Sovyet radyosuyla parlayan Kürt müziği: Aram Tigran ve Fatma İsa

Eyüp Yurtsever

Blog: Kurdewarî

Kürt müziğine değer katmış olan iki önemli isim: Aram Tigran ve Fatma İsa…

Bir tanesi Erivan Radyosu için seslendirdiği tek bir Stran ile Kürt halkını kendisine bağlamışken bir diğeri de bütün hayatını adadığı Kürt müziğine ismini altın harflerle kazımıştır.

Peki, bu iki ismi bir yazıda buluşturan ortaklık nereden gelmektedir?

Aram Tigran 15 Ocak 1934 yılında Suriye’nin Qamışlo kentinde dünyaya gelmiştir. Ailesi Ermeni kıyımı sırasında Diyarbakır’dan göç ettirilmiş bir ailedir. Bu göç sırasında Qamışlo’da yaşayan bir Kürt aile Aram Tigran’ın ailesine sahip çıkmıştır ve korumuştur. Bu vesile ile Aram Tigran Kürt kültürü ve geleneklerinin hâkim olduğu bir aile içinde yaşamıştır. Bu durum Tigran’ın sanat hayatının yönünü çizmesi konusunda yol gösterici olmuştur.

Tigran’ın babası Ardeşîr Bey ve annesi Xîlda Hanım koruma altına alınmış olmaları nedeniyle bu Kürt aile şahsında kendilerini Kürtlere borçlu hissettirmişlerdir. Anlaşılan o ki Aram Tigran da bu borçluluk hissinin farkına varmıştır ve babası ve annesinin gurur duyacağı büyük işlere imza atmıştır: Ermeni kökenli olmasına karşın bütün hayatını Kürt müziğine adamıştır.

Neyzen olan babası Aram Tigran’ın müziğe yönelmesi için ön açıcı olmuştur. Müzikle ilgilenen bir ailede yaşayan Tigran henüz 6 yaşındayken ud çalmaya başlamıştır. Müzik alanındaki ilk derslerini babasından alan Aram Tigran, Qamişlo’daki lise eğitiminden sonra üç yıl da yüksek eğitim görmüştür.

Aram Tigran müzik alanında ileriki yaşlarında kendisini o kadar iyi geliştirmiştir ki henüz yirmi yaşına gelmeden çıktığı özel gecelerde söylediği şarkılarla geçimini sağlamaya başlamıştır. Tigran’ın verdiği ilk büyük konser ise 1953’teki Newroz gecesidir.

Çok iyi bir udi olan Aram Tigran aynı zamanda cümbüş de çalmaktaydı. Cümbüşün sesinin ud’tan daha iyi çıktığını düşünen sanatçının en çok tercih ettiği çalgı cümbüş olmuştur. Sanatçı cümbüş eşliğinde Kürt halk müziği formatında eserleri seslendirmeye başlamıştır.

Aram Tigran 1966 yılında ailesiyle birlikte Ermenistan’a göç etmiştir. Ermenistan Sovyeti’nin kurmuş olduğu Erivan radyosunda Kürt müziği alanında çalışmalar yapan Aram Tigran’ın ilk gelişkin müzik eğitimi de yine bu döneme denk düşmektedir. 1984 yılına kadar Erivan radyosunda çalışan Aram Tigran hem Erivan radyosunda kendisini geliştirmiştir, hem de Erivan radyosuna büyük katkılar sunmuştur. Öyle ki klasik ve modern Kürt şiirine yaptığı besteler ve düzenlemelerle Kürt müziğinde Aramî denilen ve Ermenice koro tarzına benzeyen yeni bir stil geliştirmiştir.

1995 yılında Avrupa’ya giden Aram Tigran Atina’ya yerleşmiştir ve Kürt müziğine katkılarına burada devam etmiştir. Kürtçenin yanı sıra Ermenice, Arapça, Yunanca ve Süryanice şarkılar da seslendiren Tigran 14 albüm çıkartmıştır. Bu albümlerde 230’u Kürtçe, 150’si Arapça, 10’u Süryanice, 30’u Türkçe, 7’si Zazaca ve 8’i Yunanca olmak üzere birçok dilde şarkılar seslendirmiştir.

Aram Tigran Kendisiyle yapılan bir röportajda müziğe olan bağlılığını ve aşkını şöyle anlatmıştır:

 Aram’a son sorumuz, “Çok ünlü oldunuz. Eksikliğini hissettiğiniz bir şey var mı” oluyor ve onun cevabı hiç şaşırtmıyor bizi: “Gözüm sanata doymadı. Şarkılara, çalmaya doymadı. Ne zaman doyacak bilmiyorum. Ben sanatı sevdiğim için herhalde. Sanat benim yaşamım, vitaminim, balımdır Gençken çevremiz doluyordu. Sabaha kadar oturur, çalar, söyler, doymazdık. Şimdi sanat üretme koşullarım farklı olsa da hayatımın ortak tek doğrusu var: müziğe doyamıyorum.” 

Aram Tigran 2009 Newroz kutlamaları için geldiği Diyarbakır'da rahatsızlanmıştı ve sanatçıya kaldırıldığı hastanede anjiyo yapılmıştı. Tigran’ın 6 Ağustos 2009 tarihinde Yunanistan'da tedavi gördüğü hastanede beyin ölümü gerçekleşti ve 8 Ağustos 2009 tarihinde 75 yaşındayken hayata gözlerini yumdu. Ardında ise Kürt halkına yüzlerce eser bıraktı.

Aram Tîgran’ın Bilbilo, Dîlberê, Te Ez Kalkirim bi Ciwanî, Dîlber, Şev Çû, Dîyarbekir, Zimanê Kurdî, Ax Lê Eman gibi şarkıları Kürt coğrafyasının tümünde büyük bir beğeni ile halka mal olmuştur ve halen de Kürt müziğinin en önemli şarkıları arasında yer almaktadırlar.

Aram Tigran ile yaşıt olan ve seslendirdiği tek bir şarkı ile Kürtlerin gönlünde taht edinmiş olan bir diğer sanatçı ise dengbêj Fatma İsa’dır. 1934 yılında Azerbaycan’ın Erezegin köyünde dünyaya gelmiştir. Okul okuyamayan Fatma İsa çocukların çocukluğunu yaşayamadığı bir coğrafyada doğmanın şansızlığıyla 14 yaşında evlendirilmiştir. Fatma İsa dengbêjlik gibi özel bir yeteneği olmasına rağmen yine bu şansızlığın zincirlerine takılmıştır ve kendisini sadece düğünlerde seslendirdiği halk şarkıları ile var etmiştir. Ancak kısa bir süreliğine de olsa küçük ve mütevazı yaşamının dışına çıktığında aslında nasıl da büyük bir boşluğu doldurduğunun farkında çok sonraları varacaktır.

Erivan radyosu kurulduktan sonra radyo için kadın sanatçı aranmaya başlanmıştır. Bu vesile ile köyler dolaşılıp Kürt kadınlarını dinlemeye başlandı. Fatma İsa’nın köyüne gelen Erivan radyosunun SSCB halklar ve kültürleri çalışanları Fatma İsa’yı dinledikten sonra adeta büyülendiler. Kürt müziğinde yeni bir ışık doğmak üzereydi. Ses kaydı alınan Fatma İsa’nın seslendirdiği ‘‘De Miho’’ şarkısı Erivan radyosunu dinleyen Kürtlerin en çok dinlediği ve en çok istekte bulunduğu şarkı olmuştur. Bu şarkı o kadar çok sevilmiştir ki Erivan Radyosunun açılış müziği olarak da kullanılmıştır. Fatma İsa radyo için birkaç şarkı daha okumuştur ancak artık daha fazla ön plana çıkmasının önüne geçilmiştir. Gelenekleri ve görenekleri Fatma İsa’yı evine kapatmıştır ve onu sadece yakın çevresinin dengbêji olmasına müsaade etmiştir.

Fatma İsa’nın bu kadar ünlü olması Kürtlerin ilk kadın dengbêjlerinden olmasından mıdır, Erivan radyosunun ilk Kürt kadın sanatçısı olmasından mıdır ya da Kürtleri kendisine hayran bırakan güzel ve akıcı sesinden midir bilemeyiz; ancak Fatma İsa’nın Kürt müziğine katkısı ve armağanı unutulacak gibi değildir.

 Aram Tigran ile yaşıt olan kadın dengbêj Fatma İsa da yine Aram Tigran gibi SSCB’nin Erivan radyosunda Kürt halkı ile buluşmuştur. 15 Ocak Tigran’ın doğum günüyken aynı zamanda Fatma İsa’nın ölüm yıl dönümüdür. Aram Tigran’ın ölümünden bir yıl sonra 15 Ocak 2010 yılında Fatma İsa da hayata gözlerini yummuştur.

Kürt müziğine değer katmış olan iki önemli isim: Aram Tigran ve Fatma İsa…

Bir tanesi Ermenistan Sovyeti’nde Erivan Radyosu için seslendirdiği tek bir Stran ile Kürt halkını kendisine bağlamışken bir diğeri de bütün hayatını adadığı Kürt müziğine ismini altın harflerle kazımıştır.


Dinleme Önerileri:

Aram Tigran: https://www.youtube.com/watch?v=s_sVtiXl7GA&authuser=0

Fatma İsa: https://www.youtube.com/watch?v=_obHmElFSvs&authuser=0


Katkı ve önerileriniz İçin: [email protected]