Ülkemizde son yıllarda kullanımı artan GNU/Linux işletim sistemleri ile beraber Özgür Yazılım'ın kendisi de daha çok tartışılmaya başlandı. GNU projesinin ve Özgür Yazılım Vakfı'nın kurucusu Richard Stallman ile özgür yazılımın ne olduğundan telifli yazılımların bağımlılık ilişkilerine birçok konuda yaptığımız "sanal" röportajın bu tartışmalara önemli bir katkısı olacağını düşünüyoruz.
soL
Özgür yazılım nedir sorusuyla başlayalım isterseniz?
Özgür yazılım kullanıcının özgürlüğüne ve kullanıcı topluluklarının sosyal dayanışmasına saygı duyan yazılımdır. Özgür yazılım, sizin yani kullanıcının dört temel özgürlüğe sahip olmanızı sağlar.
Özgürlük 0, bir programı istediğiniz gibi çalıştırma özgürlüğüdür.
Özgürlük 1, programın kaynak kodunu çalışabilme ve programın ne yapmasını istiyorsanız o şekilde değiştirebilme özgürlüğüdür.
Özgürlük 2, istediğiniz zaman programın tam kopyalarını dağıtabilmenizi sağlar.
Özgürlük 3, değiştirdiğiniz programı dağıtabilmenizi sağlar.
Bir program bu özgürlükleri sağlıyorsa özgür yazılımdır. Özgür yazılımla kullanıcıların hem bireysel hem toplumsal olarak kendi hesaplamaları üzerinde kontrolü vardır.
Biz bu özgürlükleri sağlamayan yazılımlara özgür olmayan, telif haklarıyla korunan yazılımlar diyoruz bunlar kullanıcıya etik olmayan bir sosyal sistem sunar ve yazılımı geliştirene kullanıcıya göre adil olmayan bir güce sahip olmasına yol açar. Bu kullanıcıları böler çünkü paylaşma hakları yoktur ve çaresiz kılar çünkü kaynak koduna sahip değillerdir. Hiç kimse bu güce sahip olmamalıdır, bu yüzden özgür olmayan yazılımlar var olmamalıdır.
Eğer bilgisayar kullanmak ve özgürlük istiyorsanız, özgür yazılıma bağlı kalmak tek yoldur.
Türkiye gibi ülkelerin bir gelişme ve endüstrileşme stratejisi olarak Windows’tan neden kurtulmaları gerekir?
Özgür olmayan yazılım kullanmak gelişme bile değil, bağımlılıktır. Kullanıcılar yazılımı yönetemedikleri, hatta ne yaptıklarını bile kontrol edemedikleri için, programı geliştirene bağımlıdır. Bu kendi endüstrilerinin esas işi yapmasına engel olur. Özgür olmayan yazılım bir çeşit dijital sömürgeleştirmedir, tek fark sömürgeleştirenin bir başka ülke değil bir şirket olmasıdır. Sömürge sistemleri genelde sömürgelerini endüstrisizleştirir, sömürge gücüne bağımlı kalmalarını devam ettirebilmek için.
Özel olarak Windows kullanmanın bilgisayar mühendisliği öğrencileri için dezavantajlarının ne olduğunu düşünüyorsunuz?
Açıkçası dezavantaj kelimesi konuyu değerlendirebilmek için biraz zayıf kalıyor. Okulların toplumsal bir görevi vardır bir sonraki nesili özgür, paylaşımcı, bağımsız, yetkin olabilecekleri şekilde eğitmek. Telif haklarıyla korunan yazılımı öğretmek (Windows ya da başka bir şey) bağımlığı öğretmektir. Bu okulun görevinin tam tersidir ve affedilemez. Aynı okul öğrencilerine Windows kullanmak yerine sigara içmeyi de öğretebilir.
Bir okul, bilgi paylaşımının mekanıdır. Telifli yazılımlar bilgi kısıtlı olduğu için ve bu bilgi kullanıcılardan esirgendiği için, eğitimin düşmanıdır bu yüzden okula ait değillerdir.
İspanya ve Hindistan’ın bazı bölgelerinde, devlet okulları sistematik olarak özgür yazılıma geçtiler. Tüm dünya bunu yapmalıdır.
Özgür yazılımın gelişmekte olan ülkeler için bir başka iyi tarafının da bu yazılımların kendisine ve geliştirilmelerine daha az ödenmesi olduğu savunuluyor?
Tasarruf güzel bir şey, ama özgürlük ve sosyal dayanışmanın yanında ikinci bir konu.
Şunu da unutmamalıyız, ilk başta özgür yazılıma geçmek, kullanıcıları eğitmek gibi şeyler de düşünüldüğünde masraflıdır. Kısa vadeli düşünenler telifli yazılım kullanmaya devam edebilirler çünkü kısa vadede telifli yazılımda kalmak daha kârlıdır.
Bunun yerine özgür yazılıma geçmeyi bir yatırım olarak düşünebiliriz sonraki masrafları kısacak bir yatırım olarak. Ama tek düşündükleri yine bu kârlılık ise, aslında telifli yazılımdan kurtulmak için var olan birçok nedenden en yapayını bulduklarını söyleyebiliriz. Özgürlüğe sadece kârlılıklarını arttırdıkları sürece değer veren insanların onu uzun süre ellerinde tutamamaları kuvvetli bir ihtimaldir.
Türkiye’de bilgisayar programcılarının özgür yazılım ve GNU/Linux işletim sistemi hakkında temel bir bilgisi var. Aslında Türkiye’nin kendi GNU/Linux dağıtımı var, devlet tarafından desteklenen Pardus. Bununla ilgili ne düşünüyorsunuz?
GNU/Linux sistemleri temel olarak özgür yazılımdır, ama Pardus bu sisteme özgür olmayan yazılımlar ekleyen dağıtımlardan biri. FSF Pardus’u öneremez, çünkü Pardus’un tamamı özgürlüğünüze riayet etmiyor. Yüzde 100 özgür dağıtımlar için gnu.org/distros adresine bakabilirsiniz.
Özgür yazılım ile telifli yazılımlar arasındaki şu anki durumu değerlendirebilir misiniz? Yazılımın ve insanların geleceğini nasıl görüyorsunuz?
Geleceği göremiyorum, çünkü gelecekte ne olacağı “size” bağlı. Eğer özgürlüğe değer veriyorsanız ve özgürlüğünüz için mücadele ederseniz, “sizin” yardımınızla kazanabiliriz. Kimse “sizin” yardımınız olmadan bizim çabalarımınız yeterli olup olmayacağını bilemez.