Nâzım’ın ‘Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim’i (VII)

Ulvi İçil

Blog: Kent Kültür Sanat

Nâzım’ın romanı, İtalyancaya ilk kez 2010 yılında çevrilmiş görünüyor. Sonundaki şiir de, Türkiye’deki basım gibi: “Emekçiyim”. İtalyancası ile: “Un proletario io sono”. Kitabın künyesinde Mehmet Hikmet ile YKY’nin adları var. 

Romanın bir de 1995 tarihli bir Hollanda dili basımı var, bu da aynı şekilde: “Emekçiyim”. Künyesinde Mehmet Hikmet’in adıyla birlikte. 

*

Almanca çevirinin tarihi 1984 yılına uzanıyor. Ardından, 1988 ve 2008 yıllarında da basımlar yapılmış. Bütün basımlarda Hanne Egghardt’ın çevirisi kullanılmış.

Romanın Almanca çevirisinde “Türkçe’den Hanne Egghardt tarafından çevrilmiştir” deniyor. Bu bilgi hayli ilginç.  Almancadaki her üç basımda da, romanın sonundaki şiir dizesi “Komünistim” şeklinde. Demek ki, Almanca basımın esas aldığı Türkçe basım, Türkiye’deki basım olamaz. Bulgaristan’dakinden başka da Türkçe basım yok. 

Romanın Almanca'ya çevirisini gerçekleştiren sayın Hanne Egghardt ile yazıştım. Kendisi bana, Almanca'ya çeviri için Bulgaristan'daki Türkçe basımın esas alındığını teyid etti. 

Almanya’daki 2008 basımı için, Bulgaristan’daki sansürsüz Türkçe basımın kullanılmasına “izin ver”, aynı yıllarda (2008 ve sonrasında) Türkiye’de sansürlü hali basmaya devam et. Bu arada, Almanya’da sansürsüz haline izin verirken, Hollanda’da ve İtalya’da (2010) sansürlü halini çevirttir, bastır. 

*

Nâzım’ın Fransızcada, Münevver’in çevirileri ile özdeşleştiği biliniyor. 

“Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim”in 1964 yılında Münevver tarafından yapılan ilk çevirisi, Fransa’daki istisnasız bütün basımlarda kullanılan çeviri aynı zamanda. Bu, en son 2002 yılında yapılmış basım için de geçerli.  Münevver’in çevirisi ile Nâzım’ın romanı, Fransa’da hiç ayrılmıyorlar. Roman 2002’den 2017’ye kadar ise bir daha basılmamış. Ve romanın, 1964 ile 2002 arasındaki uzun yıllara yayılan istisnasız bütün Fransızca basımlarında, sonundaki şiir “Komünistim”  şeklinde.

2002 yılındaki basımda ise çok daha fazlası var: Şiirin tamamı kitabın arka kapağına çıkarılarak sunulmuş okura, “Komünistim” dizesiyle. 

Özet:

Almanya’da ve Fransa’da romanın hiçbir basımı sansürlü değil. 
Türkiye’deki bütün basımları sansürlü.

Notlar: 
(1) Yapı Kredi Yayınları, PEN International Publishers Circle üyesi. Nâzım’ın romanını Almancada 2008 yılında yayımlamış olan Suhrkamp Verlag ile Hollanda’da 1995 yılında yayımlamış De Geus da.
http://www.pen-international.org/support-us/the-pen-publishers-circle/
http://www.suhrkamp.de/buecher/die_romantiker-nazim_hikmet_22436.html 
Ancak, Suhrkamp Verlag romanı “Komünistim” dizesi ile yayımlarken, Yapı Kredi Yayınları ve De Geus, romanı, “Emekçiyim” dizesi ile yayınlamış, oluyor. 

(2) Fransız yayıncının şiiri kitabın arka kapağına taşıması bir yana, Almanca basımın epilogunu yazan Peter Bichsel, kısa yazısının neredeyse tamamını romanın, şiirin de yer aldığı son sayfalarına ayırmış. www.amazon.fr.  ise  Fransızca 2002 basımını tanıtırken esas olarak sadece şiire yer vermiş: https://www.amazon.fr/vie-est-belle-mon-vieux/dp/2841900789/ref=sr_1_1?i...  

(3) Romanın İtalyancaya iki çevirmeninden biri ve editörü olan Giampiero Bellingeri ile yazıştım. Kendisi, Nâzım’ın romanının Fransızca veya başka bir dildeki basımını bilmediğini belirtti. Mehmet Hikmet ile Yapı Kredi Yayınları’nın, romanın orijinaline ilişkin bilgiyi Türkiye dışındaki yayıncılardan ve çevirmenlerden özenle gizledikleri anlaşılıyor. 

(4) Saramago’yu ve çevirisini çiğneyip geçememe durumu, Münevver ile çevirisi için de geçerli. Nâzım’ın romanının Fransızcası, Münevver’in çevirisi ile o kadar özdeşleşmiş ki, romandaki “komünist dize”yi  (!) tasfiye edebilmek ve yeniden yayınlayabilmek için, Münevver’i de çevirisini de çiğneyip geçmeleri, ve romanı yeniden başka birine çevirtmeleri gerek. İmkânsız. Münevver de, tıpkı José Saramago gibi, dikilmiş duruyor, yolun ortasında, karşılarında.

(5) Romanın Almancasının 1988 basımında şöyle bir ifade var: “Paris’teki Mehmet Hikmet’in dostça izniyle”.

(6) L’Humanité’deki 2013 tarihli bir yazısında Nedim Gürsel söz etmiş, romanın sonundaki şiirden. İlk dizesini de alıntılamış:  "Par rapport à l’engagement politique de sa jeunesse, auquel il resta fidèle jusqu’au bout (rappelons les vers qui ponctuent la fin de son roman autobiographique, les Romantiques : « Je suis communiste / Je suis amour des pieds à la tête ! »), on peut dire qu’il n’a pas vécu plus qu’il ne faut". Aynı şekilde, Orhan Pamuk’un romanın orijinal halini Fransızca’da basıldığı ilk yıldan itibaren bildiği anlaşılıyor. “Nazım Hikmet’in hayatının son yıllarında yazdığı otobiyografik romanını, 1964 yılında bir Paris yolculuğundan İstanbul’a dönen babamın elinde gördüm ilk”. Kuşkusuz, konuyu bilip de Türkiye’de yazmayanlar Gürsel ve Pamuk ile sınırlı değil.  Yayıncılar romanın orijinalini bilip düzeltme yoluna gitmiyorlar. Ve bazı yazarlar da biliyorlar ama seslerini çıkarmıyorlar. Kuşkusuz önemsiz ve nedensiz bir ortaklaşma değil bu.

https://www.humanite.fr/tribunes/nazim-hikmet-je-n-ai-pas-ete-ecrase-sou...
http://www.radikal.com.tr/kultur/yasamak-guzel-sey-be-kardesim-1095574/ 

1988 basımı Paris'teki Mehmet'in dostça onayıyla...

1988 basımında şiir

2002 Fransızca arka kapak

2008 Almanca kapak


2008 basımında şiir