Che öldürüldüğünde çantasından hangi kitaplar çıktı?

Türkiye’de kemalistlerin en sevdiği hikâyelerden biri, Che Guevara Bolivya’da öldüğünde çantasından Mustafa Kemal’in Nutuk kitabının çıktığı anlatısıdır. Oysa bunun gerçekle ilgisi yok.

Artık kontrolden çıkan bir şehir efsanesi oldu, “Che öldüğünde çantasından Nutuk çıkmış” hikâyesi... Kim, nasıl, ne zaman çıkardı bu hikâyeyi tam olarak bilemiyoruz (görünüşe göre kaynak eski diplomat Bilal Şimşir’in anıları), ancak Mustafa Kemal ve Türkiye burjuva devrimini yerli yerine oturtarak, ona tarihsel değerinden dolayı hak ettiği yeri vermek yerine, siyasi mücadelesinin büyük kısmını Mustafa Kemal övgücülüğüne vakfeden kişiler, hikâyeyi öyle bir pompaladılar ki, artık buna inanan birçok insan var.

Che Guevara Bolivya dağlarında CIA destekli operasyon sonucu öldürüldüğünde üzerinden hangi kitapların çıktığı konusunda bir haber yapma ihtiyacı, bu hikâyeyi Odatv’de Sinan Meydan’ın da yazmış olması vesilesiyle doğdu. Meydan, “Che Guevera’nın çantasından Nutuk çıkmıştı” [Guevara’nın ismindeki yazım hatası yazara ait] başlıklı yazısında bu hikâyeyi tekrarladı.

Sinan Meydan’ın, eski diplomat Bilal Şimşir’in anılarına dayanarak anlattığı hikâyeye göre Nâzım Hikmet, 1961’de Küba’ya gittiğinde Fidel Castro’yla görüşmelerinde Mustafa Kemal ve Kurtuluş Savaşı’nı anlatmış. Fidel Castro Küba’da görevli Türk diplomatı Bilal Şimşir’i çağırmış, ondan Nutuk’un İngilizce ya da İspanyolca’sını istemiş. Şu ayrıntıyı da yazıdan yorumsuz aktaralım: “Görüşme sırasında Fidel Castro, Bilal Şimşir’e: ‘Sayın Diplomat, bu isteğimden kesinlikle Amerikalıların haberi olmamalı’ diyerek ‘isteğinin gizli tutulmasını’ istemiştir.”

Marksistler'in Mustafa Kemal'e bakışı
10 Kasım'da soL'da yer verilen haberde, Hayri Kozanoğlu, Aydın Çubukçu ve Metin Çulhaoğlu'nun, Mustafa Kemal hakkındaki değerlendirmelerine yer verilmişti. İlgili haber: Marksistler'in Mustafa Kemal'e bakışı

Ankara’ya gelen Şimşir, “uzun araştırmalar sonunda” Milli Kütüphane’de bulduğu İngilizce Nutuk’u Fidel Castro’ya götürmüş, Castro kitabı okumuş, esinlenmiş, ve o da okusun diye Che Guevara’ya vermiştir. Che öldürüldüğünde de çantasından, yazıdan aktarmak gerekirse, “‘GRAN DISCURSO - Revolucionario Kemal Atatürk’ (Atatürk’ün Büyük Nutuk’u), Nazım Hikmet’in ‘Kuvayı Milliye Destanı’ ve ‘Amo en ti lo imposible’ adlı, 1961 Havana basımı Şiir Antolojisi kitabı çıkmıştır.”

Şimşir’in uzun uğraşlar sonucu bulduğu İngilizce Nutuk’un isminin niye İspanyolca olduğu sorusunu bir yana bırakalım. Yazıda bu bilginin kaynağının ne olduğunun da net olarak belirtilmemiş olmasını not edelim, geçelim. Ancak, Che’nin çantasından bu kitapların hiçbiri çıkmadı.

Ernesto Guevara’nın Bolivya’daki yıllarını en ayrıntılı biçimde araştırmış olan kişi, Bolivyalı gazeteci-tarihçi Carlos Soria Galvarro’dur. Che’nin Bolivya’daki yılları üzerine 7 cilt yazmış olan Soria’nın verdiği bilgiye göre, öldürüldüğü sırada Che’nin sırt çantasından şu beş kitap çıkmıştır: Karl Marx’ın Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı kitabı, S. R. Vigosky’nin Güncel Kapitalizm Teorileri Üzerine Makaleler kitabı, Paul Carrell’in Geliyorlar kitabı (Ils Arrivent – Che’nin çantasından çıkan bu Fransızca kitap, İspanyolca olmayan tek kitaptır), H. B. Philips’in Analitik Geometri kitabı, ve son olarak Luis Peñaloza’nın Bolivya Ekonomi Tarihi kitabı.

Kemal Okuyan'dan Mustafa Kemal değerlendirmesi
soL Genel Yayın Yönetmeni Kemal Okuyan'ın 10 Kasım'da yer verdiğimiz Mustafa Kemal değerlendirmesi ilgi uyandırmış, Okuyan konuyu sonraki gün köşesine de taşımıştı. İlgili haber ve köşe yazısı:
Mustafa Kemal anılıyor
Mustafa Kemal Üzerine, Herhalde Son Kez

Dahası da var. Soria Galvarro’nun eline, ilginç bir belgenin fotokopisi bulunuyor. Bolivya ordusunun ele geçirdiği, 5 sayfalık bir liste. Listede, kitap isimleri yer alıyor. Listenin Che’nin okuduğu kitapların mı, yoksa okumak üzere not düştüğü kitapların mı listesi olduğu bilinmiyor. Ancak Bolivya’da elinin altında bulunan kitaplar olduğu anlaşılıyor.

Listeyi vermeden önce dört not düşelim. Birincisi, Che’nin bir gerilla olarak, bir devrimci olarak, ama en önemlisi bir Marksist olarak okumaya verdiği önem. Che’nin yanında savaşan gerillalardan Harry Villegas, Che’nin hem kendi çantasında kitap taşıdığını hem de diğer gerillaların çantalarına kitapları dağıttığını, geri kalanları da yiyecek ve ilaçları sakladıkları yerlere koyduğunu aktarıyor. Che, bir devrimci için okumanın önemini çok iyi biliyordu.

İkincisi, liste Che’nin ne kadar geniş bir yelpazede kitap okuduğunu gösteriyor. Öldüğünden çantasından Analitik Geometri kitabı çıkan Guevara, Croce’den Troçki’ye, Stalin’den De Gaulle’e, Erasmus’tan Graham Greene’e çok geniş bir yelpazeden yazarların kitaplarını not düşmüş listeye.

Üçüncüsü, Che'nin ve diğer devrimcilerin esin kaynakları gizli saklı değil. Kendi ağızlarından bilinir bu. Latin Amerikalı devrimciler için (Marksizmin ustaları dışında) üç esin kaynağı varsa, bunlar Simon Bolivar, José Martí ve Josê Carlos Mariátegui'dir.

Dördüncüsü, listede Mustafa Kemal yok ama, Nâzım Hikmet’in bir kitabı var. (Yalnız kitap, Sinan Meydan’ın yazısında ismi verilen iki kitap da değil. Che'nin listesinde, "Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim" bulunuyor.)

Yiğit Günay (soL)

İşte, beş sayfalık kitap listesinde yer alan kitaplar:

La historia como hazaña de la libertad –B. Croce

P. Rivet –Los orígenes del hombre americano

Memorias de guerra –general De Gaulle

Memorias –Churchil

Fenomenología del Espíritu –Hegel

Le neveu de Rameau –Diderot

La revolución permanente –Trotsky

Nuestros banqueros en Bolivia –Margarita Alexander Marsh

El lazarillo de ciegos caminantes –Concolocorvo

Descripción de Bolivia –La Paz 1946

El hombre americano –A. d’Orbigny

Viaje a la América Meridional –Buenos Aires

El pensamiento vivo de Bolívar –Fombona

Aluvión de fuego –Oscar Cerruto

El dictador suicida –Augusto Céspedes

La guerra de 1879 –Alberto Gutiérrez

El Iténez salvaje La Paz –Luis Leigue Castedo

Tupac Amaru el rebelde –Boleslao Lewin

El indoamericanismo y el problema social en las Américas –Alejandro Lipschutz

Internacionalismo y nacionalismo –Liu Shao Chi

Sobre el proyecto de constitución de la R.P. China

Informe de la misión conjunta de las Naciones Unidas y organismos especializados para el estudio de los problemas de las poblaciones indígenas andinas, O.I.T. Ginebra 1953

Monografía estadística de la población indígena de Bolivia –Jorge Pando Gutiérrez

Historia económica de Bolivia –Luis Peñaloza

Socavones de angustia –Fernando Ramírez Velarde

La cuestión nacional y el Leninismo –Stalin

El marxismo y el problema nacional y colonial

Petróleo en Bolivia

Historia del colonialismo –J. Arnault

Teoría general del estado –Carré de Malberg

Diccionario de sociología –Fairchild Pratt

Heráclito, exposición y fragmentos –Luis Forie /?/

El materialismo histórico en F. Engels. R. Mondolfo

Nacionalismo y socialismo en A. Latina /?/

Contribución a la crítica de la filosofía del derecho de Hegel –Marx

Ludwig Feurbach y el fin de la filosofía clásica alemana –Engels

El desarrollo del capitalismo en Rusia –Lenin

Materialismo y empiriocriticismo –Lenin

Acerca de algunas particularidades del desarrollo histórico del marxismo

Cuadernos filosóficos –Lenin

Cuestiones de leninismo –Stalin

La ciencia de la historia –John D. Bernal

Lógica –Aristóteles

Antología filosófica (la filosofía Griega) José Gaos

Los presocráticos. Fragmentos filosóficos de los presocráticos –García Bacca

De la naturaleza de las cosas –Tito Lucrecia Caro

El filósofo autodidacto –Abuchafar /¿?/

De la causa, principio y uno –Giordano Bruno

El príncipe –Obras políticas –Maquiavelo

El embajador. Morris West

Orient Express. Grahan Greene

En la ciudad. William Faulkner

La legión de los condenados. Luen /?/ Hazle

Romancero Gitano. García Lorca

Cantos de vida y Esperanza. Rubén Darío

La lámpara maavillosa. Del Valle Inclán

El pensamiento de los profetas. Israel /?/ Matuk

Raza de bronce. Alcides Arguedas

Misiones secretas. Otto Scorzeny

El cuento boliviano –Selección

La Cartuja de Parma. Stendal (sic)

La física del siglo XX. Jordan

La vida es linda, hermano. N. Hikmet

Humillados y ofendidos. F. Dostoyevsky

El proceso de Nuremberg. J.J. Heydeker y J. Leeb

La candidatura de Rojas. Armando Chirveches

Tiempo arriba. Alfredo Gavina

Memorias. Mariscal Mongomery

La guerra de las republiquetas. Bartolomé Mitre

Los marxistas. C. Wright Mills

La villa imperial de Potosí. Brocha Gorda (Julio Lucas Jaimes)

Pancho Villa. I. Lavrestski

La Luftwaffe. Cajus Bekker

La organización política. C.D. H. Cole

De Gaulle. Edward Ascroft

La Nueva Clase. Milovan Djilas

El joven Hegel y los problemas de la sociedad capitalista. G. Lukaks

Juan de la Rosa. Nataniel Rodríguez /sic, por Aguirre/

Dialéctica de la naturaleza. Engels

Historia de la Revolución Rusa. I Trotsky

Categorías del materialismo dialéctico. Rosental y Staks /sic/

Sobre el problema nacional y colonial de Bolivia. Jorge Ovando

Fundamentos biológicos de la cirugía. Clínicas Quirúrgicas de Norteamérica

Política y partidos en Bolivia. Mario Rolón

La compuerta No. 12 y otros cuentos. B. Lillo

La sociedad primitiva. Lewis H. Morgan

Historia de la revolución rusa II. Trotsky

Historia de la Filosofía I. Dynnik

Breve historia de la revolución mexicana I. Jesús Silva

Breve Historia de la revolución mexicana II. J Silva Hertzog

Anestexia.

Clínicas Quirúrgicas de Norteamérica

La cultura de los Inkas. Jesús Lara

Todos los fuegos el fuego. Julio Cortázar

Revolución en la Revolución. Regis Debray

La insurrección de Tupac Amaru. Boleslao Lewin

Socavones de Angustia. Fernando Ramírez Velarde

Idioma nativo y analfabetismo. Gualberto Pedrazas J.

La economía argentina. Aldo Ferrer

En torno a la práctica. Mao Tse Tung

Aguafuertes porteños. Roberto Artl

Costumbres y curiosidades de los aymaras. M. L. Valda de J. Freire

Las 60 familias norteamericanas. Ferninand Lundberg

Historia Económica de Bolivia I. Luis Peñaloza

La psicología en las fuerzas armadas. Charles Chadenois /?/

Historia Económica de Bolivia II. Luis Peñaloza

Elogio de la Locura. Erasmo

Del acto al pensamiento. Herni Wallon

Fuerzas secretas. F. O Nitzsche