Yün endüstrisinin belleği: Stia

Yünün başkenti Stia... Oscana’da Casentino’da “Panno Casentino” diye anılıyor... Arezzo’ya bağlı Casentino Vadisi’nde yün endüstrisi geleneğinin 1300’lere uzanan, tarihi bir geçmişi var. Stia, Soci gibi kasabalarda geleneksel Casentino yününün üretildiği dokuma tezgahları, vadideki merinos koyunlarının yününden hazırlanan ürünler, yıkandığı, boyandığı ve dokumaya hazır hale getirildiği atölyeler, Casentino yününün tarihi geçmişine tanıklık ediyor.

13. yüzyılda Fransisken rahiplerin kurucusu olduğu Camaldoli Manastırı’ndaki din adamları için giysilerin üretildiği Casentino’da Stia kasabası halkı, Floransa yönetimine vergilerini yünlü ürünlerle ödüyordu. Zaman içinde Casentino’daki dokuma tezgahlarında Camaldoli’nin yanındaki Verna Manastırı rahipleri için de yünden giysiler üretilmeye başlandı.

18. yüzyılın ikinci yarısında o döneme kadar yöresel bir üretimle sınırlı kalan Casentino yünü, Floransa’da satılmaya başlandı. O yıllarda Floransa’yı vadiye bağlayan patikalarda ulaşım eşekler ve atlarla sağlandığı için, hayvanları soğuğa karşı korumak amacıyla yünden örtüler hazırlanıyordu. Casentino yününden hazırlanan geleneksel ürünlerde tercih edilen renk, kent halkının çok hoşlandığı, gerçekte üretim aşamasında boyaların yanlışlıkla karıştırılmasıyla tesadüfen elde edilen portakal rengiydi. Bugün de Stia kasabasında Casentino yününden günümüz modasına seslenen ürünleri arasında kırmızımsı portakal ana renk olsa da ürün yelpazesinde 7’den 70’e çocuk, kadın ve erkek modasına seslenen her türden renge yer veriliyor.

Verdi ve Puccini’nin pelerinleri Casentino yünündendi
Yine geçmişe dönecek olursak Stia’daki boya atölyesinde bir karışıklık sonucu ortaya çıkan kırmızımsı portakal rengi ürünler, Floransalı soyluların çok hoşuna gidiyordu. Giacomo Puccini, Giuseppe Verdi gibi ünlü müzisyenler Casentino yününden mantolar ve pelerinleri tercih ediyordu sert geçen kış aylarında. Camaldoli ormanlarına avlanmaya gidenler ya da atla gezinti yapanlar, bu yünden hazırlanan pelerinleri kullanıyordu.

Yün endüstrisinin belleği
Ortaçağ’dan bu yana kesintisiz üretilen Casentino yününe çağdaş moda ve iklim koşullarını gözeterek can katan Claudio Grisolini, Toscana’da çoban kültürüne özgü yöresel geleneği yaşatıyor.

Stia’da Casentino yününün 600 yıllık uzun bir geçmişi var. Zaman içinde yün üretimi nasıl değişti?
Evet, Stia’da Casentino yününün 1400’lerden bugüne uzanan, 600 yıllık bir geçmiş var.

Günümüzde üretim Stia ve Soci’de devam ediyor. Geçtiğimiz yüzyıl başında Stia’daki yün fabrikasında 500 işçi çalışıyordu. O dönemde Stia’da 2 bin kişi yaşıyordu. Nüfusun üçte biri yün fabrikasında nöbetleşe çalışıyordu. Yüzyıl başında öğlen paydosunda işten çıkan işçileri gösteren fotoğrafta kadın işçilerin çoğunlukta olduğu dikkat çekiyor.

Arno Nehri’nin bir kolu olan La Steggia, Stia’daki yünlü ürünlerin üretiminde önemli bir kaynak. La Steggia’nın kimyasal bileşeni kireç içermiyor, tatlı bir suya sahip. Bu niteliğiyle Arno’dan farklı. Fabrikanın yanı başındaki bu nehir, yünün yıkanabilmesi ve fabrikaları beslemek açısından hep önemli bir kaynak oldu, olmaya da devam ediyor.

Baba mesleğini sürdüren ikinci kuşaksınız Stia’da...
Babam Gabriele Grisolini, 19 yaşında Stia’daki fabrikada işçiydi. 1962 yılında bu işte uzmanlaştı, fabrikanın o dönemdeki sahibi Lumbard’dan dokuma tezgahlarını satın alarak fabrikanın yöneticiliğini üstlendi. Babam bitmiş bir ürünü satmaktan çok ürünün onu giyecek kişiye uygun olmasına önem veriyordu. Daha o yıllarda bir dönem Apeninlerdeki sert ve soğuk geçen kış aylarında rahiplerin ısınmak için giydikleri yünden manto geleneğine modern bir çizgi katmak istedi. Böylece palto, pelerin, şapka, ceket ve kabanlarla başlayan üretim yelpazesi, çocuk, kadın ve erkek müşterilerin gereksinimlerine yanıt vermeye başlandı.

Değişen iklim koşulları, moda vs. Casentino yünüyle yapılan üretimi nasıl etkiledi? Yeni çizgiler nedir?
Babamı 2009 yılında kaybettim. Stia’daki üretime şimdi beş kişiyle devam ediyorum. Ben gençlere seslenen, çağdaş, modaya uygun yeni ürünler ekledim koleksiyona. Bu geniş üretim yelpazesi içinde ayakkabı, terlik, baston, çorap, yatak örtüsü, kayak giysileri gibi farklı aksesuarlar da mevcut. Elbette palto, kaban, manto, şal, pelerin gibi geleneksel üretime hafif ve daha ağır yünden hazırlanan örneklerle devam ediyoruz.

Stia’da baba mesleğini sürdürmenin yanı sıra, aynı zamanda eski dokuma tezgahlarının sergilendiği Stia Müzesi’nin küratörüsünüz. Müze nasıl bir işleve sahip? Gelecek projeleriniz nedir?
Müze, Stia’da yüzyıllık bir geçmişi olan Casentino yünü üretiminin tarihi belleğini korumak amacıyla bir özel vakfın ekonomik katkısı ve girişimiyle kuruldu. 1400’lerden bu yana 600 yıldır süre gelen bu kesintisiz üretim zincirinin aşamalarını antika tezgahlar, kullanılan malzeme, eski fotoğraflar ve araştırmalar ışığında koruyan müze, Stia’daki yün endüstrisi üretiminin canlı belleği.

Müzede gençleri bir dönemin zanaatkarlık işleriyle tanıştırmak için kurslar düzenleniyor. İlköğretim okulu öğrencileriyle yün eğirmek, yıkamak vs. konularda laboratuvarlar düzenliyoruz. Müze ayrıca, yıl boyunca dönüşümlü sergilere ev sahipliği yapıyor.

Önümüzdeki dönem 1950-1970’li yılların moda anlayışına uygun üretilen giysilerin yer aldığı bir sergi düzenleyeceğiz.

İtalya’da gençler arasında işsizlik yüzde 40’lara tırmandı. Birçok genç unutulmaya yüz tutan mesleklere geri dönüyor, örneğin tarım sektöründe uzmanlaşmak istiyor. Toscana’da yüzyıllara uzanan bir geçmişi olan Casentino yününün geleneksel yöntemlerle işlenmesi konusu gençlerin ilgisini çekiyor mu?
Gençler ve yetişkinler, bir zamanlar Stia’da ana geçim kaynağı olan Casentino yününün nasıl işlendiğine ilgi gösteriyor. Bu ilgiyi dikkate alarak müzede çeşitli kurslar düzenledik. Gençlerin yanı sıra orta yaş üzerindekiler de bu kurslara ilgi duyuyor.

Stialı tekstil işçileri
Stia’da 600 yıllık köklü ve kesintisiz bir geçmişe sahip yün endüstrisi geleneğine işaret eden en eski yazılı belge 1402 tarihli bir doküman. Bu belge, o tarihte Stia kasabasında çok sayıda tekstil işçisinin varlığından söz ediyor 1545 tarihli bir başka belge ise Arno nehrinin kolu Staggia boyunca dokumaların yıkandığı ve boyandığı mekanlardan söz ediyor.

Casentino vadisinde tekstil endüstrisi, Ricci ailesinin kontrolündeydi. Yün üretimi yöresel bir geçim kaynağıyken Ricciler’in girişimiyle endüstriyel bir uğraşa dönüştü. Adamo Ricci’nin kurucusu olduğu Casentino tekstil endüstrisi, 200 yıl boyunca alenin öteki kuşaklarınca devam ettirildi. 1800’lerin başında İtalya’nın birçok bölgesi yoksulluk ve işsizlikle mücadele ederken Casentino vadisi halkı yöresel yün geleneği sayesinde yaşama tutunabildi.

Adamo Ricci’nin yaşadığı dönemde Stia sakinlerinin büyük bir bölümü geçimini yün fabrikasından sağlıyordu. Fabrikanın içinde işçilerin çocukları için bir okul açmış, işçi ailelerinin her türden sosyal hakkını (hastalık, kaza, ölüm vs) güvence altına almak için bir tür Sosyal Dayanışma Kooperatifi kurmuştu.

Kaynak: Pier Luigi della Bordella. “L’Arte della lana in Casentino/Casentino’da Yün Sanatı”/ Primarno/ 1996