MEB’in ciddiyeti: Öğretmen yeterlikleri!

Milli Eğitim Bakanlığı (MEB)’nın, hemen her konuda ciddiyetten uzak olduğu görülüyor. Hangi konuya el atsanız, durum fark etmiyor. Öğretmenlik yeterlikleri konusu da, ciddiyetsizlikten nasibini almış bulunuyor.

Dünya Bankası (DB)’nın kredisi ve uzmanlarıyla, MEB ve YÖK işbirliğinde, 1994-97 yılları arasında hizmet öncesi öğretmen yetiştirme projesi uygulanmıştır. Bu proje sonunda üretilen bir model, zamanın bakanının “Önüme onlarca dosya getiriliyor, ben de imzalıyorum” dediği bir imzayla MEB tarafından onaylanıp 6 Kasım1997 tarihli YÖK genelgesiyle uygulanmaya başlanmıştır.

MEB, projeden önce ya da proje döneminde değil de, bu model uygulamaya başlandıktan iki yıl kadar sonra öğretmen yeterliklerini belirlemek üzere bir çalışma başlatıyor. Çalışmalar sonunda, genel kültürün, öğretmenin özel alan ve eğitme yeterliklerini geliştiren destekleyici bir etken olduğunu belirten bir rapor hazırlanıyor. Raporda, genel kültür, “öğretmenin mesleki rollerini yerine getirirken bunları daha etkin kılmasına yardımcı olan ve ana karakteri açısından öğretmenin eğitim sürecindeki disiplinler arası deneyim ve birikimlerini kapsayan bir boyut” (MEB, 1999: 7) olarak tanımlanıyor. Raporda, “temel bilgileri, kavramları, ilkeleri değişik şekillerde ifade etme ve açıklama; farklı görüş, kuram, öğrenme yolları, araştırma ve inceleme yöntemlerini açıklama; öğretme kaynaklarını ve öğretme malzemelerini değerlendirme ve seçme; alanında araştırmalar yaparak bilgi üretme; öğrencileri alanla ilgili sorular sormaya, düşünceleri farklı perspektiflerden görmeye ve bilgi üretmeye teşvik edecek programları kullanma ve geliştirme; öğrencinin, gerekli bilgi ve becerileri başka alanlarla ilişkilendirmesine olanak verecek disiplinler arası öğretim deneyleri yaratma” (MEB, 1999: 23-24) konuları ise, özel alanla ilgili yeterlikleri içeriyor.  “Öğrenciyi tanıma, öğretimi planlama, materyal geliştirme, öğretim yapma, öğretimi yönetme, başarıyı ölçme ve değerlendirme, rehberlik yapma, temel becerileri geliştirme, özel eğitime gereksinim duyan öğrencilere hizmet etme, yetişkinleri eğitme, ders dışı etkinliklerde bulunma, kendini geliştirme, okulu geliştirme ve okul-çevre ilişkilerini geliştirme” konuları da eğitme-öğretme yeterlikleri oluyor. Bu üç alanla ilgili alt yeterlik alanlarının da belirlendiği rapora bir türlü işlerlik kazandırılamıyor.

AKP iktidarında, öğretmen yeterlikleri konusu 2000’lerin ortalarında yeniden gündeme geliyor. Çalışmalar sonunda belirlenen öğretmen yeterlik alanları, “Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim, Öğrenciyi Tanıma, Öğrenme ve Öğretme Süreci, Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme, Okul-Aile ve Toplum İlişkileri, Program ve İçerik Bilgisi” gibi altı konudan oluşuyor.  Bu alanlar için, toplam 31 alt yeterlik alanı ile her bir alt yeterlik için de toplam 233 performans göstergeleri belirleniyor (MEB, 2008). Ayrıca 14 alan için öğretmenlik mesleği özel alan yeterlikleri de hazırlanmış bulunuyor.

Ancak MEB, hazırladığı yeterliklere, başta kendisi uymuyor. Örneğin “Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim” alanında yer alan 8 alt yeterlikten ikisi, “Öğrenciye Değer Verme, Anlama ve Saygı Gösterme” ve “Ulusal ve Evrensel Değerlere Önem Verme” şeklindedir. Bu alt yeterlikle ilgili olarak da, (ilkiyle ilişkili), “öğrencinin sahip olduğu değerlere saygı gösterir” ve “öğrencinin sahip olduğu kültüre saygı gösterir” ile (ikincisiyle ilişkili), “uluslara, bireylere ve inançlara karşı ayrım yapmaz” gibi performans göstergeleri belirtilmiştir. Ancak öğretmeninden bu performansı bekleyen MEB, üstelik AİHM kararına karşın, hâlâ Alevilere Sünni-Hanefi din dersini zorunlu olarak dayatmaktan vaz geçmiyor.

“Program ve İçerik Bilgisi ”  yeterlik alanındaki üç alt yeterlikten ilki, “Türk Milli Eğitimin Amaç ve İlkeleri” yeterliğidir. Bu alt yeterlikle ilgili olarak, “Atatürk milliyetçiliği inkılap ve ilkelerin bağlılık” performans göstergesine yer veren MEB, bu yeterliklerin belirlemesinin üzerinden çok geçmeden sistemdeki “inkılap ve ilkeleri” yadsıyan yasal değişiklikler de yaparak ne denli ciddi olduğunu kanıtlamış oluyor.

Yeterliklerdeki ifadelerle MEB’in uygulamaları arasındaki tutarsızlıklar nedeniyle bu yeterliklerin hâlâ uygulanmadığı düşünülüyor. Bu arada MEB son faaliyet raporunda,  “öğretmenlerde bulunması gereken bilgi, beceri, tutum ve değerlere ilişkin “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri” belirlenerek 17/4/2006 tarihinde yürürlüğe konulmuştur” (MEB, 2014: 55-56) derken, ERG’nin son raporunda ise,  öğretmen yeterliklerin yaşama geçirilmediği (ERG, 2015: 74) belirtiliyor! Bu arada MEB’in 2015’in son haftasında gerçekleştirdiği bir seminerde düzenlenen çalıştaylardan biri, öğretmen yeterlikleri konusunda oluyor. Bu durum MEB’in ciddiyetini bir kez daha su yüzüne çıkarıyor.

Bakanlık, yeterliklerin belirlenmesinde, “Tüm paydaşların eleştirel görüş ve önerileri alınmıştır” dese de, bu paydaşların çoğunun eğitim bilimleri ve öğretmen yetiştirme konusunda sınırlı birikimi olan kimseler olduğu görülüyor.  Örneğin yeterlik çalışmalarına üniversitelere ait 49 birimden görüş alınmışsa da, bunların büyük çoğunluğu, eğitim bilimci olmayan rektörler, profesörler ve eğitim fakültesi dekanlarından oluşuyor. Bakanlık, . hazırlanan yeterliklerin güvenirlik çalışması yapıldığı belirtilse de, çoğunluğu alanda yetkin olmayan kişilerle yapılan çalışmaların geçerli olduğunu söylemek mümkün olmuyor.  

Bakanlık, öğretmen yeterliklerinin, eğitim hedeflerinin desteklenmesine katkı sağlamak, öğrencilerin “öğrenmeyi öğrenmesi” için fırsatlar sağlamak, öğretmenlerin görevlerini şeffaflaştırarak veliler ve toplum için kalite güvencesini oluşturmak gibi pek çok amaca hizmet etmek üzere hazırlandığını belirtiyor. Sonra da, 2011’den itibaren öğrencilerin öğrenmeyi öğrenmesi için değil, tam tersine yeni şeyleri öğrenmesini engelleyecek değişikliklere gidiyor.

Bu MEB’in ciddiyet sorunu var mı?

Kaynaklar

MEB (2014). Milli Eğitim Bakanlığı faaliyet raporu 2014.

---- (2009). Öğretmen yeterlilikleri. Ankara: Yayımlanmamış MEB Çalışma Grubu Raporu.

---- (2008). Öğretmen yeterlikleri: Öğretmenlik mesleği genel ve özel alan yeterlikleri. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü.