İsveçli toplumdilbilimciler geçtiğimiz yıllarda Malezya’nın kuzey yarımadasında şu ana dek hiç bilinmeyen bir dil konuşulduğunu açığa çıkardı. Bu dile Jedek deniyor.

Jedek dilini konuşan topluluğa ilişkin hayli ilginç gözlemler de yapıldı. Araştırmacılara göre avcı-toplayıcı biçiminde yaşam süren 280 kişilik bu azınlıkta cinsiyet eşitliği, şiddetsizlik ve rekabetten uzak yaşam hâkim. Şiddetsizlik anlayışının kökeni dini bir felsefe sistemi olan Budizm’e ve çok tanrılı Hinduizm’e dayanıyor ve bu düşünce çoğunlukla Asya toplumlarınca benimseniyor.

Avustralya-Asyatik dil ailesine dâhil olan Jedek bir çeşit Asya dili. Jedek, keşfedilir keşfedilmez tehlikedeki diller kapsamına girdi. Yokolma tehlikesi altındaki dillerin açığa çıkarılması insan bilişi ve yeni kültürlerin iç yüzüne ışık tutması açısından önem taşıyor.

Araştırmacıların açıklamalarına göre şu ana dek gözden kaçırılan bu dil yine şans eseri keşfedildi. Semang’ın Dilleri adlı proje için doğal dil verisi toplamaya çıkan birkaç toplumdilbilimci bu bölgede birçok köyü ziyaret ediyordu ve aslında amaçları Jahai dilinin konuşucularına ulaşmaktı. Ancak araştırmacılar bu bölgeye ulaştığında Jahai diline ait olmayan farklı türde sesbirim, sözcük ve dilbilgisel yapılarla karşılaştı ve bu yeni verileri hemen incelemeye aldı.

Diğer yandan azınlığın kültürel normları ile konuştukları dil arasında önemli bağlantılar da gözlemlendi. Jedek dilinin sözlükçesinde onu konuşan topluluğun sosyal yaşantısında yeri olmayan kavramlara karşılık gelen sözcükler yok. Örneğin, satın almak, satmak, borç almak, borç vermek gibi sermaye düzeni içinde ortaya çıkan söz-eylemler bu dilin sözlükçesinde yer almıyor. Ancak paylaşmak ve değiş tokuş etmek eylemlerine karşılık gelen birden fazla sözcük olduğu görülüyor.

Jedek halkının mülkiyet anlayışından yoksun olduğunun en somut kanıtı da dilde “sahiplik” bildiren kalıpların olmaması. Bu da akla Ursula K. Le Guin'in "Mülksüzler" isimli eserindeki "Pravic" dilini hatırlatıyor. Ünlü bilim kurgu romanında, özel mülkiyetin olmadığı bir toplum yaratan Anarres halkının dilinde de tekil iyelik ekleri bulunmuyordu. 

Dillerin bu tip özellikleri, o toplumların geçmişinde baskın sosyoekonomik ilişkilere ışık tutuyor.  

Jedek sesli dil verisini dinlemek için: https://www.youtube.com/watch?v=2q_UCFS_7a8&feature=youtu.be

İlgili makale: Yager J., Burenhult N. (2017). Jedek: A newly discovered Aslian variety of Malaysia. Linguistic Typology; 21 (3).