soL'un notu: Kürtaj tartışmaları, ABD'de büyüyerek sürüyor. Donald Trump'ın ABD Başkanlığının ertesinde, eyaletlerde kürtaj prosedürünü güçleştiren, ücretsiz kürtaj hizmeti veren kurumların fonlarını kesen adımlar hızla atılmaya başlandı. The New York Times'da Kate Manning'in kaleme aldığı bu makale, kürtajın yasak olduğu yıllarda bir yeraltı kürtaj örgütü olan "Jane"in hikayesini anlatıyor. "Jane"i, soL okurları için sunuyoruz.
Evden çıkmayan ama kürtaj yapabilen bir anne düşünün, ya da bir üniversite öğrencisi.
Lokal anesteziklerin nasıl uygulanacağını bildiğini, düşük yapmak için kullanılan ilaçları bilip bunlara sahip olduğunu, serviks genişletmeyi bildiğini ve rahmi kazıyabildiğini hayal edin… Tıp eğitimi almış kişilerin oluşturduğu bir gruptaki bu kadınların; kendileri, aileleri ve hizmet ettikleri kadınlar için büyük bir riskle, haftada onlarca kürtaj gerçekleştirdiklerini düşünün…
Yukarıda düşünmenizi istediğimiz şeyler Jane’in gerçek hikayesinin parçaları. Jane Chicago’da kürtajın yasa dışı olduğu 1969-73 yılları arasında, “el altından” kürtaj yapan kişilerden sadece biri. Bu, Chicago'daki yeraltı grubu Jane'in kürtajın yasa dışı olduğu 1969 ile 1973 yılları arasında binlerce kürtaj gerçekleştiren hikayesi. Bu, kod isimlerin ve güvenli evlerin öyküsü olduğu gibi aynı zamanda da hayatlarını kontrol altına alarak diğer kadınlara da aynı şeyi öğreten kadınların hikayesi.
Kürtaj sağlayıcıları ve hizmet ettikleri kadınlar böyle bir yeraltı hizmetinin tekrar gerekebileceğinden korkuyorlar. Kürtaj yasal olmaya devam ediyor, ancak yargıya katılan muhafazakar ekibi izleyen ve dinleyenlerin artacağından endişe ediyorlar. Bu ay, Planned Parenthood (Planlı Ebeveynlik) ve diğer sağlayıcılara sağlanan fonun kesilmesini öneren tasarı başkan tarafından imzalandı. Pek çok eyalet, kürtaj yaptırmayı zorlaştıran kanunları yürürlüğe koyuyor. İlçelerin yaklaşık yüzde 90’ında kürtaj klinikleri bulunmamakta. Birçok alanda tıpkı Jane’in yaşadığı günlerde olduğu gibi, prosedür neredeyse erişilemez bir durumda. O zamanlar, eğer bir kadın gebe kaldıysa ve anne olmak istemiyorsa, doktor ona yardım etmezdi. 49 eyalette kürtaj suçtu ve birçok "arka sokak" kürtajcısına güvenilemezdi.
E ne yapalım? Jane'i arayalım…
1965 yılında Chicago Üniversitesi öğrencisi Heather Booth -o zamanlar 19 yaşında-, bir arkadaşının kürtaj yaptırmak isteyen kız kardeşinin doktor bulmasına yardımcı oldu. Booth içinde bulunduğu durumu “İntiharın eşiğinde olduğu söylendi, ben bunu ‘yasayı çiğnemek’ olarak değil ‘yapılması gerekeni yapmak’ olarak gördüm. Birisi zor durumdaydı, acı çekiyordu ben de buna yardım ettim” olarak açıklıyor. Yardım için birçok benzer soruyla karşılaşınca sonunda "takım sistemi" kurma ihtiyacı duyduğunu belirtti. 1969'da Kadın Kürtaj Danışma Servisi çalışanı olan kadınları listeledi. Öğrenci ve “yer altı” gazetelerinde ilanlar vermeye başladılar.
"Hamile misin?
Yardıma mı ihtiyacın var? Jane'i ara!”
Peki neden Jane? Çünkü kulağa hoş gelen “tatlı isimler” güvenilirliği artırıyordu...
1970 yılına gelindiğinde Jane, haftada iki düzine kadını kürtaj isteyen birkaç istekli doktora transfer ediyordu. Arayanlar telesekretere mesaj bırakıyorlardı.
"Jane Geri Ara" mesajı geldiğinde Jane bilgi alıyor ve "Büyük Jane"e gönderiyordu.
"Ön" mesajı geldiğinde Jane hastaları ön inceleme olarak psikolojik danışma alacağı bir adrese yönlendiriyordu.
“Yer” mesajı aldıklarında ise kadını içinde doktor bulunan ve kürtaj ya da düşük yaptırma operasyonunun yapılacağı bir mekana götürüyorlardı.
Hastaların gözleri bazen bağlanıyordu, böylece onlara kimin yardım ettiğini belirleyemiyorlardı. İşlemden sonra her biri, antibiyotikler ve takip-bakım yönergeleri ile evlerine gönderiliyordu.
Kısa zamanda, arayan kitle üniversite öğrencilerini aşmıştı. Çoğu hasta zaten anneydi, birçoğu yoksuldu, bazıları istismar edilen kesimdi. Janeler -hepsi kadınlardan oluşan ekip- her arayan hakkında titiz notlar tuttular ve güvenlik ile ilgili görüşmek için haftalık toplantılar düzenlediler. Erkek kürtaj uzmanlarının fiyatları yüksek tutmaları ve hastaları utandırmaları sebepleri ile başları çoğu zaman sıkıntıdan ve beladan kurtulmadı.
MADEM YASAL DEĞİL, İŞ BAŞA DÜŞTÜ!
1971 ise işlerin son derece garipleştiği bir dönem. Grup, erkek kürtajcılardan birinin iddia ettiğinin aksine doktor olmadığını keşfetti. Eski bir Jane üyesi olan Laura Kaplan, "Jane'in Öyküsü" adlı kitabında, bu kişi hakkında “Günde 20 kürtaj yapıyor ve yılda sadece birkaç kürtaj gerçekleştiren bir doktordan daha yetenekli” şeklinde bahsediyor. Kadınlar durumun farkına vararak “O yapıyorsa biz de yaparız” dediler.
Janeler’den biri bu kişiyi öğretmeye ikna etti. Aylar içinde prosedürü öğrendi ve kısa zamanda diğerlerini eğitti. Janeler artık arka sokak kürtajcılığıyla ilişkileri kesebilir, ilişkileri iyi tutmak için göz boyamaları bırakabilir ve yoksul kadınlar için fiyatı düşürmeyi başarabilir durumdalardı.
Jane'e katılan yaklaşık 100 kadından sadece dördü, cerrahi kürtaj gerçekleştirmek için yeterince becerikli oldu. Diğerleri çoğunlukla aramaları yanıtladı, güvenli daireler buldu ve sterilize etme konularında ve çarşafları değiştirme gibi durumlarda yardımcı oldu. Yeri geldi danışman, hemşire ve hatta şoför oldular. Jane operasyonlarında ölen kadın kaydı bulunmamakta. Jane hastalarını takip ziyaretinde bulunmayı kabul eden bir doğum uzmanı, bu ekibin tesislerinin New York'ta faaliyet gösteren yasal kliniklerinkiyle yaklaşık aynı güvenlik ve hijyen oranına sahip olduklarını doğruladı.
1972'de polis Jane'in işlettiği bir daireye baskın düzenledi. Kürtaj bekleyen üç hasta bir hastaneye kaldırıldı. Aralarında bir lise İngiliz öğretmeni, küçük çocuklu birkaç ev hanımı ve bir bebeği evlat edinmek üzere olan bir öğrenci bulunan 7 Jane üyesi tutuklandı. Polis karakolunda, bir kişi gizlice çantasından yardım isteyen kadınların irtibat bilgilerini içeren 3x5cm boyutlarında kart yığını çıkardı. Hastaların adları ve adreslerini içeren kartları söküp yuttu.
"Kürtaj Yedilisi" suçlandı.
Ancak davaları görülmeden önce Yüksek Mahkeme, 1973 kararında kürtajı yasalaştırdı. Masraflar düştü...
Jane dağıldı...
Bayan Booth şimdi Demokrasi Ortakları Danışma Grubunda organizatör. "Biz asla tezgah altı kürtaja geri dönmeyeceğiz. Kadınlar ve erkekler, kürtajın mevcut olduğunu benimsiyor. Kadınların çocuk sahibi olup olamayacaklarını belirleyebileceklerini düşünüyorlar. Bu, çok büyük bir değişim" diyor.
Günümüzde ise kürtaj kısıtlamaları ne yazık ki yeniden yaygınlaştı. Bazı aktivistler Jane gibi hizmete hazırlanıyor. Elizabeth Ziff, "yeraltı feminist grubu" üyesi, onlardan biri. Rock grubu Betty'nin şarkıcısı ve gitaristi olan Bayan Ziff, "Bu sıkı yönetim hepsi için geliyor!.. Doğum kontrolleri, doğum kontrol hapları, kürtaj, ertesi gün hapları hepsi için geliyor!" diyor. "Radikal adımlar atmaya istekli değilsek kadınlar acı çekecektir. Ve bu da kürtajların nasıl yapılacağını öğrenmeyi içeriyor."
Fakat kürtaj isteyen kadınlar için durum ve onlara yardım edebilecek aktivistler bugün Jane döneminden çok farklı. Kürtaj Bakım Ağı’nın eski direktörü Charlotte Taft, kimsenin böyle bir akışın kapağını açmaması gerektiğini söylerken, ilaçların da kürtaj uygulaması olabileceğini sözlerine ekledi.
Gebeliği en çok 10 haftalık olan ve bu süreci bitirmek isteyen bir kadın, ilaçları bir doktordan temin edebilir ve evde yanlış kullanım uygulayabilir. Eğer bir doktordan randevu alamazsa, riskli ve yasa dışı olmasına rağmen seçebileceği başka bir yolu var. İlaçlar internet üzerinden sipariş edilebilir ve Uluslararası Kadın Sağlığı Koalisyonu gibi gruplardan edinilen talimatlarla alınabilir; ancak ilaçlar her zaman güvenli kaynaklardan sağlanmıyor. Bunu yapan birçok kadın kovuşturmaya uğradı.
YA AMELİYAT GEREKİYORSA?
Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesinde kadın doğum profesörü Dr. Paul Blumenthal, gelişmekte olan ülkelerde kişilerin Batı'daki doktorlar tarafından gerçekleştirilen birçok işlemi yapmaları için eğitildiklerini belirtiyor. "Herhangi bir kimseyi, hemen her şeyi yapmak için eğitebilirsin. “Güvenli ev” sahibi olur muyum? Yaptığım işi öğretir miyim? Olabilir…”
Ulusal Kürtaj Fonları Ağı gibi gruplar, kürtaj isteyen kadınlara zaten finansal ve lojistik yardımlar sunuyor. Bayan Ziff, işlerin daha da kötüleşebileceğini düşünüyor. "Ertesi gün hapları dahil her şeyi stokluyoruz. Her duruma hazırlanıyoruz" diyor.
Hiçbir kadın, müzisyen veya sokaktaki bir kadının elinden kürtaj operasyonu geçirmek istemez. Kürtaj normal bir tıbbi prosedürdür ve sağlık bakımının ana akımında, güvenli, yasal ve erişilebilir durumda olmalıdır.
Ancak artık böyle değilse de, kadınlar yine her zamanki gibi bunun peşinde olacaklar.
Günümüz Janeler’inin çağrılara cevap vermeye hazır olduklarından şüphe yok.