Irak'ın Saddam sonrası ilk cumhurbaşkanı ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) kurucu lideri Celal Talabani, 83 yaşında Berlin'de bir hastanede hayata veda etti.
2003 yılında Saddam Hüseyin ABD işgalinin ardından devrildi. 2005 yılına gelindiğinde, Saddam Hüseyin'in idam edilmesinden iki yıl sonra Talabani'nin kendisi başkanlık sarayındaydı.
Talabani, 12 Kasım 1933'te, Süleymaniye yakınlarındaki Kelkan'ın kuzeydoğusundaki bir köyde dünyaya geldi. Talabani aşireti kabalık ve güçlüydü; babası da aşiret liderlerinden biriydi.
Siyasi hayatı erken başladı; 13 yaşında gizli bir Kürt öğrenci grubuna katıldı. 18 yaşındayken Mustafa Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokrat Partisi'nin üst düzey üyelerindendi.
KDP'ye bağlı Kürdistan Öğrenci Birliği'nin kurucu üyesi ve lideri olarak 1950'li yıllarda, henüz bir üniversite öğrencisiyken siyasete atıldı.
Bağdat Üniversitesi'nde hukuk fakültesinde öğrenci olduğu yıllarda Kürdistan Öğrenci Birliği'ndeki kurucu rolünden dolayı tutuklanma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı; 1955'te Çin'e gitti, Başbakan Çu Enlay ile bir araya geldi ve Mao Zedong'un yazılarını Kürtçeye çevirdi.(*)
1958'de Haşimi monarşisi yıkılmasının ardından Irak'a döndü; ertesi yıl hukuk fakültesinden mezun oldu. 1961'de Irak ordusundaki zorunlu askerliğini tamamladıktan sonra Barzani liderliğindeki bir Kürt ayaklanmasına katıldı.
Abdülkerim Kasım'a yapılan darbenin ardından, 1963 yılında Cumhurbaşkanı Abdülselam Arif'in hükümetiyle yürütülen görüşmelerde Kürt heyetinin liderliğini üstlendi.
Talabani, genç yaşlarında, Irak kuvvetlerine karşı savaşan bir Peşmerge idi.
1975 yılında iki temel Kürt siyasi partisinden biri olan Kürdistan Yurtsever Birliği (KYB) kurdu. 1960'lı yıllarda Abdülkerim Kasım başkanlığındaki Irak hükümetine karşı Kürt ayaklanmasına katıldı ve 1970'lerde merkezi hükümete karşı tekrar silah aldı.
Talabani liderliğindeki KYB, 90'lı yıllarda sosyalist bir parti olacağını ve KDP'nin aşiret çizgisinden uzak duracağını beyan etti. Bu beyanat sonrasında KDP ile KYB arasında yer yer sert çatışmalara neden oldu.
İran-Irak savaşında KYB peşmergeleri İran'ın yanında savaşırken, Halepçe katliamında Saddam Hüseyin'in gerekçesi de KYB-İran işbirliği olacaktı.
İran'la arasını hep iyi tutan Talabani, 1991'deki ilk Körfez Savaşı'nın ardından, Barzani ile birlikte Amerikan korumasından faydalanarak Kürdistan'ı KDP ile birlikte paylaşacaktı.
1992 yılında düzenlene seçimlerin ardından KYB-KDP ortak yönetimi kuruldu. İki parti arasında 1994 yılında silahlı çatışma başladı; ABD ve İngiltere'nin devreye girmesiyle, iki parti heyetleri arasında yapılan görüşmelerin ardından, Talabani ve KDP lideri Mesud Barzani 1998 yılında Washington'da bir barış anlaşması imzaladı.
İşgal yıllarında George W. Bush liderliğindeki ABD yönetimi, Talabani'yi önemli bir müttefik olarak gördü. İşbirliğiyle geçen yıllarda Talabani, zaman zaman ABD'nin bölgedeki politikalarına ve askeri taktiklerine karşı eleştirilerde de bulundu.(*)
Ancak aynı Talabani, ABD işgalinden sonra kurulan kukla Irak yönetiminin ilk cumhurbaşkanı olmaktan da çekinmeyecekti. Talabani, Lübnan tipi etnik-mezhepçi bir siyasi sistemde, Kürtlerin cumhurbaşkanı olduğu kırılgan bir yönetimin kurucularından ve işbirlikçilerinden olmuştu.
2007 yılında Jon Lee Anderson, New Yorker dergisinde kaleme aldığı yazıda, Şii politikacı Muvaffak el-Rubai'nin Talabani hakkındaki ifadesini şöyle aktarıyor:
Eğer İslamcı iseniz, size Kur'an ayetleri getiriyor; eğer Marksist iseniz, sizinle Marksist-Leninist teori, diyalektik ve Descartes hakkında konuşacaktır.(*)
Talabani, savaştan sonra ülkenin geçici anayasasını hazırlayan Irak Geçici Hükümet Konseyi'nin de bir üyesiydi.
Nisan 2005'te Ulusal Meclis, Gazi Meşal Acil el-Yaver'i geçici cumhurbaşkanı olarak ilan etti. 22 Nisan 2006'da Talabani, yeni anayasa uyarınca seçilen Irak'ın ilk cumhurbaşkanı oldu. 2014 yılına kadar tüm sağlık sorunlarına rağmen bu görevi sürdürdü.
(*) Niv Horesh, Toward Well-Oiled Relations? China’s Presence in the Middle East following the Arab Spring, s. 82.
(*) Kirk Semple, Iraq’s President Harshly Criticizes U.S. Strategy, 10 Aralık 2006.
(*) Jon Lee Anderson, Mr. Big, Where is Jalal Talabani taking Iraq?, 5 Şubat 2007.