Nâzım'ın 'Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim'i (III)

Ulvi İçil

Blog: Kent Kültür Sanat

Nâzım’ın romanı Yunancaya ilk kez 1978 yılında Yunanistan Komünist Partisi (KKE) üyesi yazar Kostas Kotzias tarafından çevrilmiş. Sonraki yıllarda, aynı çevirinin yeni basımları da yapılmış. Kotzias romanın Yunancaya çevirisi için Fransızcasını esas almış. Böylece, “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim”in sonunda Nâzım’ın şiiri, Fransızca basımda olduğu gibi Yunancada da, “Komünistim” şeklinde, doğru haliyle yayımlanmış. 

Sonra, 2015 yılında, romanın yeni bir çevirisi ve basımı yapılmış. Farklı bir çevirmen, farklı bir yayınevi tarafından. Kalem Ajans, Livanis yayınlarına, romanın orijinalden farklı olan YKY basımını vermiş çevirilmesi için. Böyle olunca da, “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim”in yeni çevirisinin sonundaki şiirde, Nâzım’ın dizesi, “Komünistim” değil, “Emekçiyim” olarak basılmış. 

Özetle, Nâzım’ın romanının 1978 tarihli önceki, doğru ve orijinaline uygun Yunanca çevirisi, yeni bir Yunanca basım için tamamen görmezden gelinmiş, yok sayılmış ve Yunan halkına, daha önce var olan doğrusunun yerine, 2015 yılında, yanlış olduğu apaçık olan bir çeviri sunulmuş. Doğrusunun yerine yanlışı geçirilmiş.

*

Yunancadakine çok benzer ama daha da vahim bir durum, Bulgarcada görülüyor. Roman, Bulgarcaya Türkçeden çevrilerek, ilk kez 1965 yılında yayınlanmış. Hatırlanacak olursa, Bulgaristan’da ilk Türkçe basım 1964 yılına ait. 1964’deki Türkçe basımda da, 1965 yılındaki Bulgarca basımda da, romanın sonundaki şiir “Komünistim” şeklinde.

Yine 2015 yılında, Yunanistan’da yapılanın aynısı, Bulgaristan’da yapılmış. Farklı bir çevirmen, farklı bir yayınevi ile roman yeniden basılmış. 2015 Bulgarca basımında, bu ülkede ne Bulgarcada 1965’de, ne de Türkçede 1964’te, 1967’de ve sonrasında yayımlanan doğru metinler dikkate alınmış! Bunların ikisi de görmezden gelinmiş, bir kenara atılmış ve Türkiye’deki, orijinalden farklı olan , anti-komünist 141-142. maddelerin sansürünü taşıyan 1967 basımı esas alınmış. 2015 yılında!

Komünist Nâzım’ın komünistleri anlattığı romanı “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim”in Türkçe, İngilizce, Yunanca, Bulgarca dillerindeki basımları, ulusal ve uluslararası ölçekte bilinçli, ısrarlı bir anti-komünist yayıncılık faaliyeti haline getirilmiş. Romanın orijinaline uygun çeviri ve basımların yerine, orijinaline aykırı olanların geçirildiği, sistemli bir faaliyet. 

Görseller

Yunanca 1978 basımı. 

Yunanca 2015 basımı.

Bulgarca 1965 basımı.

Bulgarca 2015 basımı.

Notlar:

(1) Merve Tokmakçıoğlu’nun Kostas Kotzias’ın yaşamı ve eserleri üzerine değerli yazısı, soL portal’da, bu yazıyla eşzamanlı olarak yayınlanıyor: sol.org.tr/blog/kent-kultur-sanat/merve-tokmakcioglu/kostas-kotzias-nazimin-yunancasi-211910

(2) 2015 tarihli Yunanca çeviriyi gerçekleştiren çevirmen Sayın Liana Mistakidis ile görüştüm. Kendisi bana, Kostas Kotzias'ın çok iyi bir çevirmen olduğunu; ancak, 1978 tarihli Kostas Kotzias çevirisinden ne yazık ki çeviriyi gerçekleştirmesi öncesinde haberdar olmadığını ve kendilerine Türkiye'den, geçmişteki bu çevirinin varlığı konusunda hiçbir bilgi verilmediğini belirtti. Sayın Liana Mistakidis'e inanıyorum. Kendisi, hiçbir kişinin ve kurumun Nâzım'ın eserinde bu tür bir değişiklik yapma hakkına sahip olmadığına yönelik görüşünü de bana ayrıca, güçlü bir şekilde ifade etti. Mistakidis, çevirisinin Yunanca’da yeni, ikinci bir basımı yapıldığında, bu yanlışın mutlaka düzeltilmesi gerektiğini de belirtti. Doğduğu şehir İstanbul için, “Canım gibi sevdiğim İstanbul,” diyen Mistakidis, 1972 yılında Atina Üniversitesi’ne yazılıyor, Hukuk Fakültesi ile Siyasal Bilimler Fakültesi’nden mezun oluyor; doktora tezini, Pandion Üniversitesi’nde, Mevlana’nın teoloji felsefesi üzerine yazıyor. Mistakidis’in yirmiye yakın kitap çevirisi bulunuyor ve Mesnevi’yi Yunan okurlarına ilk sunan çevirmen olarak biliniyor. Hadi, kendileri yaptıkları işten zerre kadar utanmamışlar! Sayın Liana Mistakidis’e, daha önce, Kostas Kotzias’ın çevirisi var olduğu halde, romanı değiştirilmiş haliyle Türkçeden Yunancaya çevirtmenin, kendisini Yunanistan’da ne kadar zor duruma düşürebileceğini hiç umursamamışlar bile! Ne korkunç bir saygısızlık! 

(3) Mehmet Hikmet ve temsilcisi Gündüz Vassaf ile Yapı Kredi Yayınları’nın, şiirin “Komünistim” dizesinin romandan tasfiye edilmesine yönelik ısrarlarının, zamanında Memet Fuat ile de üzerinde mutabık kalınmış ve sonrasında Yapı Kredi Yayınları’na devrolmuş bir strateji olduğunu düşünmek için oldukça güçlü veriler var. Gelecekte uygulanmak üzere kararlaştırılmış olan bir strateji. Bu anlamda, son derece bilinçli bir anti-komünist faaliyet. Ve bu anti-komünist yayıncılık faaliyeti, geçmişte, doğru olarak gerçekleştirilen başka dillerdeki çevirilerin ve basımların üzerine ve onların yerine, komünizmin tasfiye edildiği çevirileri, basımları geçiriyor. Memet Fuat’ın, 1994 yılında Cumhuriyet gazetesine yazdığı bir makaleye, bir kitap derlemesinde, 2000 yılı Aralık yılında düştüğü bir dipnot var ve şöyle: “Türk Ceza Yasası’ndaki 141-142. maddeler geçersiz sayıldıktan sonra Adam Yayınları basımları sorumlu hukukçularca yeniden gözden geçirilip daha önce bu maddeler yüzünden şiirlerden çıkarılmış olan dizeler yerlerine konmuştur.” (“Nâzım Hikmet’in Kitapları”, Cumhuriyet, 27 Ağustos 1994; Nâzım Hikmet Üstüne Yazılar içinde, s. 224, Mart 2001). 141-142. maddeler, 1991 yılında kaldırılıyor. Memet Fuat’ın Cumhuriyet’teki yazısı 1994, 2001 derlemesindeki yazıya düştüğü dipnot 2000 tarihli. Peki, Memet Fuat (ile Mehmet Hikmet), dipnotta sözü edilen şeyi “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim” için yapmışlar mı? Yapmamışlar. 10 yıl boyunca (1991-2001) 10 baskısını yapmışlar romanın. Memet Fuat’tan sonra, Mehmet Hikmet, temsilcisi Gündüz Vassaf ile YKY yapmışlar mı? Yapmamışlar. 15 yıl boyunca (2002-2017) 21 baskısını yapmışlar romanın. Ne yapılması gerektiğini biliyorlar. Ama yapmıyorlar. Tam 26 yıldan, bir çeyrek asırdan bu yana.