 49 olan yoksulluk oranı 2009 yılında yüzde 30’a geriledi. Aynı dönemde mutlak yoksulluk sınırının altında yaşayan nüfus yüzde 20’den yüzde 8’e geriledi. Yani yaklaşık 2 milyon 700 bin kişi yoksulluktan, 2 milyon 150 bin kişi ise mutlak yoksulluktan kurtulmuş oldu (3).

Emekçi sınıflar açısından Chavez döneminin ekonomik başarısını başka göstergelerle de teyit etmek mümkün. 1999 yılının ilk yarısında yüzde 15,3 olan işsizlik oranı Venezuela oligarşisinin sabotajı sonucunda 2003 yılının ikinci yarısında yüzde 19,2’ye çıktıktan sonra sürekli gerileyerek 2008 yılında ortalama yüzde 7,4’e ulaştı. 2009’da ise ekonomideki zor döneme rağmen işsizlik oranı sınırlı bir artışla yüzde 7,6 olarak gerçekleşti (4).

1999 yılında 8,7 milyon kişi olan toplam istihdam 2009 yılında 11,9 milyona ulaştı. Aynı zamanda bu tarihler arasında kayıtlı istihdam oranı yüzde 48,3’ten yüzde 56,3’e yükseldi. Bir başka deyişle iki buçuk milyon kişi sosyal güvenlik sistemi tarafından kapsanmış oldu (5). Aynı süreçte, bebek ölüm oranları, temiz su ve kanalizasyona erişim, okullaşma oranları gibi pek çok kalkınma göstergesinde önemli gelişmeler kaydedildi.

Bütün bu göstergeler Chavez yönetiminin ekonomi cephesindeki sicilinin Venezuelalı emekçiler açısından önceki tüm iktidarlardan daha temiz olduğuna işaret ediyor. Ayrıca Chavez yönetimi kapitalizmin krizinin Venezuelalı yoksullara yansımasını engellemek üzere büyük bir çaba harcıyor. Petrol gelirlerindeki ciddi düşüşe rağmen sosyal programların bütçelerinde kesintiye gitmeyerek, krizin faturasını emekçi sınıflara yüklemeye çalışan burjuva iktidarların alternatifini ortaya koyuyor.

2010 seçimleri ekonomik açıdan zor bir yılın sonrasına denk gelse de, neoliberal politikalara dönüşü temsil eden muhalefetin elinin bu alanda güçlü olduğunu söylemek zor. “Hafıza-i beşer nisyan ile maluldür” diyecek olanlara ise örgütlü bir toplumun aynı zamanda toplumsal hafızanın kuvvetlenmesi anlamına geldiğini hatırlatmak gerekiyor.

Ekin Poyraz

Kaynaklar:
(1) Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü, Temel Milli Gelir Büyüklükleri Veritabanı. http://unstats.un.org/unsd/snaama/selCountry.asp
(2) Mark Weisbrot, Rebecca Ray ve Luis Sandoval (2009), “The Chavez Administration at 10 Years: The Economy and Social Indicators”, Center for Economic Policy Research (CEPR).
(3) Venezuela Ulusal İstatistik Enstitüsü, INE. http://www.ine.gov.ve/pobreza/menupobreza.asp
(4) Venezuela Ulusal İstatistik Enstitüsü, INE. http://www.ine.gov.ve/hogares/SeleccionHogares.asp
(5) Venezuela Ulusal İstatistik Enstitüsü, INE. http://www.ine.gov.ve/hogares/series/00.xls