'Şempanzeler artık deneylerde kullanılmasın'

Amerikan Tıp Enstitüsü, şempanzelerin artık deneylerde kullanılmalarının gereksiz olduğu, bundan sonra bu hayvanların deneylerde olabildiğince kullanılmaması gerektiği kararına vardı.

Amerikan Tıp Enstitüsü 7 ay süren tartışmaların sonunda, insanların en yakın akrabaları olan şempanzelerin tıbbi araştırmalarda kullanılması yolunda dönüm noktası teşkil eden bir rapor yayınladı. Enstitü tarafından oluşturulan panel, çoğu deney çalışmalarının şempanzeler olmaksızın yürüyebilecek durumda olduğunu belirtirken, var olan ve gelecekteki araştırmalarda şempanzelerin deney hayvanı olarak kullanımına dair katı kurallar önerdi.

Yapılan analizleri kabul ettiğini duyuran ABD Ulusal Sağlık Enstitüleri (NIH) başkanı Francis Collins, önerilen kuralların uygulanması için bir komite oluşturulacağını belirtti. Bu öneriler bir bakıma, şempanzelerin özfarkındalık, empati, üzüntü, mutluluk duyabilecekleri, kültürel ve hatta temel ahlak değerlerine sahip oldukları konusundaki artan farkındalığımızı yansıtıyor. Bazı bilimciler şempanzelerin “insan olmayan kişiler” olarak tanımlanmaları gerektiğini ve araştırmalar bağlamında hastalıklara, acılara ve psikolojik travmalara maruz bırakılmalarının etik olarak oldukça tartışmalı olduğunu düşünüyorlar.

Artan etik kaygıların yanında, petri kaplarında insan hücreleri kullanarak yapılan araştırmaların gelişmesi ve ucuzlaması, ayrıca etik olarak şempanzelere göre bir nebze daha kabul edilebilir olarak düşünülen fare gibi deney hayvanları üzerinde uygulanan deneylerin ilerlemesi, çoğu araştırma projesi için şempanzeleri en iyi seçenek olmaktan çıkarıyor.

Komiteye göre, ancak hepatit C aşısı ve belli antikor tiplerini araştırmak üzerine yürüyen, başka model canlıların ve insanların kullanılmasının mümkün ve etik olmadığı, yani şempanzelerin kullanılmamaları durumunda ciddi şekilde sekteye uğrayacak çalışmalarda şempanzelerin kullanılmasının kabul edilebilecek.

Şempanzelerin neredeyse doğal koşullarına yakın koşullarda yaşatıldığı, genellikle sadece kan örneklerine ihtiyaç duyulan karşılaştırmalı genom çalışmaları açısından bir sıkıntı olmayacaksa da bu araştırmaların koşullarının da komitenin önerilerini dikkate alması beklenecek. Ulusal Sağlık Enstitüleri tarafından desteklenmekte ve desteklenecek olan çalışmaların belirlenecek yönetmeliklere uyması sağlanacak. Başkan Francis Collins'e göre hali hazırda şempanzeleri kullanmakta olan 37 çalışmanın yarısı kadarı, yeni direktifler doğrultusunda şempanzeleri kullanamadan çalışmalarını sürdürebilecek.

Hayvan hakları savunucularının da desteklediği rapor, araştırmacılar tarafından da memnuniyetle karşılandı. 2011'in başında Ulusal Sağlık Enstitüleri tarafından emekli olacakları, yani deneklikleri son bulacağı açıklanan 209 şempanzenin laboratuarlara geri gönderildiği ve laboratuvar şempanzelerinin yasal olmayan şekilde üretildikleri ortaya çıkmıştı.

Yine 2011 yılı içinde, 30 yıl boyunca hiç güneş görmemiş laboratuvar şempanzelerinin açık havaya çıkarıldıklarında yaşadıkları sevincin videosu da çok konuşulmuştu.

İngiltere ve İspanya gibi bir dizi ülke de son yıllarda insanın en yakın akrabaları olan şempanze, bonobo, goril ve orangutanların, insanlarla aynı özgürlük ve zulümden muafiyet haklarına sahip olduğu yönünde yasalar geçirmişti.

(soL - Bilim)