Medrese dönemi

İki gün önce Cumhuriyet Gazetesi (21 Temmuz 2019), muhabir Ozan Cepni’nin haberini manşetten girmişti. Diyanet şemsiyesi altında ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) göz yummasıyla “medrese” adı verilen eğitim “kurumları” serbestçe faaliyetteydi. Nakşibendi tarikatının hâkim güç olduğu anlaşılan bu yapılar sadece Cumhuriyet’in temel yasalarından olan Tevhid-i Tedrisat (Öğretim Birliği) yasasını çiğnememekte, aynı zamanda anayasaya da açıkça aykırılık oluşturmaktaydılar.

Üstelik bu Ortaçağ’a dönüş hamlesi sadece öğretim birliğini zedelemekle kalmamaktaydı. Eğer göz yummalar devam ederse, şimdilik dar bölgesel nitelikte olan bu yapılar giderek yayılabilir, mevcut eğitim sisteminin içinde kendine bir yasal zemin oluşturmaya yönelebilirdi. Bunu kolaylaştırabilecek bir olgu da, bu illegal yapılardan geçenlerin, beklenebileceği gibi, kamuda bazı istihdam kanallarının tercihli elemanları haline gelmeleriydi. Medreselerin mevcut kamu hukuku bakımından geçerli bir diploma veremiyor olmalarının telafisi de Açık İmam Hatip Liseleri ile İlahiyat Fakülteleri Lisans Tamamlama Programları (İLİTAM) üzerinden sağlanabilmekteydi.

Bu haberin kaynakları esas olarak iki yüksek lisans tezine dayanmaktaydı. Biri, Erciyes Üniversitesi’nde Mehmet Halit Akdemir’in hazırladığı “Siirt ilinde medrese olgusuna sosyolojik bir yaklaşım”; diğeri Atatürk Üniversitesinde Uğur Erman’ın hazırladığı “Siirt medreselerinde Arapça dil eğitimi” başlıklı tezlerdi. Akdemir’in tezinde, medreselerde bir tür mahkeme görevi gören “divanlar” oluşturulduğu ve bunların anlaşmazlıkları İslami hükümlere göre çözdükleri de inceleme konusu yapılmaktaydı.

***

Bu kadarı yeterince uyarıcı olmalı. Bu bize “devr-i AKP”nin nasıl bir karşı-devrim odağı olduğunu göstermekte. AKP’ye 2008 yılında ‘laiklik karşıtı eylemlerin odağı olmak” suçlamasıyla Anayasa Mahkemesi tarafından (kapatılmak yerine) para cezası (Hazine yardımının kesilmesi cezası) verildiğinde, aslında laiklik karşıtı eylemleri bugünkü kadar birikmiş değildi. 2008’den bu yana, 2003-2008 dönemini misliyle aşan laiklik karşıtı eylemlerin siyasi odağı olmasına karşın, bunları soruşturabilecek bir yargı sistemi ayakta kalmamıştır.

2010 Anayasa değişiklikleri, 2008 kazasının tekrarlanmamasını güvenceye almanın yanı sıra, yargıyı yürütmenin (o zaman başbakanın) emrine almanın da önemli bir aşamasıydı. 2010 eşiğini Fethullahçı hareketle birlikte aşmanın iktidar açısından hiçbir sakıncası bulunmuyordu. Her dönemin kendi öncelikleri bulunmaktaydı. Nitekim eski ortaklarının 2013 ve 2016 saldırıları, FETO’cu yargı mensuplarını ayıklamanın, yargı üzerinde yeni tahakkümler kurmanın vasıtası olmakta gecikmeyecekti. Her durumda, eğitimi adım adım yobazlaştıracak laiklik karşıtı eylemler cemaatin desteği olsun olmasın sürdürülecekti.

İktidara “dur” diyebilecek bir yargı freni kalmamıştı. Cumhuriyet savcılarının önceliği, cumhuriyeti korumaktan ziyade cumhurbaşkanını korumaya yönelmişti. Cumhuriyete saldırılar değil ama Cumhurbaşkanı'na “hakaret” sayılan siyasi eleştiriler kovuşturulmaktaydı.

***

İktidar en iyi bildiği şeyi yaparken, siyasi muhalefet ne yapıyordu? Yargının sindirilmesi veya iktidarın görüşlerinin yanına çekilmesi süreci, siyasi partiler açısından da mı çalışmaktaydı? Özellikle de yürürlükteki açık yobazlaşma eğilimini kanıksayacak en son parti konumundaki Cumhuriyet Halk Partisi niçin yeterince güçlü tepkiler vermiyordu? “Laiklik tehlikede değildir” kelamının edildiği 2010 yılından bugüne iyice azgınlaşan laiklik karşıtı eylemlere rağmen bu yanlış (veya kasıtlı olarak çarpık) saptamayı düzeltme girişiminin görülmemesi, iktidarın işini kolaylaştırmamakta mıydı?

Tekrar altını çizmek gerekebilir: İktidara karşı sadece laiklik üzerinden bir muhalefet yapmak yetersiz ve hatta yanlış bir strateji olabilir; ama laiklik mevziini korumaktan vazgeçmek, telafisi olmayan bir vebaldir. Laiklik mücadelesini içermeyen bir demokratik cumhuriyet hedefi olamaz.

***

Üniversitelerden solcu, demokrat akademisyenlerin tasfiyesi sürerken, üniversite yönetimleri iktidarın emir erlerine, kolluk güçleri üniversitelerin asli elemanlarına dönüştürülürken, öğrencilerin mizah dergileri bile toplatılırken, devletin kollaması altında “medrese” adı verilen gericilik yuvalarının filizlenmesi olağan bir sonuç bile sayılabilir. Peki ama nereye kadar? İktidar, kendi etrafında dinbaz olduğu ölçüde sadık bir koruyucu koza örerek kendini güvenceye alacağını sanıyorsa, yanılıyor. Bu koza, dış etkiler bir yana, kendi içinden rekabetlerle çözülmeye mahkûmdur. Yakın geçmiş de zaten bunun dersleriyle doludur.