Küba’nın devrimci uluslararası tıp hayali – 1

Çeviren: Akif Akalın

Blog: Sınıfın Sağlığı

“Ortak bir mücadele tarihini paylaşan tek bir halkız.”
Cassandra Cusack Curbelo – LATO 2. Sınıf öğrencisi

Bir devrim ancak yeni nesil eski nesilden yönetimi devraldığında başarılı olabilir. Binlerce öğrenci diğerlerine yardım etmeye adanmışlıkları nedeniyle, amaçlarını yerine getirmelerine olanak sağlamak üzere inşa edilmiş bir okulda bir araya geldiklerinde, öğrencilerin mücadelelerini sürdürmeleri için zemin bereketlidir.

Öğrenciler Havana’dan otobüsler 90 dakika uzaklıktaki Santa Fe – Playa’da bulunan 20 yıllık tıp okulu olan Latin Amerika Tıp Okulu’nda (LATO) tanımlayıcı rollerini üstleniyorlar. Eğitim giderleri Küba hükumeti tarafından karşılanan öğrenciler tıbbi uygulamada, kendi ülkelerindeki yeterli hizmet alamayan topluluklarda kullanacakları yeni sosyal ilişkileri öğreniyorlar. 

ULUSLARARASI TIP: DEVRİMCİ BİR DÜŞ
Steve Brouwer “Kübalı Devrimci Hekim” makalesinde Che Guevara’nın Küba Devrimi’nden bir yıl sonra, 1960’ta sahip olduğu bir vizyonu tanımlamaktadır. Che, birçok hekimin kırsal alanlarda hizmet etmek istemediklerini gözledikten sonra köylüleri hekim olmak üzere eğitmeyi tahayyül etti; böylece köylüler “kendi kardeşlerine yardımcı olmak için hemen ve şartsız bir coşkuyla” koşacaklardı (1). O yıl Küba büyük bir depremin ardından Şili’ye tıbbi ekipler gönderdi (2). Küba’nın ilk sağlık sözleşmesi, 1963 yılında Cezayir’e bir tıp birliği göndermesi sonucunu doğurdu (3). 1998 yılında Mitch ve Georges kasırgaları Karayip adalarını ve Orta Amerika’yı perişan ettiğinde Küba hekim ve paramedik gönderdi. Sonra Fidel Castro 1999 yılında başlayan LATO’nu yaratarak Küba’nın yeni Kapsamlı Sağlık Programı’nı genişletti.

Castro’nun değişimleri esinlendirme yeteneğinin küçümsenmemesi gerekir. Aralık 2009’da Havana’ya giden bir uçakta altıncı sınıf LATO öğrencisi Exa Gonzales ile tanıştım. Exa, Meksika’da Baja California’da bir lisede sanat ve film eğitimi almıştı. Genç bir kadın olarak İşçi Partisi üyesi olan ailesiyle beraber Küba’yı iki kez ziyaret etmişti. Exa LATO’na 2002 yılında, 19 yaşında girdi ve ilk yılını biyoloji, kimya ve fizik derslerini aldığı tıbba hazırlık sınıfında geçirdi (4).

Küba’nın Kapsamlı Sağlık Programı 2003 yılında Venezuela Tıp Federasyonu Başkan Hugo Chavez’in yeterli hizmet alamayan topluluklara sağlık bakımı sunma çabalarını engellemeye giriştiğinde dramatik olarak genişledi. Küba ve Venezuela arasındaki işbirliği, bir yıldan kısa bir sürede on bin Kübalı hekimi Venezuela’ya getirerek Barrio Adentro (Mahallede) programını doğurdu (5).

Ağustos 2005’de Katrina New Orleans’ı vurduğunda Castro yardım için yüzlerce LATO mezunu ve Kübalı hekimi seferber etti. ABD Başkanı George W. Bush bu iyi niyet jestini göz önüne almayı dahi reddetti. Bir arkadaşım bana bunun Castro tarafından yapılmış bir reklam olabileceğini, çünkü Castro’nun Bush’un bu yardımı kabul etmeyeceğini bildiğini söyledi. Ona Latin Amerika, Karayipler ve Afrika’daki Küba tıbbi yardımının genişliği ve derinliği dikkate alındığında, Küba’nın kıyılarına çok yakın bir ABD şehrindeki kötü durumu görmezden gelmeyi bir hakaret kabul edebileceği yanıtını verdim. Küba’da çok sayıda birinci basamak hekimi Katrina gibi felaketlerden sonra hızla hareket etmeyi olanaklı hale getiriyordu.

ABD medyasının Küba tıbbi dayanışmasını küçümsemesi Haiti’deki 2009 depreminde de devam etti. Burjuva haber bültenleri ABD yardımını aşırı vurgulayan haberler verirken, Küba’nın çabalarını bir Kübalı hekimi “İspanyol” olarak tanıtacak kadar ciddi ölçüde eksik bildirdiler (6). Gerçekte 1998’de Georges kasırgasından beri Küba komşusu Haiti’ye yüzlerce hekim görevlendirmişti. Küba aynı zamanda LATO’nun kapıları açıldığından beri Haitili hekimleri eğitiyordu. Tek şart, Haitililerin mezun olduklarında ABD veya Avrupa’da konforlu işlere kaçmak yerine, Kübalı hekimlerin yerini almak için evlerine dönmeyi kabul etmeleriydi.

Küba şimdiye dek 550 Haitili hekimi eğitmişti ve LATO’na devam eden 567 Haitili öğrenci vardı. Küba’nın çabalarının bir sonucu olarak Haiti’nin bebek ölümleri, anne ölümleri ve çocuk ölümleri yüzde 50’den fazla azaldı ve 1999 – 2007 yılları arasında yaşam beklentisi 54 yaştan 61 yaşa yükseldi. Haiti Başkanı René Préval’ın dediği gibi “bize yardım etmek için bir deprem olmasını beklemek zorunda değilsiniz” (7).

Depremden sonraki 3 gün içinde Kübalı hekimler diğer ülkelerden daha fazla tıbbi bakım sundular. Zaten Haiti’de bulunan LATO mezunlarına ek olarak LATO’dan 184 Haitili öğrenci (LATO mezunu Amerikalı hekimlerle birlikte) yardıma geldi. “Küba kısa zamanda Haiti’de 1.500’den fazla tıp personelinden sorumlu oldu” (8). Aynı anda ABD 550 tıp personeli göndermişti. ABD 871 hastaya bakarken, Küba’da eğitim görmüş personel 227.143 hastaya baktı. Kuşkusuz Haiti birkaç hafta sonra manşetlerden düştü ve ABD’nin askeri olmayan personelinin çoğu Haiti’den ayrıldı. Fakat Kübalılar, felaketten önce Haiti’de oldukları gibi, felaket sonrasında da Haiti’de kaldılar. Yalnızca hastalara bakmak için değil, yeni bir sağlık sistemi inşa etmeye devam etmek için.

Haiti yalnızca Küba’nın uluslararası tıp çalışmasının büyüklüğünün en yakın örneğidir. LATO’nun web sayfasına göre halen 92 ülkede hizmet sunan 52 bin Kübalı tıp emekçisi vardır (9). Bu Küba’nın Dünya Sağlık Örgütü’nden veya G-8 ülkelerinin toplamından daha fazla yurt dışında çalışan hekimi olduğu anlamına gelir.  “2008 yılında Kübalı tıp personeli dünyada 70 milyondan fazla insan hizmet sundu”. Ek olarak Küba dışında yaşayan yaklaşık 2 milyon insan “yaşamlarını Küba’nın tıbbi hizmetlerine” borçlu (10). Uluslararası dayanışma ruhu LATO’ndaki öğretim müfredatının çekirdeğidir. Web sayfasının ilan ettiği gibi “Bugün LATO mezunlarının bütün dünyadaki çalışmaları enternasyonalizm ve insan dayanışmasına bir örnek oluşturmaktadır. Bu, tarihte örneği olmayan bir yaşam ve sosyal adalet aşkının sembolüdür” (11).

ÖĞRENCİ SAĞLIK BİRLİKLERİ
LATO’ndan üçüncü sınıfın mezuniyetinden sonra Öğrenci Kongresi yaz aylarında özgül projeler üzerine çalışma fırsatı yaratılmasını önerdi. Fakülte kabul etti ve öğrenciler, Öğrenci Sağlık Birlikleri (ÖSB) halinde ABD dahil Güney ve Orta Amerika’nın ve dünyanın geri kalan ülkelerinin yoksul kentsel ve kırsal toplumlarında kliniklere gidebilecekleri projeler tasarlamaya başladılar.

Kilit örgütleyicileri arasında Omavi Bailey ve Ketia Brown’un bulunduğu Yaa Asantewaa Birliği (YAB), ÖSB’nin nasıl işlevselleşeceğinin bir örneğidir (12). YAB “Afrika Tıp Girişimi – Gana Projesi”ni yürütecek gruptur.  Afrika Tıp Girişimi – Gana Projesi, Afrikalı ve Afrika kökenli Amerikalı bir grup tıp öğrencisinin örgütü olan Afrikalı Hekimler Örgütü (AHÖ) tarafından tasarlanmıştır. 2009 yılında LATO kampusunda kurulan AHÖ, “Afrika’da sağlıkla ilişkili sorunlardan mustarip Afrika halkının gereksinimlerini karşılamaya yetenekli, politik olarak duyarlı ve sosyal sorumluluk sahibi bir hekimler örgütü oluşturmak amaçlı programlar, projeler ve kurumlar geliştirme” misyonunu benimsemiştir. AHÖ Küba’da eğitim görmüş, halen 35’den fazla ülkeyi temsil eden 160 öğrenci, intörn ve asistandan oluşmaktadır (13).

Halen Avrupa veya ABD’de iş bulan Afrikalı hekimlerin “beyin göçü” Gana’yı 45 bin kişiye yalnızca bir hekime terk etmektedir. Benzer şekilde Şikago’da, Etiyopya’da olduğundan daha fazla Etiyopyalı hekim vardır (14). AHÖ bu sorunla, LATO’nun Afrikalı (ve diğer) tıp öğrencilerinin kendi ülkelerindeki yoksullaştırılmış toplumlara hizmet etmek üzere geri dönmesi şeklindeki yönergesini güçlendirerek doğrudan yüzleşmeyi hedeflemektedir.

Gana Projesi’nin 2010 evresi, LATO öğrencilerinin halen Gana’da bulunan Küba’da eğitim görmüş hekimlerle tanışmak üzere Gana’ya seyahatiyle başlamıştır. LATO öğrencileri ziyaret ettikleri toplumlarda şunları gerçekleştirmeye çalışmışlardır:

1. Sakinlerin halihazırdaki sağlık bakımı kaynaklarına erişiminin değerlendirilmesi
2. Fiziksel muayene yapan ve Gana’nın geleneksel tıbbını öğrenen tıp öğrencisi sağlık gruplarının oluşturulması
3.  Ganalı sakinlerle bağları güçlendirmek için, nasıl bir sağlık bakımı istediklerini araştıran toplum toplantıları düzenlenmesi

Sonuçlara dayanarak YAB altıncı yıl LATO öğrencilerinin tıp eğitimlerini Gana’da tamamlayabilecekleri bir intörnlük eğitimi oluşturmayı ummaktadır. Gana’daki LATO öğrencileri ABD’deki tıp öğrencilerinin sahip olduğundan oldukça farklı deneyimlere sahip olacaklardır. Ana ölüm nedenlerinin inme ve kalp krizi gibi “yaşam-tarzı” hastalıkları olduğu aşırı-gelişmiş ülkelerden farklı olarak “Gana’da ölüme neden olan ilk 10 hastalık, önlenebilir enfeksiyon hastalıklarıdır” (15).  YAB’nin bir Afrika köyünün yaşamına uyabilen veya uymayabilen önceden belirlenmiş hizmetleri sunmaya atlamak yerine Ganalıların hizmetlere erişimi, sağlık bakımına ilişkin inanışları ve değişim arzularını araştırmak istemeleri tesadüf değildir. LATO’daki eğitim özellikle sıkı bağlarla bağlı topluluklara çok iyi uygulanabilen bir model olan tıbbın evrilen sosyal bağlamına yoğun vurgu yapmaktadır.

Geleneksel ve doğal tıp batıda genellikle gülünç bulunmasına karşın, “Afrika halkının yüzde 85’i için birincil tanı ve tedavi modeli olmaya devam etmiştir” (16). Bu nedenle Küba’nın “sağlık bakımına biyolojik, psikolojik, kültürel ve spritüel bileşenlerini göz önüne alarak holistik (bütüncül) yaklaşan” Genel Bütüncül Tıp (Medicina General Integral) modeli, öğrencileri öğretici olduğu kadar dinleyici hekimler olmak üzere hazırlamaktadır (17).

LATO’NUN GELİŞİMİ
Küba’da eğitim görmüş hekimlerin insanlara batılı bir modeli dayatmak yerine, insanları dinleme ve insanlarla birlikte çalışma yetenekleri, ülkelerin LATO’na öğrenci gönderme isteklerini arttıran bir etmendir. Kanada ve Batı Avrupa’dakine benzer bir sağlık bakımı sistemi arzulayan ilerici Amerikalılar, Küba tarzı tıbbın yoksullaştırılmış ülkelerdeki muazzam prestijinden habersiz görünmektedirler. Küba sağlık bakımı sistemi “etkin bir topluma dayalı önleyici bakım için pahalı tıbbi teknolojinin gerekli olmadığını” kanıtlamıştır. Küba sağlık bakımı sistemi “çocuk felcini eradike etmiş (ortadan kaldırmış), sıtma ve deng hastalığını kontrol altına almış ve ana ve çocuk ölüm hızlarını ABD gibi daha gelişmiş ve çok daha zengin ülkelerinkine eşit hale getirmiş veya daha da azaltmıştır (18).

LATO diğer ülkelerin benzer hedefleri başarması için umut sunmaktadır. LATO 1999 yılında 24 ülkeden öğrencilerle açılmıştır: 19 Latin Amerika, 4 Afrika ülkesi ve ABD (19). Altı yıllık program ilk mezunlarını 2005 yılında vermiştir. 2007 yılında LATO’da 27 ülkeden öğrenciler vardır (20). 2008 yılında ülke sayısı 40’a çıkmıştır (21).     

LATO Uluslararası İlişkiler Direktörü bana kampusların bütün Küba’ya yayıldığını söyledi. Nisan 2010’da kampuslarda 100 ülkeden 21.018 öğrenci vardı. Bütün Latin Amerika ülkeleri temsil ediliyorlardı. Kötü şöhretli bir sağcı hükumeti olan Kolombiya’dan bile 385 öğrenci vardı.  36 Afrika ülkesinden ve birçok Ortadoğu, Asya, Pasifik Adaları ve Karayiplerden öğrenciler geliyordu (22).

LATO Projesi’nin Genel Sekreteri’ne İngiltere ve Avustralya’dan öğrenciler olup olmadığını sorduğumda, “Hayır, gelişmiş ülkeler genellikle tıbbi bakım sunuyorlar ve LATO yoksul ülkelere yardım etmek üzere tasarlandı” dedi (23). Ancak bu LATO’nun aşırı-gelişmiş ülkelere yardım etmediği anlamında yorumlanabilir. Öğrenciler gerçekten yeterli hizmet götürülmeyen toplumlarda çalışmaya adanmışlarsa, ülkelerindeki Küba elçilikleri yoluyla başvurduklarında kabul edilebilirler. Bunu Almanya, Kanada, İsrail ve Kore’den öğrencilerin sıralandığı 2010 yılı kayıt tablosunda görebiliyoruz.

LATO’nun enternasyonalizmi, bütün Küba tıbbına yayılan enternasyonalizmi yansıtmaktadır. LATO profesörleri öğrencilerine Guatemala, Honduras ve Haiti’de felaketlerden sonra yardım çabalarına katılmalarını söylemektedir. Öğrenciler aynı zamanda diğer öğrencilerden çeşitli Afrika ülkeleri, Haiti ve Venezuela’daki dayanışma çalışmalarını işitmektedir.

Öğrenciler mahallelerdeki aile bakımı merkezlerinde (consultorio) veya toplum polikliniklerinde rotasyon yaptıklarında küresel deneyimi bulunan tıp görevlileriyle birlikte çalışmaktadır. Havana’da Üniversite Polikliniği’ni ziyaret ederken rektör yardımcısı Teresa Frias bana Angola, Tanzanya, Brezilya ve Bolivya’da çalıştığını söyledi. Yine adı Teresa olan meslekdaşı poliklinik turuna eşlik ederken, Gana, Venezuela ve Brezilya’da çalıştığını söyledi.

Küba’da sağlıkçıların bütün toplantılarında büyük olasılıkla dünyanın değişik kısımlarından öyküler anlatacak birileri vardır. Enternasyonalizm Küba tıbbında yalnızca bir slogan veya ideoloji değildir, tıp eğitimi ve uygulamasına yayılmış bir tıp kültürünün çekirdek bileşenidir.

Not: Çevirimizin ikinci bölümü önümüzdeki hafta yayınlanacaktır.


Dipnotlar

1. Steve Brouwer, "The Cuban Revolutionary Doctor: The Ultimate Weapon of Solidarity," Monthly Review (January 2009): 28 – 42.

2. John M. Kirk and Michael H. Erisman, Cuban Medical Internationalism: Origins, Evolution and Goals (New York: Palgrave Macmillan, 2009).

3. Escuela Latinoamericana de Medicina (ELAM), http://elacm.sld.cu/index (retrieved July 8, 2010).

4. Interview with Exa Gonzales, in flight over the Gulf of Mexico, December 28, 2009.

5. Brouwer, "The Cuban Revolutionary Doctor," 28 – 42.

6. All information on Haiti is from Emily J. Kirk and John M. Kirk, "Cuban Medical Aid to Haiti: One of the World's Best Kept Secrets," Synthesis/Regeneration: A Magazine of Green Social Thought No. 53 (Fall 2010).

7. Ibid.

8. Ibid.

9. Escuela Latinoamericana de Medicina (ELAM), http://elacm.sld.cu/index.html.

10. Kirk and Erisman, Cuban Medical Internationalism, 3, 169, 112.

11. Ana Fernández Assán, Escuela Latinoamericana de Medicina (ELAM), http://elacm.sld.cu/index.html (retrieved July 8, 2010).

12. Information on YAB was obtained from the interview with Ketia Brown and the document provided by Omavi Bailey: Yaa Asantewaa Brigade, August 15-September 5, 2010. African Medical Corps—Ghana Proposal. Latin American School of Medicine, Carretera Panamericana 3 ½ KM, Santa Fe, Playa, La Habana, Cuba CP 19142. For information on the Organization of African Doctors, see http://africanmedicalcorps.com. Though Cuba provides support to the Ghana Project, it needs additional funding. Donations can be made at http://birthingprojectusa.org.

13. Ibid., 2.

14. Cliff DuRand, "Humanitarianism and Solidarity Cuban-Style," Z Magazine, November 2007, 44-47.

15. Interview with Ketia Brown and the document provided by Omavi Bailey: Yaa Asantewaa Brigade, 6.

16. Ibid.

17. Ibid., 7.

18. Linda M. Whiteford, and Laurence G. Branch, Primary Health Care in Cuba: The Other Revolution (Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2008), 2.

19. Escuela Latinoamericana de Medicina (ELAM).

20. Emily J. Kirk and John M. Kirk, "Cuban Medical Aid to Haiti."

21. Brouwer, "The Cuban Revolutionary Doctor."

22. Interview with Nancy Remón Sánchez, ELAM, May 30, 2010.

23. Interview with Wuilmaris Pérez Torres, May 30, 2010.