Gelir eşitsizliği beynin gelişim sürecini etkiliyor

Geçtiğimiz günlerde yayınlanan araştırma, eşitsizliğin yüksek olduğu mahallelerde, düşük gelirli ailelerde yaşayan kadınlarda, ergenlik dönemi sürecinde korteks kalınlığında belirgin azalma olabildiğini gösterdi.

Başak Dönertaş - bilimsoL

Gelir eşitsizliğinin, bireylerin yaşam kalitesini düşürdüğü, hastalıklara ve hastalıklara bağlı ölümlerde artışa neden olduğu biliniyor. Örneğin yapılan bir araştırmaya göre Amerika ve İngiltere gibi gelir eşitsizliğinin yüksek olduğu ülkelerde yaşayan bireylerde, ruhsal hastalıkların görülme sıklığıAlmanya ya da İtalya gibi gelir eşitsizliğinin görece ‘düşük’ olduğu ülkelere göre üç kat daha yüksek[1].

Bunun yanı sıra ailenin gelir düzeyi, ebeveynlerin eğitim durumu gibi çeşitli sosyoekonomik faktörlerin de beynin çeşitli bölgelerini etkileyebildiği ortaya konmuştu. Örneğin, gelir düzeyinin, beynin yüzey alanıyla ilişkili olduğu, gelir düzeyi düşük ailelerin çocuklarının bu bakımdan yüksek gelirlilere göre farklılık gösterdiği ve bu farklılığın dil, okuma, yönetsel işlevler ve mekânsal becerileri destekleyen beyin bölgelerinde belirgin olduğu bildirilmişti[2].

Geçtiğimiz günlerde Scientific Reports’ta yayınlanan çalışmada, araştırmacılar, gelir eşitsizliği ve beyin matürasyonu (olgunlaşması) arasındaki olası ilişkiyi ve beyin matürasyonunun bir ölçüsü olan kortikal kalınlığı araştırdılar. Elde edilen sonuçlar, eşitsizliğin yüksek olduğu mahallelerde, düşük gelirli ailelerde yaşayan kadınlarda, ergenlik dönemi sürecinde korteks kalınlığında belirgin azalma olabildiğini gösterdi.

Beyin temel olarak gri ve ak madde olarak iki kısımdan oluşuyor. Korteks olarak isimlendirilen bölge gri madde ve burası bütün zihinsel aktivitelerin geliştiği bölgedir. Kortikal kalınlık ise genel olarak kişinin bilişsel yeteneklerinin göstergesi olarak kabul edilir, ancak birden fazla belirleyiciye sahip olduğu bilinmektedir.

STRES BEYNİN GELİŞİMİNİ ETKİLİYOR

Araştırmacılar, ergenlik sürecinde kortikal matürasyonda cinsiyet farklılıkları olduğunu bildiklerinden, çalışmayı kadınlar ve erkeklerde ayrı olarak gerçekleştirdiler. Araştırmada, Kanada’daki Saguenay Gençlik Çalışması’nda yer alan 804 gence ait veri incelendi. Katılımcılar ailelerinin yıllık gelirlerine göre alt gruplara (düşük gelir yüksek eşitsizlik, düşük gelir düşük eşitsizlik, yüksek gelir yüksek eşitsizlik, yüksek gelir düşük eşitsizlik) ayrıldı. Sosyoekonomik durumları ve yaşadıkları çevreyle ilgili bilgiler toplandı.

Erkek ve kadın adolesanlarda kortikal kalınlığının yaşla birlikte azaldığı biliniyor. Araştırmada elde edilen bulgulara göre, korteks kalınlığında yaşla ilişkili azalmanın, eşitsizliğin yüksek olduğu mahallelerde ve düşük gelirli ailelerde yaşayan kadınlarda daha belirgin olduğu saptandı. Araştırmacılar sonrasında stres (kortizol) ve cinsiyet hormonlarının (testosteron) bu olaydaki olası etkisini araştırdı. Bunun için serebral korteksteki glukokortikoid (NR3C1) ve androjen reseptör genlerinin ifadelerini araştırdılar. Elde edilen sonuçlara göre, yüksek gelir eşitsizliğinin olduğu bölgede yaşayan, düşük gelirli kadınlarda kortikal kalınlıkta yaşla ilişkili azalma ve bahsi geçen reseptörlerin ifadesinde bölgeler arası farklılıklarda güçlü bağ saptandı. Bu sonuçlar, sosyal çevrenin, gelir eşitsizliğinin yüksek olduğu yerlerde yaşayan düşük gelirli ergenlerin beyin olgunlaşması üzerinde potansiyel etkisine işaret etmektedir.

Araştırmada incelenen bölgede, eşitsizliğin yüksek olduğu alanlardaki nüfus yoğunluğu eşitsizliğin düşük olduğu bölgelere göre daha yüksekti. Yüksek nüfus yoğunluğunun olduğu kentlerde sosyal stresin arttığı ve bu ortamların zihinsel hastalıklardaki artışla ilişkili olduğu biliniyor. Örneğin yapılan bir araştırmada, kentlerde yetişen ya da yaşayan kişilerin, kırsal alanda yetişen ya da yaşayan kişilere göre duyusal ya da bilişsel beyin bölgelerinin stres faktörlerine daha yüksek yanıt verdiği bildirilmiş[3]. Kentleşmeye ek olarak, düşük hane halkı gelirleri ve yüksek gelir eşitsizliğinin daha fazla stres ve zihinsel hastalıkla ilişkili olduğu da ortaya konmuş.

Çevresel stres faktörlerine maruz kalma, adolesan kadınlardaki stres duyarlılığındaki artışla birleştiğinde, araştırmada tespit edilen eşitsizliğin yüksek olduğu ortamlarda yaşayan düşük gelirli kadınlarda yaşla birlikte görülen korteks kalınlığındaki hızlı düşüşü açıklayabilir. Bu noktada, araştırmacılar bu belirgin farklılığın, yaşamın ilerleyen dönemlerinde zihinsel hastalık riskini arttırıp arttırmadığının ileri çalışmalarla araştırılmasına gereksinim duyulduğunu dile getiriyorlar. Çünkü pek çok psikiyatrik hastalıkta düşük korteks kalınlığı tespit edilmiş.

Stres ve cinsiyet hormonlarının salınmasını içeren mekanizmalar birbiriyle ilişkilidir ve bu mekanizmaları harekete geçiren eksenler (hipotalamik-hipofizer-gonadal ve adrenal) beyin gelişiminde ve strese yanıtta önemli rol oynar. Araştırmada eşitsizliği yüksek mahallelerde yaşayan düşük gelirli kadınlarda (erkeklerde değil) yaşla birlikte korteks kalınlığında daha hızlı düşüş olduğu görüldü. Bu, testosteronun potansiyel "tavan etkisi”nden kaynaklanabilir. Testosteron seviyeleri erkek adolesanlarda tavan yaptığından, erkeklerde kortizolün eşitsizliğe bağlı ilave etkilerini gölgelemiş olabilir. Ayrıca kadın ergenler strese karşı daha duyarlı olabilir ve bu da stresle ilişkili olarak korteks kalınlığında azalmaya neden olabilir.

Sonuç olarak, gelir eşitsizliğinin yüksek olduğu ortamda yaşayan düşük gelirli kadınlarda, ergenlik dönemi sürecinde korteks kalınlığında belirgin azalma olduğu görüldü. Araştırmacılar bu durumun, yüksek gelirli ailelerin olduğu bir ortamda düşük gelirli ailelerde yaşamanın tetiklediği hipotalamik-hipofizer-adrenal ve gonadal eksenin aktivasyonuyla açıklanabileceğini dile getiriyor.

 

Haber Kaynağı:

Parker N, ve ark. Income inequality, gene expression, and brain maturation during adolescence. Sci Rep 2017;7(1):7397.

Kaynaklar:

1-Pickett KE ve ark. Inequality: An underacknowledged source of mental illness and distress. Br J Psychiatry 2010;197:426–428.

2-Noble K ve ark. Family income, parental education and brain structure in children and adolescents.Nat Neurosci 2015;18(5):773-8.

3- Lederbogen F ve ark. City living and urban upbringing affect neural social stress processing in humans. Nature 2011;474(7352):498-501.