Sandık başında özel dikkat

Ali Rıza Aydın soL okurları için oy pusulalarının geçersiz sayılmasını önlemek üzere sandık başında özel dikkat gösterilmesi gereken üç konuyu yazdı. Zarf ve pusulaların kontrolü, nelerden kaçınılması gerektiği, mührün nasıl kullanılacağı, cumhurbaşkanlığı pusulasında dikkat edilmesi gerekenlere ilişkin çok önemli hatırlatmaları okuyabilirsiniz.

Ali Rıza Aydın

Baskın seçim kararıyla ve ne yazık ki Anayasa Mahkemesinin de onayını alan hukuksuzluğun hukuk yapıldığı yasa değişiklikleriyle 24 Haziran günü sandıkla buluşulacak. 

Hem yasadan hem de Yüksek Seçim Kurulu karar ve genelgelerinden kaynaklanan birçok soru ve kuşku seçmenin kafasını karıştırıyor. Kafa karışıklığı sandık başı görevlilerine de yansıyor. Bunun özünde de seçimin yönetim ve denetimine güvensizlik yatıyor; iktidar partisine duyulan güvensizliğin yargıya da taşması kaçınılmaz halde… 

Duruma göre kimi oyların geçerli kimi oyların geçersiz sayılmasını, duruma göre farklı kararların alınmasını sağlayacak çok örnek var. Bunun anlamı AKP’nin iktidar gücünü propagandadan sandıklara taşımasına kadar uzanan bir adaletsizlik…

Seçmene, adayların müşahitlerine ve sandık başı görevlilerine yönelik bilgilendirme ve eğitim çalışmaları da duraksamaları ve kuşkuları gidermeye yetmiyor.

24 Haziran seçimlerinin bir özelliği de bir sandık bölgesinde, hem milletvekilliği hem de cumhurbaşkanlığı için iki oyun kullanılıyor olması ve iki ayrı oy pusulasının aynı zarfa konulması.  

Seçmenin karmaşık seçim hukukunun içine girmesi çok zor olsa da en iyi yol yine de bilgilenme. Bilgilenmeyi, duraksama ve kuşkuları giderme yönünde kullanmanın en iyi yolu da seçimlerdeki söz ve karar sahipliğini seçmen olarak elde tutma. Yani seçimlerin yönetim ve denetiminden sorumlu devleti toplumsal denetim altında tutma. 

Bu nedenle özellikle bir belgeyi, Yüksek Seçim Kurulunun 135 sayılı Genelgesini okumakta yarar var: http://www.ysk.gov.tr/doc/genelge/dosya/77637/2018CBMV-Genelge135.pdf

Bu konuda çeşitli kurum ve platformların çalışmaları basına ve sosyal medyaya yansıyor. İstanbul Barosu tarafından hazırlanan  “Her Okulda Bir Avukat- Seçim 2018 El Kitabı”nı kolaylaştırıcı bilgiler içermesi bakımından bir örnek olarak önerebiliriz: http://www.istanbulbarosu.org.tr/files/docs/HerOkuldaBirAvukat.pdf

Hem soL Portal’a hem de Hukukta Sol Tavır Derneğine gelen sorular içinde, oyların geçerli ya da geçersiz sayılması yönünden tartışmaya yol açacak üç konuyu ise özellikle açmak ve vurgulamak gerekiyor. 

I - MÜHÜRSÜZ ZARF VE OY PUSULALARI

Bu konuyu sağlama almanın en etkin yolu her seçmenin sandık başında iki oy pusulasını ve (SARI) renkli oy zarfını eline aldığında, YSK filigranını, YSK mührünü ve sandık kurulu mührünü kontrol etmesidir. Ayrıca oy pusulaları ve zarfın üzerinde başka bir mührün basılı olmamasına bakılmalıdır. Böylece mühür ihmalinden, mühürsüzlükten, “EVET” ya da “TERCİH” mührü basılı hazır pusulalardan kaynaklanan tartışmaların ve de oy pusulası ya da zarf ekleme ya da değiştirmelerinin de önüne geçilmesi sağlanacaktır.

II - YIRTILMIŞ VE/VEYA KOPARILMIŞ OY PUSULALARI VE ZARFLAR

Bu tür oy pusulaları ve zarf kabul edilerek kapalı oy verme yerine girilmemeli, oy kullanırken de oy pusulası ve zarfı yırtma ve/veya koparma işlemine yeltenilmemelidir.

III - SANDIK KURULUNDAN ALINAN OY PUSULALARI, ZARF VE MÜHÜR DIŞINDA İŞARET, MÜHÜR VE CİSİM KULLANILMAMASI

Oy kullanırken milletvekilliği seçimine ya da cumhurbaşkanlığı seçimine duyulacak tepkinin oy pusulalarına ya da zarfa yansıyacak eylemli her şekli kullanılan her iki oyun da geçersiz olmasına neden olabilecek riskleri taşımaktadır. Bu nedenle de oy pusulalarında ya da zarfta sandık kurulunun verdiği mühür dışında başka mühür, imza, işaret, çizgi, yazı, şekil, resim, parmak izi gibi farklı işlemlere girişilmemelidir. Ayrıca zarfın içine el ilanı, broşür, pusula, sticker gibi başka kağıt ya da herhangi bir madde konulmamalı, yapıştırılmamalıdır. Bu eylem ve işlemler, o zarftan çıkacak oy pusulalarının ikisinin birden geçersiz sayılmasına neden olacaktır. 

Bir kez daha vurgularsak bu üç konu, oyların geçersiz ya da geçerli sayılmasında kötüye kullanılabilecek durumlar yaratılmasına en uygun emareleri içermektedir. 

MÜHÜR NEREYE BASILMALI?

Önemli bir başka konu da oy pusulasında mührün nereye basılacağıdır. Milletvekilliği için YSK tarafından örnek oy pusulaları hazırlandı ( http://www.ysk.gov.tr/tr/haber/ornek-oy-pusulasi-sablonlari/77723 ). Ama bu örneklerde bağımsız adaylar gösterilmiyor. Bağımsız adaylar pusulanın sonunda parti kutularından sonra, her bağımsız aday için bir kutu içinde, mühür yuvarlağı ile adı ve soyadı yazmak suretiyle yer alacak. Bağımsız adaya oy vereceklerin yalnızca bu yuvarlağa mühür basması gerekiyor. Kutu dışına basılan, farklı yerlere birden fazla basılan, hem bir partiye ya da ittifak kutusuna hem de bağımsız adaya basılan mühür oy pusulasının geçersiz sayılmasına neden olacak.

CUMHURBAŞKANLIĞI PUSULASINDA DİKKAT EDİLECEKLER

Cumhurbaşkanlığı adaylığı pusulasında ise birden çok adaya vurulan iki ya da daha fazla mühür ya da hiç mühür vurulmaması pusulayı geçersiz hale getirecek. Bu pusulada yapılacak yukarıda 2 ve/veya 3’ncü maddelerde örneklediğimiz işlemler milletvekili adaylığı oy pusulasını da riske atabilecek.

BAŞTAN SONA TÜM OY SÜRECİNİN DENETİMİ ÖNEMLİ

Sandık başında oy kullanma sırasında yapılacak denetimin zarfların açılması, oy pusulalarının tasnif ve sayılması, tutanağa geçirilmesi; sandık bazında sonuçların izlenmesi; oy pusulası, zarf ve tutanakların ilçe seçim kurullarına taşınması, sonuçları birleştirme işlemleri dahil her alana yayılması gerekir. 

Seçim, seçmen tarafından sandığa atılan “bir oy”un baştan sona tüm işlemleridir ve aynı zamanda da o “bir oy”un baştan sona, seçim takviminin işlemesinden sonuçların birleştirilmesi ve ilanına kadar kontrolüdür. İradenin sonucu ancak bu söz ve karar sahipliğiyle ortaya çıkabilir, iradeye müdahale de bu söz ve karar sahipliğiyle önlenebilir.

En etkili denetimin “toplumsal denetim” olduğunun unutulmaması, genel oy hakkını kazanma dahil tüm hak mücadelelerinin anlam ve önemini de tarihsel ilerleme içinde geçmişten geleceğe taşıyacaktır.