BBC Türkçe'den Ece Göksedef'in haberine göre, Sudan'daki protestolar ve 30 yıllık yönetimin askeri darbeyle devrilmesi, ülkede büyük yatırımları olan Türkiye'de de dikkatle izleniyor.

Sevakin Adası'nın Türkiye'ye tahsis edildiği, Türk askerinin görevlendirildiği, en az 600 milyon dolarlık Türk yatırımlarının olduğu Sudan, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı'nın (TİKA) en fazla yardım ettiği 5. az gelişmiş ülke konumunda.

Türkiye'nin Sudan'daki ticari yatırımları son yıllarda arttı ve Türkiye ülkeye bir askeri yerleşke de inşa etti.

İTHALATIN YÜZDE 5'İ TÜRKİYE'DEN

2011'de Güney Sudan'ın ayrılmasının ardından Sudan, petrolünün yüzde 75'ini kaybetti. Bu sebeple ihracat gelirlerinin de yüzde 90'ını kaybedince, dış ülkelerden yatırımcı arayışına girdi. 

Sudan'daki en büyük yatırımcı ülke ve en büyük ticaret ortağı ise Çin. 

Ülkenin toplam ihracatı 2016'da 3,7 milyar dolardı, ithalatı ise 9,3 milyar dolar. İthalatın yaklaşık yüzde 5'i Türkiye'den yapılıyor.

Türkiye Dışişleri Bakanlığı verilerine göre Sudan'da 300 milyonu doğrudan, 300 milyonu da müteahhitlik işleri olmak üzere 600 milyon doların üzerinde Türk yatırımı var. Ülkedeki Türk firmaları demir-çelik, çimento, deri, mermercilik, mobilyacılık, şehirlerarası otobüs taşımacılığı gibi alanlarda çalışıyor.

Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2017 yılı sonu itibarıyla Türkiye'de 212 Sudan sermayeli şirket faaliyet gösteriyor. Bunların tümü, büyük yatırım kategorisine girmeyen küçük ölçekli girişimler. 

TÜRKİYE-SUDAN TİCARET HACMİNDE HEDEF 10 MİLYAR DOLAR 

2005'te Türkiye'nin başlattığı Afrika açılımı kapsamında Sudan ile yakın ilişkiler geliştiren Ankara, birçok alanda Hartum'la işbirliği yapıyor.

Ticaret Bakanlığı'nın verilerine göre Türkiye ile Sudan arasındaki ikili ticaret hacmi 2017'de 481,4 milyon dolardı.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Aralık 2017'de yaptığı Sudan gezisinde, "Türkiye ile Sudan arasında yaklaşık 500 milyon dolar olan ticaret hacmi yetersiz, kısa vadede 1,2 milyar dolarlık hacme ulaşılacak ancak hedef 10 milyar dolardır" demişti.

Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Türkiye-Sudan İş Konseyi verilerine göre, Sudan'ın Türkiye'nin toplam ihracatı içindeki payı yüzde 0,3. Sudan, en çok ihracat yapılan ülkeler sıralamasında 61. sırada yer alıyor.

İhracat rakamları küçük olmasına rağmen, son dönemde ciddi bir artış görüldü. 2013-2017 yılları arasında Türkiye'nin Sudan'a ihracatı yüzde 12 arttı. İthalat ise yüzde 46 arttı.

Ancak 2017'de, yani Erdoğan'ın ziyareti öncesindeki yıl, ihracatta daralma meydana geldi. 2016'da 460 milyon dolar olan Türkiye'nin Sudan'a ihracatı, 2017'de 395 milyon dolara geriledi. 

Türkiye'nin Sudan'a en çok ihraç ettiği ürünlerin başında kazan, makina, mekanik cihaz, nükleer reaktör aksamları, elektrikli cihazlar, ses ve televizyon görüntü cihazları, sebze, diyet gıdalar, demir-çelik ürünleri ve plastik ürünler geliyor. 

2018'DE SUDAN'A EN ÇOK İHRACAT YAPAN 10 SEKTÖR

Türkiye'ye Sudan'dan ithalat ise 2017'de 50 milyon dolardan 86 milyon dolara çıktı. İthalat, en az gelişmiş ülkelere sağlanan gümrük vergisiz ya da indirimli vergilerle yapılıyor.

Sudan'dan yapılan ithalatta en önemli ürünlerin başında tohum, meyve, saman ve kaba yem, pamuk, şeker, deri, altın, inci ve kıymetli metaller geliyor.

Son 5 yılda ithalatta en büyük artış ise, yüzde 279 oranıyla işlenmemiş altında görüldü.

Erdoğan'ın ziyareti sonrası Sudan, Türkiye'nin en fazla proje üstlendiği ülke oldu. 

HARTUM'DA YENİ HAVALİMANI PROJESİ

24-25 Aralık 2017'de Erdoğan'ın 100'den fazla iş insanlarıyla birlikte Sudan'a yaptığı ziyarette, tarım, turizm, eğitim, maden kaynakları, sanayi ve ticari ortaklık alanında 22 işbirliği anlaşması imzalandı. 

Anlaşmaların 13'ü devletler, 9'u ise özel sektör düzeyindeydi.

2018 sonuna kadar Sudan'da toplam 2,24 milyar dolar değerinde projeye imza atıldı. Bu projelerin yarısı, sadece 2018'in ilk çeyreğinde imzalandı.

Hartum'da inşa edilecek olan yeni havalimanı, bu projelerin arasında en büyük paya sahip olanlardan; 1 milyar 100 milyon dolar değerinde.

TİKA'NIN FAALİYETLERİ

TİKA'nın en az gelişmiş ülkeler kategorisinde en fazla yardım ettiği ülke 60,6 milyar dolarla Somali. Somali'yi 36,5 milyar dolarla Afganistan, 10 milyar dolarla Yemen, 9,6 milyar dolarla da Nijer takip ediyor. 

Sudan, 7 milyon dolar değerindeki yardımlarla 5. sırada.

TİKA'nın Sudan'ın farklı bölgelerinde tarım, eğitim, turizm, sağlık, temiz suya ulaşım gibi alanlarda projeleri var.

Örneğin Sudan'dan geçen Nil Nehri'nin suyu, ilk kez TİKA'nın projesiyle 2017'nin eylül ayında, 40 tonluk bir depoda temizlenerek 10 bin kişinin kullanımına sunuldu. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Sudan'da 90 adet yeni su kuyusu da açtı.

Ülkedeki Türk Mesleki Eğitim Merkezleri'nde ebelik, tekstil işçiliği, çiftçilik eğitimleri veriliyor.

2010 yılından bu yana TİKA'nın uyguladığı tohum projesi kapsamında 50 ton sebze tohumuyla 2500 meyve fidanı ülkeye teslim edildi. Türkiye Dışişleri Bakanlığı'nın verdiği bilgiye göre 500 binin üzerinde Sudanlı çiftçi bu destekten faydalandı.

39 milyon nüfuslu Sudan'dan 450 öğrenci, Türkiye'ye eğitim için getirildi. Ardından başkent Hartum'da Sudan-Türkiye Üniversitesi kurulması kararı alındı.

Üniversitenin ilk adımı olarak görülen Nyala'daki Sağlık Meslek Yüksekokulu, 2018'de açıldı ve eğitime başladı. Türkçe dersleri de verilen yüksekokulda Türk eğitmenler görev yapıyor, 200'e yakın Sudanlı öğrenci de eğitim alıyor. 

TİKA'nın ülkedeki en büyük projelerinden biri de Nyala'daki 150 yatak kapasiteli Sudan-Türkiye Eğitim ve Araştırma Hastanesi. 3 ameliyathane, 2 de doğumhane bulunan hastanenin inşaatı 2012'de tamamlanmıştı, 2014'ten bu yana da açık.

Bunların tümü, 2000'li yılların başından bu yana gelişen işbirliğinde "soğuk güç" sağlamaya yönelik adımlar.

SEVAKİN ADASI'NA ASKERİ ÜS

Ancak komşu ülkelerin ve Körfez'in tepkisini çeken asıl adım, Sevakin Adası'na asker gönderilmesi kararı oldu.

Erdoğan'ın Aralık 2017'deki ziyaretinde gündeme oturan anlaşmalardan biri de, Osmanlı döneminde Afrika'dan hac için yola çıkan Müslümanların geçiş noktası olan, Sudan Limanı'nın güneyindeki, birçok Osmanlı eserini barından Sevakin Adası'nın Türkiye'ye tahsis edilmesi oldu.

Sudan Dışişleri Bakanı İbrahim Gandur, bu anlaşmanın askeri işbirliğinin de yolunu açabileceğini söyledi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan da Türkiye'ye belirli bir süre için Sevakin'de turistik bölge ve Kızıldeniz üzerinden Mekke'ye geçen hacılar için konaklama merkezi inşası izni verildiğini, Sevakin ve diğer alanlarda Türkiye'nin yapacağı projelerin toplam tutarının 650 milyon doları bulacağını açıkladı.

2019'a kadar 30 uzman tarafından altyapı çalışmalarının tamamlandığı adada, inşaat çalışmaları yakın zamanda başladı. Gümrük Muhafaza Binası da restore edildi. 

Anlaşmanın ardından Mısır medyasında, Sisi hükümetinin bu karardan duyduğu rahatsızlıkla ilgili haberler çıktı. Türkiye'nin bölgede "gizli emelleri olduğu" yazıldı.

Bu arada Suudi Arabistan'ın Hartum Büyükelçisi ve Birleşik Arap Emirlikleri'nden bazı yetkililer, adada kendi ülkelerinin yatırım planları olduğunu, Sudan kıyısı boyunca yeni limanlar inşa etmeyi hedeflediklerini duyurdu.

Ziyaretten bir ay sonra, Şubat ayı başında Sudan Dışişleri Bakanı Gandur, Mısır'a gitti. Burada Mısırlı mevkidaşı Sami Şükri'yle düzenlediği ortak basın toplantısında "Sudan yönetiminin Sevakin Adası'nda bir Türk askeri üssü inşa edilmesi gibi bir niyeti yoktur. Burası Sudanlılara ait bir Sudan toprağıdır" dedi.

Ancak Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Ağustos 2018'de Ankara'da düzenlenen Büyükelçiler Konferansı'ndaki bir kapalı oturumda, Sevakin Adası'nda inşaatlarda çalışan Türkleri korumak amacıyla bölgeye gönderilen Türk askeriyle ilgili konuşurken, "askeri üs" ifadesini kullandı.