Kürt Dil Bayramı - Cejna Zimanê Kurdî

Özkan Öztaş

Blog: Kurdewarî

Bugün Kürt Dil Bayramı. 1932 yılında Celadet Alî Bedirxan’ın yaktığı aydınlanma ateşi ışık saçmaya devam ediyor. 1932 yılında Şam’da bir Kürt aydını, Celadet Alî Bedirxan. Onca baskıya, yokluğa ve sürgüne rağmen Kürt halkının aydınlanma mücadelesi için çaba veren üretken bir insan.

Celadet Alî Bedirxan’ın 1932 yılında Şam’da çıkardığı dergi Kürt halkının feryadının yankısıydı. Hawar’dı…

Hawar dergisi Kürt tarihinin modern anlamda Latin grafikli ilk yayınıydı. Öncesinde 1929 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinde ilk denemeleri olan Latin harfleri ile Kürtçe üretim Kürdistan coğrafyasında ilk kez okuyucu ile buluşacaktı.

Döneme bakıldığında Ortadoğu’daki pek çok aydın hareketinin Arap harflerinden Latin harflerine geçme çabasında olduğu görülür. Türkiye’de bu durum harf devrimi ile yapılırken (1928) Kürtler bunu sadece kısıtlı bir aydın toplamı ile yapmaya çalışıyordu. Üstelik Kürdistan coğrafyasında Kürtler dört farklı ülkede üç farklı alfabe ve dil ile yaşarken bunu yapmak çok daha zordu.

15 Mayıs 1932 tarihinde çıkan bu dergi Kürt halkının yıllar sonra Kürt Dil Bayramı olarak kutlayacağı bir sürecin ilk adımıydı. 1943 yılına kadar çıkan dergi Kürtçenin yanında başka dilleri ve Kürtçenin farklı lehçelerini de kapsayarak yayın hayatına devam etti.

Celadet Bedirhan, Rewşan Bedirhan, Dr. Kamuran Ali Bedirhan, Osman Sabri, Kadrican, Cegerxwîn, Mustafa E. Boti, Kadri Cemal Paşa, Dr. Nurettin Zaza (Yusuf), Lawê Fendi, Ahmet Nami, Hasan Hişyar, Bişarê Segman, Nêravan, Reşit Kürt, Goran, Tevfik Vehbi, Abdullah Esiri, Şakır Fettah, Hevindê Sorî, Lawêki Kurd gibi Kürt aydınları yazarlar arasındadır.

Sürgün hayatının bir kısmını Avrupa’da geçiren ve buradaki kültür ve sanat faaliyetlerini yakından takip eden Celadet Alî Bedirxan Kürt halkının modern toplumları takip edebilmesi ve aydınlanabilmesi için mutlaka Latin harflerini kullanması gerektiğini düşünüyordu. Bu nedenle varını yoğunu, tüm mesaisini bu dergiyi çıkarabilmek için harcadı.

Dergiyi gizli yollardan Türkiye’de yaşayan Kürtlere de gönderen Celadet Alî Bedirxan, geniş yazar kadrosuyla, edebiyattan sanata, dil çalışmalarından tarihe kadar pek çok alanda üretti. İlerleyen yıllar içinde Hawar Dergisi Kürt aydınlarının buluşma noktası olmuştu adeta.

Bugün 15 Mayıs Kürt halkının hem Latin grafikli alfabedeki hem de bu dili konuşma ve üretme noktasındaki ısrarının ve iradesinin cisimleştiği günlerden birisi olmuştur. Yıllarca bu dili konuştuğu için kelime başına para cezası ödeyen, işkence gören, sürgüne yollanan, aşağılanan bir halkın öncüleri ve aydınları, diline sahip çıkarak, Batı klasiklerinden Kürt Klasiklerine, kültür sanattan Marksist klasiklere kadar pek çok ürünü Kürtçeye kazandırmıştır. İşte tam da bu nedenledir ki AKP yasak koyamadığı dili gericileştirmeye ve sermayenin etki alanında belirlemeye çalışmakta. AKP için Kürtçe mitinglerde gezdirilen Kur’an çevirisi ya da Hewler’deki petrol zenginleri için diplomatik temas alanı iken bizler için bir halkın kurtuluşunun mücadele dilidir. AKP’nin aklına yobazlar ya da sermayedarlar gelirken, bizler için Raman’da petrol işçisi Zaho’da bir plaza çalışanı, Diyarbakır ya da İstanbul’da sokakları arşınlayan atık kağıt işçisinin alın teridir Kürt dili.

Tam da bu nedenle;

Kürt Dil Bayramımız Kutlu Olsun! 


Cejna Zimanê Kurdî

Îro cejna zimanê Kurdî ye. Sala 1932'ê da şewitandina agire ronahîya Celadet Êlî Bedîrxan îro jî peşikandina ronahî berdewam dikê. Sala 1932'ê da ji Şom'ê, ronakbîrek Kurd, Celadet Êlî Bedîrxan, tevî ew qas zordestîyê û tinehîyê û mişextîyê, ji bo tekoşîna ronakbûna gelê Kurd cehd kirî û berdarek mirovek.

Sala 1932'ê da ji Şom'ê derxistina kovara Celadet Êlî Bedîrxan, dengvedana hawara gelê Kurd bû. Hawar bû.

Kovara Hawar, li dîroka Kurd re şêwekarîya Latîn'î weşana modern yekem bû. Li pêşîyê ji sala 1929'ê ji SSCB'ê, yekem ezmûnîyan harfên Latîn bi hilberiya Kurdî, li Kurdistan'ê de  cara peşin bi xwendekar re bigihîştî.

Dema heyamê hevber kirî, gelek tevgera ronakbîra li rojhilatanavînên, ji harfên Erebî derkevî û  ketina cehda li harfên Latînî de bûn. Ji Tirkîyê dema ev rewş bi şoreşa herf re hatî çêkirin(1928),Kurdan  wê bitenê bi komînekî ronakbîran tengkerî çêkirî re dixebitînan.Bi serde ji welatê Kurdistan, Kurdan dema dijîyan li welate çar cuda û alfabeya sê cuda û ziman, çêkirina wê gelek zortir bû.

Li 15 Gulan 1932'ê da hatî derxistina ev kovar, salên paşê de gelê Kurd bi pîroz kirina wek ''Cejna Zimanê Kurdî'' pêvajoyek yekem gavekbû. Heta sala 1943 hatî derxistina wê kovar, li ber cem Kurdî  zimanên din  û lehkîyên cuda Kurdî jî nava xwe de vegirt weşana xwe berdewam kir.

Weke ronakbîrên Kurd ; Celadet Bedîrxan, Rewşan Bedîrxan, Dr. Kamûran Êlî Bedirhan, Osman Sabrî, Kadrîcan, Cegerxwîn, Mustafa E. Botî, Kadri Cemal Paşa, Dr. Nurettin Zaza (Yusuf), Lawê Fendi, Ehmet Namî, Hasan Hişyar, Bişarê Segman, Nêravan, Reşit Kürt, Goran, Tevfik Vehbi, Abdullah Esiri, Şakır Fettah, Hevindê Sorî, Lawêki Kurd li nava wan nivîskarandan e.

Beşek jiyana mişextîya xwe li Ewropa derbas bir û li vir de çalakîyên çand û huneran ji nêzik pey diken Celadet Êlî Bedîrxan, gelên Kurd ji bo pey bikevê civakên modern û ronîdar bivê, her hal divê bikaranîna. herfên Latîn'î difikirya. Lome wê hemû tiştê xwe, hemû xebata xwe ji bo derxistina wê kovarê xerc kir.

Li kovarê ji rêyan weşartî Kurdên nava Tirkîyê'de dijîn re jî şandî Celadet Êlî Bedîrxan, bi kadroyên fireh nivîskaran xwe, heta ji wêje û hunerê, ji xebatên ziman û dîrok gelek ji qadî hilberand. Salên paşî de Kovara Hawar, ji bo ronakbîrên Kurd wekî  li hevrast hatin xwe bibû.

Îro 15 Gulan e. Li him ji alfabeya şêwekarîtîya Latîn him jî axaftina wê zimanî û hetera hilberandin û vînên  bûyî cîsmên ji rojekî bû ye ji bo gelê Kurd. Çendik û çend salan ji bo axaftina wê zimanî cezayê pereyan danîn, îşkence hatî dîtin,hatî mişext bûn,  hatin xorekirinan pêşdar û ronakbîrêb gelanekî, zimanê xwe re  lê xwedî derketinî, ji klasîkên rojava û heta li klasîkên Kûrdî, ji çand û huner û heta li klasîkên Marksîst'a re gelek berhema têk birî ye li zimanê Kûrdî. Lome ku tam ji bo wê AKP qedexe nekirîya zimana paşvexwaz dikê û ji bandora meydana sermîyana de li nîşan kirîyê re dixebitê. Zimanê Kurdî ji bo AKP, gava ku an ji mîtîngan de tê gerindana wergerindanek Qur'an an jî ji bo dewlemendên petrolên ji Hewler qadîya temas kirina diplomasî bû, ji bo me zimanê tekoşîna rizgarîya gelanekî ye. Aqlê AKP'ên re  an kevneperestan tê an jî sermîyanan tê. Ji ku bo me ji Raman'ê karkerê petrolê, ji Zaxo kedkarek plaza, an Amed an jî li Stenbol'ê da kolan kolan gerindana xwêdan karkera kaxiza ye zimanê Kûrdî.

Lome tam jî wê;

Cejna Zimanê Kûrdîya me pîroz be!


Katkı ve Öneriliniz İçin: [email protected]