Gağanê sıma bımbarek bo! Gağanınız kutlu olsun!

Birol Korkmaz

Blog: Kurdewarî

Dersim’in eski bir geleneği Gağan…

Dersim de çocuklar sabah erkenden kalkıp, en güzel elbiselerini giyip Gağanê sıma bımbarek bo (Gağanınız kutlu olsun) diyerek ev ev gezerlermiş türküler eşliğinde GAĞAN gelince.

Erzingan (Erzincan), Gımgım (Varto), Erzorom - Xınıs (Erzurum), Şiran (Gümüşhane), Sewaz - Qoçgiri Sewaz (Sivas), Çewlig'e (Bingöl) kadar uzanan geniş bir coğrafyada kutlanan Dersim'in eski bir geleneğidir. Dersim’in en eski bayramlarından olduğu söylenir Gağan için. Hatta bazı Dersimliler Gağan'ın çıkış noktasını  Zerdüşt’e kadar dayandığını söylemektedirler. Kutlamaların Aralık ayında başladığı ve dört hafta sürdüğü düşünülmekte. Bazen ocak ayının ilk haftasına kadar devam ettiği de olurmuş. Kutlamalar vadilerden başlar köylere kadar yükselir.

Temelinde dayanışma fikri yatmaktadır Gağan’ın. Desimliler için yeni yılın başlangıcı olarak kutlanır Gağan .

Son üç gün oruç tutulur. 3 gün tutulan oruç çetin geçecek üç kış ayının habercisiymiş. Küskünlüklere son verilir, evlilik yüzünden baba ocağını terketmiş olan kadınlara hediyeler götürülür. Tüm bu örneklere ek olarak, bu günlerde ev hayvanlarına iyi davranılır ve hedik (kaynatılmış buğday) verilir.

Gağan kutlamalarının en yoğunlaştığı tarihler aralık ayının 21-24 arası olduğu söylenmekte. Neden olarak da 21 Aralık gecesi en uzun gecesi ve çetin kış günlerine atılan adım gösterilir. Bir senenin vermiş olduğu yorgunluk Gağan’la birlikte geçen yılda bırakılır ve yaşam mücadelesine yeni umutlara doğru yol alınır.

Kutlamalar sırasında oyunlarda oynanır. Bunlardan bazıları; Xalkek (Kambucuk),  Xalo Gağan (Gağan Dede), Xalo Gağan u Veyvike (Xalo Gagan ve Gelini). En fazla oynana oyunun 24 aralık akşamı oynandığı söylenen Xalxekin olduğu söylenir.

Oyununun katılımcılarından biri yaşlı adam kılığına giren Xal, kadın elbiseleri giydirilmiş gençlerden biri olan eşi Fadike ve onları korumakla yükümlü yüzünü sobanın külü, isi ile siyaha boyamış Arap olduğu söylenmektedir. Tanınmayacak derece de kendilerini özenle giysi ve kostümlerle kamufule ederler. Ve türküler eşliğinde ev ev dolaşıp yiyecek toplarlar.

Akşam olduğunda köyün en fakir ailesinin evinde toplanan yiyecekler pişirilirmiş ve herkese dağıtılır. Kalan yiyecekler ihtiyacı olanlara bırakılır.

Xal Gağan kutlaması Dersimli Alevilerin eskiden beri kutladıkları eksiğiyle fazlasıyla günümüzde de kutlanan geleneksel dayanışma bayramıdır.

Gağanê Sıma Bımbarek Bo!

Gaxandê We Piroz Be!

Gağanınız Kutlu Olsun!