Evrim kuramı ve 'bilimsel' yayıncılık eleştirisi

Pakistan’daki Lahor Kadın Üniversitesi’nden Sarah Umer, 2018 sonunda yayımlanan makalesinde insan evrimini ve Darwin’in iddialarını yalanlamaya çalışıyor. Makaleyi daha ilginç kılan ise Harun Yahya’ya atıf yapılması bir yana, makalenin meşhur Nature Dergisi’nin sahibi Springer’ın sahibi olduğu bir başka dergide açık erişimli olarak yayımlanması oldu.

soL - Bilim ve Aydınlanma | Görüş: Hakan Mutlu, Ezgi Altınışık

TARİHİ GEÇMİŞ, TEMELSİZ VE HATALI İDDİALAR

Evrim tartışmalarının ateşi sönmüyor iken, konu insan evrimi olduğunda alev daha da çok büyüyor. İnsanın biyokültürel evrimini araştıran en temel bilim dalı olan Antropoloji’nin en önemli özelliklerinden birisi, insan-merkezci olmaması, yani insanların doğanın bir parçası olduğunu ve doğanın tüm öğeleri gibi bizim de evrimleştiğimizi savunmasıdır.

Tam bu noktada Uluslararası Antropoloji ve Etnoloji Dergisi’nin (International Journal of Anthropology and Ethnology) Aralık 2018 sayısında yayımlanan bir makale dikkat çekiyor. (1) 

Pakistan’daki Lahor Kadın Üniversitesi öğretim üyelerinden Sarah Umer, kendi deyimiyle, insan evriminin kısa tarihini Darwin’in iddialarına meydan okuyarak ele alıyor. İlk bakışta derin bir evrimsel tartışma yazısı okuyacakmışsınız hissi uyandırsa da ilk cümlesinden itibaren yaratılışçılık uydurmalarıyla ve bilim maskesi altına saklanmış, tarihi geçkin güdümlü bilgilerle dolu olduğu anlaşılıyor.

Makaledeki hatalar yalnızca mükerrer İngilizce yazım hatalarıyla değil, çok ciddi bir eksik bilgi birikimi ve konunun gidişatını belirlemek için özellikle seçilmiş eski kaynaklarla dolu. En önemlisi ise, Umer’in insan evrimi konusunda ileri attığı çok büyük ve mesnetsiz önermelerin varlığı ve yazarın bunların günümüze kadar yapılmış çalışmalara dayandırdığını söylemesi. Yazıda görülen en güncel kaynak ise 17 sene öncesine, 2002’ye ait.

Bilim dünyasında, hele ki evrimsel antropoloji alanında 17 sene çok büyük bir tarih aralığı. Bir yıl içinde bazen onlarca yeni fosil buluntusuna ait akademik çalışmalar birbiri ardına yayımlanıyor ve mevcut hipotezlerin niceliği ve niteliği değişebiliyor. Böyle bir ortamda genellemeci ifadeler ortaya koymak ve daha da önemlisi bunları kaynaksız bir şekilde okuyucuya sunmak hem bilimsel etiğe hem de yönteme aykırı.

BİLİM İNSANLARI EVRİM HAKKINDA GERÇEKTE NE DÜŞÜNÜYOR?

Yazar, birçok bilim insanı, evrimci, arkeolog ve dini yazının insanın daha “düşük” bir canlıdan gelmediğini ve dünyaya tamamen gelişmiş bir varlık halinde geldiğini savunduğunu söylüyor. Akıllara da doğal olarak “Kim bunlar” soruları geliyor, ancak yazıda iddianın kaynağını bulmak çok zor. Daha da ilginci, yazar, insanın yaşayan tüm canlılar arasında en iyi özellikler ve vasıflar ile kutsandığını, zekâsı ve bilgeliği ile diğer tüm türleri kontrol ettiğini ifade ediyor.

Biyolojik sınıflandırma yapan bilim dalı taksonomide, her canlının ait olduğu bir grup vardır. İnsan da diğer canlılar gibi bu sınıflandırma içinde yer alır. Umer, makalesinde insanın ait olduğu taksonomik ailenin hem adını hem tanımını yanlış kullanmakla kalmıyor, bu yanlışlarını düzeltmek için güncel makale kullanmak bir yana, atıfta bulunduğu kitabın yeni baskısı olmasına rağmen (2), 1997 yılına ait ilk ve artık geçersiz bazı bilgiler içeren baskısına başvuruyor. Üstüne üstlük argümanlarını bu eski ve yanlış kavramlar üzerine kurmaya çalışıyor.

Özgün makalelere ulaşmak yerine Wikipedia’ya başvuran, biyolojik tür isimlerini yanlış yazan, ithamlarla dolu ifadelerinin hiçbirine atıf göstermeyerek genelleme yapan yazar, yazısının ilerleyen bölümlerinde insanın evrimsel özelliklerin kazanımı ve aktarımına dair dar neden-sonuç ilişkileri üzerine kurduğu argümanlarını da kaynaksız genellemeler ile savunmaya çalışıyor. Neandertaller’in sembolik düşünme becerilerini “kanıt yetersizliği”nden dolayı sorguluyor, insanların ve Neandertaller’in gen alışverişi yapıp yapmadıklarını ise 1998 senesinden bir kitabı kaynak göstererek tartışıyor. Bugün Neandertaller’in sembolik düşünme, yardımlaşma, ölü gömme gibi birçok beceri ve faaliyetlerine dair onlarca kanıt, insanlarla çiftleştiklerine ve gen alışverişi yaptıklarına dair ise yüzlerce genetik çalışma olmasına rağmen yazarın bunların hiçbirine değinmemiş olması kabul edilemez bir hata.

PEKİ BUNLAR NEDEN ÖNEMLİ?

Bilimsel bir makalenin yayımlanması uzun süren, zahmetli bir süreç. Günümüzde kaliteli ve güvenilir bilimsel hakemli dergilerin yanında bir de paraya aç ve bilimsel kaliteden olabildiğince uzak avcı dergilerin faaliyetleri, okuyucuları da birinci elden etkiliyor ve sorumluluk sahibi yazarlar ve okuyucular güvenilir yayıncılara ait dergileri tercih ediyorlar.

Neredeyse iki asırlık Springer da (3) bu yayın şirketlerinden bir tanesi. 2015 senesinde Nature Publishing Group ve birkaç diğer şirket ile birleşerek yayıncılık dünyasının dev tekellerinden biri hâline gelen yaklaşık 1,5 milyar Avro’luk yıllık cirosuyla Springer Nature şirketi (4), (5) Sarah Umer’in makalesinin çıktığı Uluslararası Antropoloji ve Etnoloji Dergisi’nin yayın haklarını da elinde tutuyor. Dergi ise Çin Sosyal Bilimler Akademisi’ne (6), (7) bağlı Etnoloji ve Antropoloji Enstitüsü’nün (8) resmi yayını. Yani oldukça büyük bir uluslararası bağlantılar zincirinden bahsediyoruz.

Akademik yayıncılar, bu faaliyetlerini meşrulaştırmak amacıyla, “iyi ve kontrollü bilim üretimi” argümanını öne sürüyorlar. Yani, hakemli yayıncılık süreci olmazsa yanlış bilginin yayılacağı ve kontrolün sağlanamayacağı yalanıyla korkutuyorlar. Ancak üstünü örtmeye çalıştıkları şey zaten neredeyse tüm yayın sürecinin bilim insanlarının gönüllü katkılarıyla yürüyor oluşu. Mevcut sistem, yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi en vahim akademik skandalları bile engellemiyor. Örneğin Chicago Üniversitesi’nden emekli evrimsel biyolog Jerry Coyne, bahsi geçen yayını görmesinin ardından yayıncı Springer’e yazdığı ve yayının editöryal ve akademik hatalarla dolu olmasının nasıl kabul edildiğinden bahsettiği e-postasına çok da ilgili olmayan ve özünde yazarı sorumlu tutan bir yanıt aldığını söylüyor. (9)

Dahası, birçok akademik dergi “iyi bilim”den daha çok “popüler olması ve atıf alması beklenen” makaleleri kabul ediyor. Böylece yayıncılar bu popüler dergiler sayesinde kazançlarına kazanç katıyor.

Neresinden bakarsanız bakın, bilimsel etiğin her bir noktasına aykırı bu yayıncılık faaliyetleri hem kamunun hem de bilimsel üreticilerin mücadelesiyle son bulacaktır. Daha şimdiden Almanya, İsveç ve Fransa’daki birçok üniversite ve kurum (10), (11), (12) Elsevier ve bahsi geçen Springer Nature gibi yayın tekellerine abonelikleri durdurma kararı almış bulunuyor. Özellikle Türkiye gibi, bilim dünyasında çok geride kalan ülkelerde, ekonomik açıdan sürdürülemez bu sisteme bir karşı duruş elzem görünüyor.

Not: Yazının tamamını okumak için www.bilimveaydinlanma.org sitesini ziyaret edebilirsiniz.


Kaynaklar:

(1) - Umer, S. (2018). A brief history of human evolution: challenging Darwin’s claim, International Journal of Anthropology and Ethnology 2, 6. DOI: 10.1186/s41257-018-0014-2
(2) - Price, T. D. ve Feinman, G. M. (2012). Images of the Past, 7th Edition, New York: McGraw-Hill. ISBN: 978-0-07-803497-8.
(3) - http://www.knowledgespeak.com/newsArchieveviewdtl.asp?pickUpBatch=3187 (Springer’in 175. yaş günü)
(4) - https://www.springer.com/gp/about-springer/media/press-releases/corporat... (Springer Nature birleşme haberi 1)
(5) - https://www.timeshighereducation.com/news/nature-publisher-to-merge-with... (Springer Nature birleşme haberi 2)
(6) - http://casseng.cssn.cn/ (Chinese Academy of Social Sciences - CASS)
(7) - http://www.gov.cn/english/2005-12/02/content_116009.htm (CASS hakkında bilgiler)
(8) - http://iea.cass.cn/listshow-BA0100.htm (Etnoloji ve Antropoloji Enstitüsü hakkında bilgiler)
(9) - https://whyevolutionistrue.wordpress.com/2018/12/19/springer-writes-back... (Jerry Coyne’nin kişisel blogunda yazdığı metin)
(10) - https://www.mpdl.mpg.de/en/505 (Max Planck Enstitüsü’nün aboneliğini bitirmesi)
(11) - https://www.the-scientist.com/the-nutshell/sweden-cancels-agreement-with... (İsveç’in Elsevier aboneliğinin iptali)
(12) - https://www.the-scientist.com/daily-news/french-universities-cancel-subs... (Fransa’nın Springer Nature aboneliğinin iptali)

Yazarın profilleri:

https://www.researchgate.net/profile/Sarah_Umer/info

https://lcwu.academia.edu/SUmer

Görsel: Dave Einsel Getty Images