İşte AKP'nin yeni Ulusal İstihdam Stratejisi: İşçiye düşman, patrona dost!

AKP'nin Ulusal İstihdam Stratejisi Eylem Planı geçtiğimiz gece Resmi Gazete'de sessiz sedasız yayımlanarak yürürlüğe girdi... Patronlara ucuz iş gücü sağlayan, işçilere ise esnek, kuralsız, taşeron çalışma yöntemlerini dayatan yeni bir kölelik vesikası... Yazarımız Kadir Sev, Resmi Gazete'de yayınlanan işçi düşmanı bu planı inceledi...

Kadir Sev

Dün akşam saatlerinde (7 Temmuz 2017) mükerrer sayılı Resmi Gazete'de Ulusal İstihdam Stratejisi (2014-2023) ve (2017-2019) Eylem Planı yayımlandı. (UİS Eylem Planı olarak kısaltılacaktır.)

AKP'nin 2023 yılı vizyonu ile hazırlanan Ulusal İstihdam Stratejisi ve (2014-2015) Eylem Planı, Yüksek Planlama Kurulunun 6 Mayıs 2014 günlü 2014/4 sayılı kararı ile kabul edilmişti. Planda üçer yıllık dönemleri kapsayan ve her dönemin sonunda güncellenecek olan eylem planları aracılığıyla yaşama geçirilmesi öngörülüyordu.

Dün mükerrer Resmi Gazete'de yayımlanan Ulusal İstihdam Stratejisi Eylem Planı ile ikinci döneme geçildi.

ESNEK, KURALSIZ, TAŞERON ÇALIŞTIRMA YÖNTEMİ YAYGINLAŞACAK!

Özetle şunlar yazıyor: Esnek, kuralsız ve taşeron yöntemiyle çalıştırma yaygınlaştırılacak; patronlar, meslek okulları ve üniversitelerde etkili ve yetkili bir konuma getirilecek; sosyal yardımlar azaltılacak; işsizlik fonundan yararlanma koşulları ağırlaştırılacak, böylelikle bu fonlardan yararlananlar, iş bulmak için daha çok uğraşacak; kıdem tazminatı fonu kurulacak.

UİS Eylem Planının tedbirleri arasında, yapılması öngörülen düzenlemelerin işçinin çıkarına olduğu algısı uyandıracak reklamlarla halkın bilinçlendirilmesi ve böylelikle olası tepkilerin ve direnç odaklarının etkisizleştirilmesi bile yer alıyor.

PATRONLARA "SİZİN YANINIZDAYIZ" MESAJI!

UİS Eylem Planının giriş bölümünde, hiç de gereği yokken işverenlere “sizin yanınızdayız” demek istercesine, şu sözlerin verilmesi de ayrıca dikkat çekiyor:

“Uygulanacak yeni teşvik politikalarının maliyetlerinin firmalarca değil, genel bütçeden ve diğer kaynaklardan karşılanması, böylelikle işletmelerin rekabet gücünün gözetilmesi önemlidir.”

UİS Eylem Planı 119 sayfa. AKP’nin gelecek üç yılda uygulamayı öngördüğü istihdam politikaları için çok şey yazılabilir elbette. Ancak, istihdam stratejisini anlatabilmek için çok fazla söze gerek yok. Daha ayrıntılı incelemeyle yazılabilecek şeyleri sonraya bırakalım ve kısa bir değerlendirme yapalım.

UİS Eylem Planı, dünya ölçeğinde yaşanan kapitalizmin krizine gönderme ile başlıyor. Giriş bölümünün ilk iki paragrafındaki şu sözler dikkat çekiyor:

“Küresel ekonomideki durağanlık ve yavaş büyüme, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin makroekonomik göstergelerinin zayıf seyretmesine ve ülkelerin beklentilerinin altında büyümelerine neden olmaktadır.”

Üçüncü ve dördüncü paragraflarında ise uygulanan başarılı politikalar sayesinde Türkiye’nin bu olumsuz gelişmelerden etkilenmediği ancak, gelişmiş bir ekonomiye sahip olabilmek için güçlü ve etkin istihdam stratejilerinin geliştirilmesi gerektiği belirtiliyor:

“Türkiye ekonomisinde yaşanan ilerleme ve gelişmeler, işgücü piyasasında olumlu bir süreci başlatarak, istihdamın ve işgücü verimliliğinin artmasını sağlamıştır. Ancak gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan Türkiye’nin yüksek gelir düzeyine sahip ekonomiler arasına girebilmesi için işgücü piyasasının etkinliğini daha fazla artırmak, nitelikli işgücü yetiştirerek bu işgününün üretimde yer almasını sağlamak ve istihdam oranları ile işgücü verimliliğini daha da yükseltmek amacıyla güçlü ve etkin istihdam stratejilerine ihtiyaç vardır.”

İstihdam stratejilerinin açıklandığı sekizinci paragrafta temel politika eksenleri şöyle sıralanıyor;

- Eğitim-istihdam ilişkisinin güçlendirilmesi,

- İşgücü piyasasında güvence ve esnekliğin sağlanması,

- Özel politika gerektiren grupların istihdamının artırılması,

- İstihdam-sosyal koruma ilişkisinin güçlendirilmesi.

“İstihdam Stratejisinin Dayandığı Politika Çerçevesi” başlığı altında ise üç hedef belirlenmiş. Bunlar;

1- Sürdürülebilir ve Kapsayıcı Büyümenin Sağlanması,

2- İşgücü Piyasasının İhtiyaçlarını Karşılayacak Nitelikli İşgücünün Oluşturulması,

3- Kayıt dışılığın azaltılması

UİS EYLEM PLANINDAKİ BU SÖZLER NE ANLAMA GELİYOR?

Yukarıdaki amaç ve hedefleri kısaca gözden geçirelim.

Eğitim-istihdam ilişkisinini güçlendirilmesi

Bu başlık altında, mesleki ve genel eğitimin kalitesinin artırılmasına önem verileceği vurgusu yapılıyor.

ÖĞRENCİLER UCUZ İŞGÜCÜ OLACAK!

Aslında bugüne değin, meslek okulları ve yükseköğretimde öğrencilerin staj vb adlarla, özel sektöre parasal yük getirmeden çalıştırılması amacıyla yasal düzenlemeler yapıldı. Yine yer verildiğine göre, yeni yasal düzenlemeler ve uygulamalarla yaygınlaştırılıp çeşitlendirileceği anlaşılıyor.

EK 1 Eylem Planı matrisinde yer alan 2-1 sayılı tedbirde ise mesleki eğitim konusunda özel sektörün teşvik edilmesi ve okul yönetimlerinde patronların yer alacağı bir sistemin yerleştirilmesi öngörülüyor:

“Odalar, meslek kuruluşları ile işçi ve işveren kuruluşlarının mesleki ve teknik eğitimde daha fazla öncelik almaları sağlanarak özel sektör tarafından verilen uygulamalı eğitimi teşvik etmeleri ve destek olmaları bütçe kısıtları dikkate alınarak sağlanacaktır. Özel sektör işletmelerinde eğitim birimi kurulması teşvik edilecektir.(….) Mesleki eğitim okul/kurumlarının işgücü piyasası ile iş birliği içinde eğitim yapmaları sağlanacaktır. Meslet kuruluşları ve vakıfların eğitim kapasitesi oluşturma çalışmaları desteklenecektir. Mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında yerel yönetimler ve sektör temsilcilerinin de ey aldığı yönetişim modeli üzerine çalışma yapılacak, gerektiğinde mevzuat değişikliği yapılacaktır.”

Matrisin 2-3 sayılı tedbirinde ise laboratuvar, makine, donatım ve teçhizatın yenilenmesi amacıyla özel sektör desteği alınmasına yönelik mekanizmalar geliştirilecektir deniliyor.

Genç İşsizliğin Azaltılması konulu 2-6 sayılı tedbirde ise, üniversite öğrencilerinin iş piyasasına hazırlanması adı altında ucuz işçi olarak çalıştırılmasına yasal ortam hazırlanacağının işaretleri veriliyor:

“Üniversite öğrencilerinin iş piyasasına geçişlerini sağlamak amacıyla bursiyer ve stajyerlik gibi var olan düzenlemelerin genişletilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda projelerin düzenlenmesi, protokollerin hazırlanması, teknokentlerin güçlendirilmesi gibi çalışmalar gerçekleştirilecektir. Gençlerin iş piyasasına geçişlerinin hızlandırılması amacıyla, üniversitelerde 1 dönem uygulamalı, 2 dönem akademik eğitimi içeren trimestır uygulamaları yaygınlaştırılacaktır.”

PATRONLARIN ÇIKARINA OLAN ESNEK ÇALIŞMA GÜVENCEYE ALINIYOR

"Güvence" ve "esneklik" kavramları ardı ardına kullanılarak işçinin yararına bir çalıştırma yöntemi kurgulandığı algısı oluşturulmaya çalışılıyor. Oysa gerçek hiç de öyle değil.

Türkiye’de yaygın olarak “güvenceli esneklik” sözcükleri kullanılıyor. Oysa doğru çeviri “esnekliğin güvenceye alınması”  yani işçiye değil patrona çıkar sağlayan bir uygulama. UİS Eylem Planında ise "güvence" ve "esneklik" ile "güvenceli esneklik" sözleri aynı anlama gelmek üzere ve birlikte kullanılıyor.

Bu yöntemde patron, ihtiyacı olduğunda ve duruma göre, yarı zamanlı vb yöntemlerle işçi çalıştırabiliyor; böylelikle az ücretin yükü hafifliyor; gerek kalmadığında ek bir maliyet yüklenmeden çıkarabiliyor.

Esnek çalışmanın en yaygın kullanım biçimleri şunlar: Kısmi süreli, belirli süreli, geçici iş ilişkisi, uzaktan ve çağrı üzerine çalışma.

İŞ GÜVENCESİ YERİNE SÜRELİ VE ESNEK ÇALIŞMA

AKP iktidarları döneminde esnek çalıştırmayı yaygınlaştırmak ve asıl çalışma biçimine dönüştürebilmek amacıyla büyük adımlar atıldı. En önemlilerinden biri 20 Mayıs 2016 günü yürürlüğe giren 6715 sayılı yasayla yapılmış ve tele çalışma, evden çalışma gibi yöntemlerin yanısıra özel istihdam bürolarına geçici iş ilişkisi kurulma yetkisi verilmişti.

ESNEK ÇALIŞMA DAYATILIYOR

UİS Eylem Planının İstihdam Stratejisinin Dayandığı Politika Çerçevesi başlığı altındaki şu sözler “ya esnek çalışırsın ya da işsiz kalırsın" anlamına geliyor:

“Aktif ve pasif işgücü politikaları, alt işverenlik, esnek ve güvenceli çalışma ile kıdem tazminatı uygulamaları kullanılarak, başta kadın ve gençler olmak üzere çalışma yeterliliği bulunanların istihdama katılması amaçlanmaktadır. İşin değil, kişilerin istihdam edilebilirliklerinin garanti altına alındığı bir işgücü piyasasında kişilerin kazanılmış hakları korunarak, işsizlik ve işsizliğin neden olduğu risklere karşı güvence altına alındığı bir yapının oluşturulması esastır.”

GERÇEK AMAÇ PATRONLARA UCUZ İŞGÜCÜ SAĞLAMAK

Ancak İşgücü Piyasasında Güvence ve Esnekliğin Sağlanması Bölümünde gerçek amacın iş gücü maliyetinin düşürülmesi olduğunun itiraf edildiğini görüyoruz:

“Özellikle son 20 yılda yaşanan ekonomik krizler ve yoğun rekabet ortamı da çalışma yaşamında katı düzenlemelerin terk edilmesine sebep olmuş; ülkeler, firmalar ve işgücü, değişime ve krizlere ayak uydurabilmek için klasik üretim ve çalışma biçimlerinden vazgeçmek zorunda kalmıştır. Bütün bu gelişmeler; hem işletmeler hem de çalışanlar açısından esnek üretim ve esnek çalışmanın benimsenmesine zemin hazırlamıştır.”

Esnek çalışmayı patronların isteyeceği kesin ama işçi benimsemişse eğer, bilinci çarpıtılmış demektir. Zaten Eylem Planını yazanlar bile “öne sürülmektedir” gibi bir anlatım seçmişler:

“işgücü piyasalarında esnekliğin artmasının güvencenin azalması demek olduğu hipotezine karşı, uygun politikalarla hem güvencenin hem de esnekliğin gerek çalışanın gerekse işverenin lehine dengeli olarak artırılabileceği öne sürülmektedir.”

Temel amaç alt başlığı altında, kurgulanacak sistemin işçi yararına olması için çalışacaklarına söz veriyorlar:

“İşgücü piyasasında esnekliği güvence ile ilişkisini artırarak güçlendirmek, toplumun bütün kesimlerine insana yakışır iş fırsatlarını sunmak, esnek çalışma biçimlerini sosyal güvenlik sistemi ile desteklemek, çalışanların kazanılmış haklarını koruyarak ekonomik ve sosyal hakları ile istihdam edilebilirliklerini geliştirmek amaçlanmaktadır.”

Bu sözlere inandırıcılık katmak amacıyla olsa gerek, "Hedefler" alt başlığında şu sözleri yazmışlar:

“1- İş mevzuatındaki esnek çalışma uygulamaları uluslararası mevzuat ve AB direktifleri göz önünde bulundurularak sosyal taraflarla birlikte yeniden değerlendirilecek ve güvenceli esnekliğin sağlanması için gerekli düzenlemeler yapılacaktır.

2- Esnek çalışma biçimleri hakkında tanıtım, teşvik ve farkındalık yaratmak amacıyla kamuoyunun bilgilendirilmesi sağlanacaktır.”

PATRONLARA KIDEM TAZMİNATI FONU "MÜJDESİ"

UİS Eylem Planında patronlara kıdem tazminatı fonu kurulması için düğmeye basıldığı müjdesinin de verildiğini söylemeyi unutmayalım.

ÖZEL POLİTİKA GEREKTİREN GRUPLARIN İSTİHDAMININ ARTIRILMASI

Bu başlık altında kadınlar; gençler; uzun süreli işsizler ve engelliler başta olmak üzere özel politika gerektiren grupların istihdama erişim olanaklarının artırılması için çalışılacağı yazılı.

Bugüne değin söylenenlerin dışında yeni bir şey yok.

İSTİHDAM-SOSYAL KORUMA İLİŞKİSİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ

Bu başlık altındaki 125. Paragrafında, sosyal yardımlardan yararlananların istihdam piyasasına girmediği eleştirisi yapılmakta, 129. Paragrafında ise ve sosyal yardımların gözden geçirilerek iş bulmaları için daha çok çaba göstermeleri için düzenlemeler yapılacağı belirtilmektedir.

 “Sosyal yardımlar çoğunlukla sosyal sigorta kaydı olmayanlara yapılmakta ve bu durum da hem bireyleri kayıtlı çalışmaktan caydırabilmekte hem de kayıtlı çalışan ancak muhtaç durumdaki kişilerin sosyal yardımlardan daha az yararlanabilmesine neden olmaktadır.”

(….)

“2- sosyal koruma hizmeti, hanehalkı kompozisyonu da dikkate alınarak kişilerin ihtiyaçlarına göre çalışmayı teşvik edici şekilde tanımlanacak ve sınıflandırılacaktır.

3- İşsizlik sigortası daha fazla sosyal koruma sağlayacak şekilde yeniden düzenlenecektir.

5- Sosyal korumaya yönelik programlar koordineli olarak yürütülecektir.”

Yukarıdaki alıntılardan, ne tür düzenlemeler yapılmasının amaçlandığı anlaşılamamaktadır.  Bu bilgilere, EK 1 Eylem Planları matrisinin İstihdam ve Sosyal Koruma İlişkisinin Güçlendirilmesi konulu 1.1 ile 2.2. sayılı tedbirlerinde rastlanmaktadır.

Aşağıdaki alıntılardan da anlaşılacağı üzere sosyal koruma yardımlarının azaltılması amaçlanmaktadır;

1.1-Benzer nitelikteki sosyal yardım programları bir araya getirilecek gruplandırılacaktır (Açıklama) Yapılacak sınıflandırma, çocuk yardımı, yaşlı yardımı, engelli yardımı gibi sosyal yardımların hak temelli yapılmasını ilke olarak esas alan kanuni bir düzenleme ile hayata geçirilecektir.

2.2 sayılı tedbirde ise; “nakdi yardımlar çalışmayı teşvik edecek şekilde şartlı olarak verilecektir.” Denilmektedir;

“ Yapılacak mevzuat düzenlemeleri ile muhtaç durumdaki hanede çalışabilir durumda ancak işsiz olan kişiler İŞKUR tarafından sunulan aktif istihdam hizmetlerine katılma koşuluyla belirli süreyle yardım alabileceklerdir. Bu yardımı alan kişiler aktif istihdam hizmetlerine katılmak üzere İŞKUR’a yönlendirilecektir.”

İşsizlik sigortasından yararlanma koşullarının da zorlaştırılacağı ve böylelikle işsizlerin iş bulmak amacıyla daha çok çaba göstermelerinin sağlanacağı da tedbirler arasında yer almaktadır. 3.1 sayılı Tedbirde bunun “iş aramayı teşvik edici şekilde iyileştirilecektir” sözleriyle açıklanması ayrıca dikkat çekmektedir.

“3.1- İşsizlik sigortası fonunun aktüeryal dengesi gözetilerek işsizlik sigortası hak kazanma şartları, ödeme süresi ve ödeme miktarı özel politika gerektiren grupları da dikkate alarak iş aramayı teşvik edici şekilde iyileştirilecektir.”

3.1 sayılı Tedbirin açıklamasında bu iyileştirmeye şöyle bir örnek verilmektedir; “örneğin ödenek süresi uzadıkça ödeme miktarı azalacak bir yapıda yeniden düzenlenecektir.”

KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN AZALTILMASI

UİS Eylem Planında, sosyal yardımların, kayıtdışı istihdamın sorumlularından biri olarak suçlanıyor olması dikkat çekmektedir. Kayıt dışı istihdamı önlemek amacıyla alınacak tedbirler arasında sosyal yardımların azaltılmasının da yer alması dikkat çekmekledir.