68 ve Edebiyat

Son günlerine yaklaştığımız bu yıla damgasını vuran pek çok olay, yapıt, değerlendirme ve gelişme var. Bunlardan biri de, 40. yıldönümü olması dolayısıyla 68'in gündeme gelmesi, getirilmesiydi.

Alışılmış anmaların ve değerlendirmelerin ötesine geçmesi gereken bir yıldönümüydü. Bu gerekirliğin nasıl yerine getirildiğini gözden geçirmekte yarar var.

Bu yazıda bunlardan birini anmak istiyorum. Evrensel Basım Yayın'ın yakın zamanda çıkardığı bir kitabı: 68'in Edebiyatı Edebiyatın 68'i.

Önce şunu söylemek gerek: İki yönlü bir vurgu yapıyor kitap. Hem tarihsel gerçekliğin kavranması, hem bu gerçekliğe edebiyatın bakışı açısından. Kitabı titiz bir çalışmayla yayına hazırlayan Sennur Sezer, her iki açıdan da örnek sayılabilecek bir toplam ortaya koyuyor.

Kitabın öndeyişinde, olayı bir zaman dilimine sıkıştırarak görmenin yanıltıcılığına vurgu yapılarak, "68 (in), bir yıl içinde başlayıp bitmiş bir parlamanın adı gibi" algılanmaması gerektiğinden yola çıkılıyor.

Kitapta "Edebiyatın Tanıklığı" adlı ilk bölüm, tarihsel gerçekliği algılarken 1950'lerin başına kadar gidilerek kapsamlı bir sergilemeye ayrılmış. Bu tarihten 1975'e kadar hem yaşanan olaylar, hem bu olayların edebiyat üzerinden yansımaları bu başarılı sergilemede ayrıntılı olarak karşımıza çıkarılıyor.

68'e gelmeden önce Türkiye'de neler olduğunu iyi bilmek amacıyla düzenlediği bu sergilemede Sennur Sezer, kimi kaynaklarda belirtildiği gibi bu dönemin 15-16 Haziran olaylarıyla noktalanmadığını, yalnızca devrimci dalganın ilk aşaması olduğunu, ikinci aşamanın hızının 12 Eylül'le kesilmek istendiğini belirtiyor.

Yaşananların tarihsel geçmiş içine oturtularak algılanması bu sergilemeyle amacına ulaştığı gibi, edebiyatın yaşananlar karşısındaki tavrı da ortaya konan ürünlerle koşut olarak göz önüne çıkarılıyor.

Yaşanan olaylarla bu olayların edebiyata yansımasının bir genel görünümünden sonra kitap bir başka bölümle özel bir kesit vermeye yöneliyor. Kitabın ikinci bölümü "Direnme Odağı Dergilerden Biri" adıyla Yeni a Dergisi'ne ayrılmış. Şiirlerin yanı sıra derginin 1972-74 yıllarında yayınladığı ürünler arasında öyküler ve çeşitli yazılar da alıntılanıyor. Bunlardan birinde, hapis ve işkenceden geçmiş dergi yazarlarından Erdal Öz şöyle diyor: "KAVGA KİŞİSEL DEĞİLDİR. Amaç öç almak hiç değil. Coplarla, sopalarla değil kavga. Yeldeğirmenlerine savaş açılmadı. (...) KAVGA, KİRALANMIŞ SERMAYEYE KARŞIDIR. Namuslu ve bilimseldir bu kavga. Gündemde görüşülecek en önemli madde budur. Artık görüşmeye geçilebilir." (Ocak 1974)

Kitabın sonraki iki bölümü ise, "1968 Olayları, Liderleri ve İdamlar İçin" yazılan şiirlerle öykü ve anılardan örneklere yer veriyor. Kitabı bir yıldönümünü anarken

güncel hale getiren, başta da dediğim gibi, yalnızca 68'i anması değil, hem bir gerçekliğe bakış biçiminin nasıl olması gerektiğini, hem de edebiyatın yaşananla ilişki kurarken tavrının ne olması gerektiğini başarıyla gündeme getirmesi.

[email protected]

www.blogcu.com/kemalozer