Ortaöğretimde Yeniden Yapılanma II

Ortaöğretimde örgütsel durum

1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, eğitim sisteminin örgün eğitim ve yaygın eğitim gibi iki ana bölümden oluştuğunu örgün eğitimin, okulöncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarını kapsadığını belirtiyor. Ortaöğretim ise, ilköğretime da&shyyalı, en az üç yıllık öğretim veren genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarından oluşuyor. Genelde meslek liseleri öğrencileri bir mesleğe ve iş yaşamına hazırlarken genel liseler öğrencileri bir üst öğrenime hazırlıyor.

Ortaöğretim kurumlarının büyük çoğunluğu Milli Eğitim Bakanlığı'nın (MEB) bünyesinde hizmet veriyor. MEB'in yapılanması içinde en karmaşık durumun ortaöğretim ile ilişkili örgütlenmede olduğu görülüyor. Neredeyse var olan her lise çeşidi için bakanlıkta ayrı bir genel müdürlük bulunuyor. Genel liseler, Anadolu liseleri, fen liseleri, sosyal liseler, güzel sanatlar liseleri Ortaöğretim Genel Müdürlüğü bünyesinde işlev görüyor. Anadolu öğretmen liseleri Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü'ne, imam hatip ve Anadolu imam hatip liseleri de Din Öğretimi Genel Müdürlüğü'ne bağlı olarak çalışıyor. Endüstri meslek liseleri, çok programlı liseler, teknik liseler, Anadolu meslek liseleri ve Anadolu teknik liseleri Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü'nün kız meslek liseleri, çok programlı liseler, kız teknik liseleri, Anadolu kız meslek liseleri ve Anadolu kız teknik liseleri ise Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü'nün sorumluluğunda oluyor. Ticaret meslek liseleri, çok programlı liseler, Anadolu mahalli idareler meslek liseleri, Anadolu ticaret meslek liseleri, Anadolu dış ticaret meslek liseleri, Anadolu sekreterlik meslek liseleri, Anadolu otelcilik ve turizm meslek liseleri, Anadolu iletişim meslek liseleri, Anadolu aşçılık meslek liseleri de Ticaret ve Turizm Öğretim Genel Müdürlüğü'nün bünyesindeki liseleri oluşturuyor. Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü, işitme, görme, zihinsel ve ortopedik engelliler için özel eğitim okulları açıyor. Yerli, yabancı, azınlık ve uluslararası özel öğretim okulları ile de Özel Öğretim Genel Müdürlüğü ilgileniyor.

Bakanlıkta, kendilerine bağlı okullarda eğitim-öğretim hizmeti veren birimlerin yanında, ikincil işlev olarak öğretim yapan birimler de bulunuyor. Örneğin MEB elemanlarının sağlık işleriyle ilgilenen Sağlık Dairesi Başkanlığı aynı zamanda sağlık meslek liselerinde hemşire yetiştiriyor. Her de&shyrece ve türdeki eğitim kurumlarının bilgisayar destekli eğitim planlarını hazırlayan Bilgisayar Eğitimi ve Hizmetleri Genel Müdürlüğü aynı zamanda açıköğretim lisesiyle okula devam edemeyenlerin genel ve mesleki eğitim görmelerini sağlıyor. Okul İçi Beden Eğitimi Spor ve İzcilik Daire Başkanlığı da ortaöğretim dahil tüm eğitim kurumlarıyla ilgileniyor. Yukarıda değinilen mesleki teknikle ilgili genel müdürlükler, kendilerine bağlı yaygın eğitim kurumları aracılığıyla yetişkinlere de ortaöğretim düzeyinde kurslar düzenliyor. Yaygın eğitimden sorumlu olan Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü de, halk eğitimi merkezlerinde (HEM) ortaöğretim düzeyindeki öğrenciler için dersler açıyor mesleki eğitim merkezlerinde (MEM) de ortaöğretim düzeyinde çıraklık eğitimi veriyor.

MEB dışında da bazı bakanlıklara ve kamu kuruluşlarına bağlı olan sağlık eğitimi, tarım eğitimi, adalet, maliye, Anadolu tapu kadastro, polis koleji, Anadolu meteoroloji, demiryolu, konservatuar ve askeri liseler gibi meslek lisesi niteliğinde pek çok lise bulunuyor.

Ortaöğretim düzeyindeki eğitim-öğretim hizmetleri bunlarla sınırlı kalmıyor. Özel dershaneler, öğrencileri ortaöğretime giriş sınavlarına hazırlayan, ortaöğretimde başarısız öğrencileri bütünleme sınavlarına ve lise mezunlarını da üniversite giriş sınavlarına hazırlayan kurslar açıyor. HEM ve MEM yanında, bakanlıklar, belediyeler ve üniversiteler gibi kamu kuruluşlarıyla özel kişi ve kuruluşlar da, açtıkları kurslarda ilköğretimini tamamlamış kişilere kuaförlük, sekreterlik gibi bir beceri kazandırıyor.

İlköğretimde olduğu gibi, ortaöğretimde de, gelir düzeyi yeterli olan aileler çocukları için özel öğretmenlerden yararlanıyor. Özel öğretmenler (özel hocalar) içinde bir öğretmenlik becerisi kazanmamış ve daha ucuza çalışan üniversite öğrencileri önemli bir yer tutuyor. Okullarda çalışıp özel öğretmenlik yapanlar arasında öğrencinin okul öğretmeni olmayanlar bulunduğu gibi (yasak olsa da) çocuğun kendi ders öğretmeni de olabiliyor.

Ortaöğretimde çalışacak öğretmenler genelde eğitim fakülteleri ile mesleki ve teknik eğitim fakültelerinde, çeşitli biçimlerde yetiştiriliyor. İngilizce ve bilgisayar öğretmenleri gibi dört yılda yetişen öğretmen yanında, ortaöğretim alan öğretmenleri lisans artı tezsiz yüksek lisans (3,5+1,5) programlarında, belirli alanlarda lisans eğitimini tamamlamış kişilerin alındığı öğretmenlik sertifika programında ya da tezsiz yüksek lisans programlarında da öğretmen yetiştiriliyor. Öğretmen yetmeyince, Almanca ve Fransızca öğretmenleri 1,5 aylık kurs sonunda İngilizce öğretmeni(!) yapılıyor ya da Açıköğretim fakültesinde başlatılan bir programla İngilizce öğretmeni yetiştiriliyor.

Bakanlıkta bulunan pek çok birim ortaöğretimle ilişkili işler de yapıyor. Yatırımlar ve Tesisler Dairesi Başkanlığı, okul binaları dahil çeşitli yatırımları planlıyor. Eğitim Araçları ve Donatım Dairesi Başkanlığı okullarda kullanılan ders-araç gereçlerini üretiyor. Gereksinimi olan öğrencilere, Ortaöğrenim Burs ve Yurt Dairesi Başkanlığı'nın hizmet götürmesi bekleniyor. Eğitim Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı'nın yaptığı çalışmaları ya da diğer yazılı malzemeleri Yayımlar Dairesi Başkanlığı yayımlıyor. Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanlığı, Personel Genel Müdürlüğü'nün atama ve tayin işlerini yaptığı öğretmenleri, zaman zaman hizmetiçi eğitim kurslarına alıyor. Öğretmene Hizmet ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı ile Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı'nın gerekli hizmetleri vermesi gereken öğretmenler, 2-3 yılda bir bakanlık müfettişleri tarafından teftiş ediliyor ve bir şikayet durumunda bunlar tarafından sorgulanıyor. Bazen kaymakam ve valiler de, şikayet edilen öğretmeni geçici olarak görevden alabiliyor.

Eğitim-öğretim hizmeti veren kurumlar, genelde kendi ders izlenceleri ve yönetmelik taslaklarını hazırlayıp Talim ve Terbiye Kurulu'na (TTK) sunuyor. TTK, bakan tarafından değişik alanlardan seçilip atanmış hepi topu 15 kişiden oluşuyor. Bu on beş kişi, incelemeleri sonrasında önlerine gelen taslaklara son şeklini veriyor. Kuruldan geçen taslaklar, bakanın onayından sonra yürürlüğe giriyor. Kimileri tarafından, TTK'de kabul edilen ders izlencelerine uygun ders kitapları ya da yardımcı kitaplar yazılıyor. Bu kitaplardan uygun bulunanlar okullarda okutulabiliyor.

Bu örgütsel yapıya bakınca, insana afakanlar basıyor özelikle ortaöğretim düzeyinde, kimin elinin kimin cebinde ol&shyduğunun belli olmadığı görülüyor.

[email protected]