Yuri Andropov, Anılar ve Samantha Smith

Levent Özübek

Blog: Serbest Kürsü

1982 yılında bugün 12 Kasım, Yuri Vladimiroviç Andropov’un SBKP Genel Sekreterliği görevine geldiği gündür.

12 Kasım 1982 Sovyetler Birliği ve dünya tarihinde çok önemli sonuçlar doğuracak bir dönemin başlangıcıydı. O tarihten iki gün önce yaşamını yitiren Leonid Brejnev’in yerine SBKP Genel Sekreterliği görevine Yuri Andropov gelmişti. Andropov ilk gençlik yıllarında bilinçli bir Komsomol üyesi, daha sonraki dönemlerde devlet ve parti görevlerinde önemli pozisyonlarda bulunmuş bir komünistti. İkinci Dünya Savaşı sırasında işgalci Alman hatlarının gerisinde gerilla savaşları yapmış bir kahramandı. 1956 yılında Macaristan’daki gerici ayaklanma sırasında Sovyetler Birliği’nin Budapeşte büyükelçisi olarak görev yapıyordu. 1967 yılında Devlet Güvenlik Komitesinin (KGB) başına geçti. Aynı zamanda Politbüro aday üyeliğine de getirilmişti. 1973 yılında Politbüro’ya tam üye olarak girdi.

1982 yılında başladığı SBKP Genel Sekreterliği görevinde yeni bir ruh, yeni bir heyecan yaratmıştı. Reformlar, yolsuzluklarla, toplumu gerileten kötü alışkanlıklarla mücadeleler dönemi ne yazık ki Andropov’un sağlık durumunun elvermemesi nedeniyle kesintiye uğradı. Roger Keeran ve Thomas Kenny’nin İhanete Uğrayan Sosyalizm(*) adlı kitabında şöyle yazıyor: “… Andropov’un sağlığı ve ömrü bu adımların [reformların ve mücadelelerin] sonunu getirmeye yeterli olmadı. Sovyetler Birliği’nin eline geçen son şans da böylece tarihe gömülmüş oldu. … Hobsbawm bir CIA yöneticisinin şöyle dediğini aktarmaktadır: ’Eğer Andropov 1982 yılında iktidara geldiğinde o günkünden on beş yaş daha genç olsaydı, Sovyetler Birliği halen var olurdu.’

Buna karşılık Hobsbawm’ın yorumu da şöyledir: ‘CIA şefleriyle aynı görüşte olmak hoşuma gitmez ancak bu bana tamamen akla yakın gelmektedir.’ Biz de bunun akla yakın olduğunu düşünüyoruz.”

Sovyetler Birliği lideri Yuri Andropov döneminde tüm dünyada yankı bulmuş ilginç bir olay ve bunun trajik sonucu unutulmayacak anıların arasına girdi.

Andropov 1983 yılında 25 Nisan günü Amerikalı küçük kız Samantha Smith’e bir mektup yazdı.                 

On yaşındaki Amerikalı küçük kız Samantha Smith, 1982 yılı sonlarında Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin yeni Genel Sekreteri Yuri Andropov’a bir mektup yazmıştı. Mektubunda öncelikle onu yeni görevinden dolayı kutluyor, sonra olası bir nükleer savaştan korktuğunu, bu tehlikenin önlenmesini Sovyetler Birliğinin arzu edip etmediğini, eğer cevap evet ise, bunu nasıl yapmayı düşündüklerini soruyor, neden silahlanma yarışına girildiğinin, bunda amaçlarının ne olduğunun kendisine açıklanmasını istiyordu.

SBKP Genel Sekreteri Yuri Andropov bir süre önce Leonid Brejnev’in ölümünün ardından getirildiği bu büyük görevi nedeniyle, çok meşgul olduğundan mektubu yanıtlamaya vakit bulamamıştı. Küçük kız beklediği cevabın gelmemesi üzerine isteğinden vazgeçmemiş, bu kez Sovyetler Birliğinin Washington Büyükelçiliğine bir mektupla başvurarak, Yuri Andropov’un kendisine cevap verip vermeyeceğini sormuştu.

Ondan sonra istediği cevabı elde etmişti Samantha. Bir süre sonra, kendisine hitaben yazılmış olan, SBKP Genel Sekreteri Yuri Andropov imzalı bir mektup aldı. Mektup şöyle başlıyordu;

"Sevgili Samantha,
Dünyanın birçok ülkesinden bana gönderilen mektuplar gibi, sizin mektubunuzu da aldım. Bana öyle geliyor ki, siz cesur ve çok dürüst bir kızsınız. Tıpkı Mark Twain’in Tom Sawyer kitabındaki Becky gibi… Biliyor musunuz, vatandaşınız Mark Twain’in bu kitabını ülkemin çocukları da çok severler, okurlar.

Sorularınız çok ciddi ve düşünen her insanın cevap bulması gereken sorular. Ben de bunları ciddiyetle ve dürüstçe cevaplayacağım."

Ne uzun ne de kısa olmayan bu mektubun devamında Yuri Andropov barış için neler yapılabileceğini, kendilerinin bu konularda neler düşündüklerini ciddi bir üslupla anlatıyordu. Küçük kızın bu girişimi Sovyetler Birliği yönetiminde büyük bir sempati yaratmış, aynı zamanda tüm dünyada da takdirle karşılanmıştı. Küçük Samantha her yerde bir barış öncüsü olarak tanımlanıyor, bu yaşta böyle bir çaba göstermiş olması hayranlık uyandırıyordu.

Yuri Andropov mektubunda 1983 yılı yazı için Samantha’yı ebeveynleriyle birlikte Rusya’ya davet etmişti. Aile iki hafta süren bu Moskova ve Leningrad seyahatine memnuniyetle gelmişler, Yuri Andropov’un konukları olarak ağırlanmışlardı. Yuri Andropov ciddi rahatsızlığı nedeniyle onlarla görüşememişti (kendisi birkaç ay sonra yaşamını yitirmişti) ama seyahat süresince onlar için pek çok programlar, ziyaretler düzenlenmişti. Birçok değerli Sovyet sanatçıları ve bilim insanları da onları ziyaret etmiş, çeşitli armağanlar vermişlerdi. Kısacası Samantha Sovyetler Birliği’nde büyük bir sempati uyandırmıştı. Sovyet Posta İdaresi o günlerde Samantha Smith için hatıra pulu basmıştı.

Samantha ülkesine döndüğünde bir kahraman olarak karşılanmıştı. Artık ünlü bir kişi olduğundan, kendisine teklif edilen bir TV dizisinde rol alıyordu eğitiminin yanı sıra. İki yıl sonra 1985 yılında korkunç bir uçak kazasında on iki yaşında hayata veda etti küçük kız. Film çekimi için gidilen bir yerden dönerken babasıyla beraber binmiş oldukları küçük uçak düşmüş, uçakta bulunan altı kişi ölmüştü. Samantha’nın ölümü dünyada derin bir üzüntü yarattı. Maine eyaletindeki kalabalık cenaze törenine gelenler arasında Sovyetler Birliğinin Washington Büyükelçisi de vardı. Küçük Samantha ardında unutulmayacak bir isim, güzel anılar ve bir Sovyet hatıra pulunu bırakmıştı dünyaya.

***

Bugün bu ölümü şüpheli addetmek gerekiyor. Küçük kızın ölümü Sovyetler Birliğinde büyük bir infial yaratmıştı. Haberi veren TASS ajansı olayda şüpheli bir durumun olduğu, Samantha’nın öldürülmüş olabileceği yorumunu yapmıştı. Uçak yaz günü olmasına rağmen belirsiz bir nedenle rotasından çıkarılmış, son derece kötü hava koşullarının bulunduğu başka bir yere hiçbir sebep yokken ve kasten yönlendirilmişti. Sovyet kamuoyu bu olayda bir kasıt olduğuna inanıyordu.

Sovyetler Birliği'nin ve onun karizmatik liderinin tüm dünyada sempati uyandıran tutum ve demeçleri ve bu duruma yol açan Samantha Smith adlı küçük kızın girişimleri gizli servislerin, silah üreticilerinin, silah tacirlerinin hoşuna gitmemiş, içlerinde bir nefret dalgası yaratmıştı. O sıralarda yeni bir fesat atılımı yapma ve Sovyetler Birliğini sıkıştırma peşindeki silah üreticileri küçük kızın kendi ülkesinde yarattığı bu aykırı havadan rahatsız olmuşlardı.

Tıpkı daha önce birçok değerli insana karşı düzenlenen planlı cinayetler gibi, bu olay da büyük olasılıkla gizli servislerce planlanmış bir cinayetti. Bu gizli servislerin geçmişlerine bir göz atmak bu olayda da bir cinayet planı uygulanmış olduğuna inanmak için yeterlidir.

Yıllar sonra nasıl olduysa ortaya çıkan gizli damgalı bir CIA belgesinde bu korkunç olay en ince detaylarına kadar rapor ediliyor, olayın bir suikast değil, kaza olduğuna birileri ikna edilmeye gayret ediliyordu. İkna etme gayreti dikkat çekiciydi ve elbette bir nedene dayanıyordu.

(*) İhanete Uğrayan Sosyalizm - Sovyetler Birliği'nin Çöküşünün Arka Planı; Roger Keeran, Thomas Kenyy; Yazılama Yayınları.