Geçtiğimiz aylarda Frontiers in Psychology dergisinde yayımlanan bir çalışmada, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Bölümünden araştırmacılar, otizm spektrum bozukluğunun doğasını anlamaya yönelik araştırmalarda sıklıkla kullanılan zihinleştirme kuramı becerisinin, daha kesin şekilde değerlendirilebileceği yeni bir test yöntemi önerdiler: Mizah kavrama ve beğenme testi.
ZİHİNLEŞTİRME KURAMI NEDİR?
Sosyal canlılar olan insanlar için gündelik yaşamlarını sağlıklı geçirmelerinde çok önemli bir beceri sayılan “Zihinleştirme Kuramı” (Theory of Mind: ToM) kavramı ilk kez 1978 yılında Premack ve Woodruff tarafından ortaya konuluyor. En geniş anlamıyla, karşıdaki kişinin zihinsel kapasitesi konusunda fikir sahibi olmak anlamına gelen zihinleştirme kuramı, karşıdakinin duygu, inanç, istek, niyet gibi durumlarını anlama ve sonraki davranışlarına dair değerlendirmede bulunabilme yeteneği olarak açıklanabilir.
ÇALIŞMA NEYİ AMAÇLIYOR?
Güncel çalışmanın temel amacının, otizmde beyin bağlantılarındaki farklılığı araştırmak olduğu belirtiliyor. Zihinleştirme kuramı, otizm ve şizofreni alanında yapılan çalışmalarda önemli bir yere sahip. Günümüze kadar bu alanda geliştirilmiş testler çoğunlukla çocuklar ve bilişsel bozukluk teşhisi konmuş yetişkinlere yönelik tasarlanmış. Araştırmacılar, otizm tanısı almış kişilerle bu bağlantı ağını araştırırken birçok zorluğa dikkat çekmekte, otizm tanısı almamış ama belirtiler bakımından bir süreklilik gösteren kişilere yönelik bir çalışmanın deney sonuçlarının sağlıklı şekilde karşılaştırılması bakımından gerekli olduğuna işaret etmektedirler. Mizah algısını değerlendirmeye yönelik uygulanabilecek karikatür testini ise nörotipik (otizm spektrum bozukluğu olmayanlar) bireyler arasında görülen çeşitliliklerin hassas ve hızlı şekilde tespit edilmesini sağlayacak bir metot olarak öneriyorlar.
Bunun en temel nedeni, mizahın sosyal yaşamda güçlü bir araç olması. Fikirleri iletmenin, sosyal ilişkileri güçlendirmenin veya grup uyumunu geliştirmenin önemli bir yolu olarak mizahın sosyal yaşamda herkes için önemli olduğu, araştırmacıların bu metodu önermelerindeki sebepler olarak belirtiliyor.
SONUÇLAR NE SÖYLÜYOR?
79 kadın ve 68 erkekten oluşan toplamda 147 katılımcıdan, çeşitli ön elemeler sonucunda seçilmiş olan (karikatürün daha önceden bilinip bilinmediği soruluyor ve belirli bir oranın üzerindekiler eleniyor) 35 karikatürü değerlendirmeleri istenip “karikatürlerin kavranması” (anlam çıkarma), “tepki hızı,” “komik bulma ya da bulmama” gibi özellikler bakımından değerlendirmeye alındı ve sonuçlar skorlandı.
Değerlendirmede, zihinleştirme kuramı becerisi gerektiren ve gerektirmeyen karikatür grupları için sonuçlar farklılık gösteriyor. Örneğin, “anlam çıkarma” kategorisinde değerlendirilen sonuçlarda düşük otistik karakterle puanlanmış bireyler, yüksek otistik karakterle puanlanmış bireylere göre daha yüksek sonuçlar elde etmiş. Fakat zihinleştirme kuramı becerisi gerektirmeyen kategorideki karikatürler değerlendirildiğinde sonuçların iki grup için de aynı olduğu görülmüş. Öte yandan komiklik kategorisinde zihinleştirme kuramı becerisi gerektiren ve gerektirmeyen karikatürler arasında farklılık bulunmuyor.
Mevcut popülasyon, otizm spektrum bozukluğu tanısı olmayan otistik özelliklere sahip sağlıklı kişilerden oluştuğu için bu çalışma, zihinleştirme kuramı ve mizah becerisi eksikliğinin otistik özelliklere sahip sağlıklı popülasyona doğru uzandığını gösteriyor. Güvenilirlik ve geçerlilik testlerine tabi tutulan çalışma, uygulanan karikatür testinin belirtiler gösteren bireylerde meydana gelen farklı tepkilerin doğru şekilde tespitinin mümkün olduğunu söylüyor.
Araştırmacılar, katılımcıların yaş ortalamasının genç olması (21,33 yaş) ya da sadece lisans ve lisansüstü öğrencilerden oluşması gibi çeşitli kısıtlar olmasına karşın bu çalışmanın, testin ölçeğini geliştirme sürecinin ilk adımı olduğunu vurguluyorlar.
Kaynaklar
- Aykan S., Nalçacı E. Assessing Theory of Mind by Humor: The Humor Comprehension and Appreciation Test (ToM-HCAT). Front Psychol (2018); 9:1470. doi: 10.3389/fpsyg.2018.01470.
- Premack D., Woodruff G. Does the chimpanzee have a theory of mind? Behavioral and Brain Sciences (1978); 4, 515-526.
- Görsel 1: cdn.pixabay.com
- Görsel 2: http://www.kejda.net/2007/06/27/a-word-on-modesty/