Bilim ve Aydınlanma Akademisi'nden çocuklar için karışım deneyleri önerileri

Bilim ve Aydınlanma Akademisi yeni koronavirüs salgını nedeniyle çocuklarla birlikte evde yapılabilecek basit deneylere örnekler verdi.

soL - Bilim ve Aydınlanma

Bilim ve Aydınlanma Akademisi (BAA) yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını nedeniyle evde kalanların çocuklarla yapabilecekleri basit deneylere örnekler verdi:

Bilimsel düşüncenin gelişimi için maddi olanı, materyal olanı kavrayabilmek gerekiyor. Doğada gerçekleşen olaylarda ne büyü ne doğa üstü, yani maddi olarak tarif edilemeyecek, bir şey olmadığı anlaşılmalı. Herhangi bir durumda olabilecek şeyler ve olasılıklar ile o durum için (zaman ve koşullara bağlı olarak) hiçbir şekilde dahil olamayacak “şey”i birbirinden ayırt edebilmek önemli bir beceridir.

Örneğin bir virüsün acı duyması için sinir sisteminin basit de olsa varlığı gerekir. Ama canlılara gelmeden önce cansız maddelerle başlamak her zaman daha kolaydır. Maddi olanı kavramak için evde bulunan malzemeleri çocuklarla incelemek, gözlemlerinizi birlikte sözcüklere dökmek, adım adım ayırıp açıklama yapmayı denemek etkili ve eğlenceli bir faaliyet olabilir.

Doğadaki fiziksel olaylar ile kimyasal olayları birbirinden ayırt edebilmek yeni bir durumla karşılaştığımızdaki olayı çözümlemek için elzemdir. Örneğin bir kağıdı yırtıp küçük parçalara ayırmak fiziksel bir olayken kağıdı yakmak kimyasal bir olaydır. Çünkü yanmayla kağıdın orijinal moleküler yapısı değişir. Ama kağıdın ateşe tutuğumuzda yanmamasını da sağlayabiliriz. Nasıl mı?

Bir kaba bir ölçek su, üç ölçek alkol veya kolonya koyup karıştıralım. Bir başka kaba sadece su koyalım. Kolonyalı kap içine bir parça kağıt batıralım ve kağıdın her tarafına karışımın bulaşmasını gözetelim. Ardından kağıdı bir maşa yardımıyla dışarı çıkaralım ve bir çakmak ile yakalım. Alevin tüm kağıdı sarıp sonra yavaşça sönmesini izleyelim. Eğer ters giden bir şey olursa hazırladığınız diğer su dolu kaba kağıdı bırakın. Bu deneyde ilk önce alkol yanar ve ısı salar. Bu ısı suyu buharlaştırır ve kağıdın tutuşmasını sağlayacak sıcaklık oluşmaz, ateş söner. Tabii bugünlerde boşa kolonya harcamak istemiyorsak bu deneyi atlayabiliriz.

Evlerimizde kolayca bulunan karbonat ve sirke maddeleri ile çok şaşırtıcı deneyler yapabiliriz. İki farklı moleküler yapıya sahip bu maddeler birbiri ile karıştırıldığında yapılarında değişime sebep olan kimyasal etkileşime girerler. Örneğin bir şişeye bir miktar su koyalım, içine birkaç kaşık sirke ekleyelim, karıştıralım. Fiziksel bir karışım yapmış olduk. Bir balon alalım ve içine bir kaşık karbonat koyalım. Balonun ağzını şişeye geçirelim, bu işlem sırasında karbonatı şişeye dökmemeye dikkat edelim. Balonu şişeye tam yerleştirdikten sonra içindeki karbonatı şişedeki karışıma ekleyelim ve oluşan etkileşimi gözleyelim. Balon etkileşimden çıkan gaz ile şişecektir. Sirke içeriği asidiktir, karbonat ise baziktir ve bu maddeler birbirleriyle karştıklarında kimyasal reaksiyon gerçekleşir, yeni maddeler oluşur. Su, karbondioksit (gaz halinde) ve bir diğer yeni madde oluşur. Bu deneyi daha köpüklü bir biçimde yapmak isterseniz doğrudan bol miktarda sirke, karbonat ve deterjanı karıştırabilirsiniz. Geniş bir kap kullanmanız iyi olacaktır.

Sıvı maddeler arası etkileşim bazen sirkenin suda karışması gibi çözünme biçiminde, bazen kimyasal sirke ve karbonat temasında olduğu gibi yapısal değişim biçiminde, bazen de yağın suda küresel hal alması gibi birbirini iterek çözünmeme biçiminde olabilir. Bu deneyde bir kaba bir miktar süt koyalım. Sulu boyadan fırça ucu ile aldığımız yoğun renkli sıvıyı sütün üzerine rastgele damlatalım. Bir parça pamuk alalım ve bunu deterjana batıralım. Ardından pamuğun deterjanlı kısmını sütün ortasına bırakalım. Sütün üzerinde renklerin pamuktan uzaklaşacak biçimde hareket ettiğini görebiliriz. Burada gerçekleşen olay deterjanın da iki kutuplu yapıya sahip olmasından kaynaklanıyor. Deterjanın suyu iten ve suyu seven kutupları sütteki yağ moleküllerini ittiği için renkler de bu sırada hareket eder. Evinizdeki diğer maddelerle de karışımlar yapıp gerçekleşen etkileşimleri tanımlamaya çalışabilirsiniz: Örneğin mürekkep, yağ, aseton kullanabilirsiniz.