Nâzım’ın ‘Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim’i (II)

Ulvi İçil

Blog: Kent Kültür Sanat

Amsterdam’daki Uluslararası Sosyal Tarih Enstitüsü’nde yer alan TKP arşivinde, Nâzım’ın romanının üç el yazması kopyası var.

Enstitü’deki el yazmalarının ait oldukları tarihlerin bilgisi kesin olarak mevcut değil , ancak bazı çıkarımlar yapılabiliyor.  Bu kopyalardan birinin sonunda şiir yer almıyor ve son sayfaları, diğer iki el yazmasından ve romanın bildiğimiz basılmış halinden oldukça farklı pasajlar içeriyor. Diğer iki kopyada, hem şiir romanın sonunda mevcut, hem de bu kopyalar romanın bildiğimiz basılmış hali ile aynı. Buradan, şiirin bulunmadığı kopyanın, diğer ikisinden önceki bir kopya olduğu sonucuna ulaşabiliyoruz. 

Romanın bu sonraki bir tarihe ait iki nihai el yazması kopyasında, şiirdeki dize, Bulgaristan’da Türkçe’de 1964 ve 1967 yıllarında, SSCB’de ve Fransa’da 1964’den itibaren yapılan bütün basımlardaki gibi: “Komünistim”.

Dolayısıyla, “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim”i şu anda, ne Türkçe’de ne de diğer herhangi bir dilde, “Komünistim” dizesi yerine “Emekçiyim” dizesi ile yayınlamaya devam etmenin hiçbir haklı ve meşru gerekçesinin olamayacağı, bu orijinal el yazmaları bilgisi ile de ortaya çıkmış oluyor.  

Bir kez daha vurgulamak gerekiyor:

Nâzım’ın romanını, Nâzım’ın kendisinin yazdığından farklı bir içerikle, değiştirerek yayınlamayı sürdürmek,  tamamen gayrı meşru, gayrı ahlaki - ve bu örnekte, aynı zamanda, anti-komünist -  bir yayıncılık faaliyetidir.

Ve bu, ayrıca, bir insanlık suçudur; insanları, özellikle Nâzım Hikmet gibi bütün insanlığa mal olmuş bir sanatçının eserinin gerçek içeriğine dair, bilinçli ve ısrarlı olarak yanıltmayı amaçladığı için.

Notlar

 (1) https://search.socialhistory.org/Record/ARCH01484  ; TKP arşivinde, “content list” altında, 448 sayılı materyal: “Manuscript of Romantika by Nazim Hikmet . n.d. 1 cover” TÜSTAV/TKP Arşiv Fonu, Duisburg Arşivi, Sıra No: 440, "Romantik" elyazmaları - Nâzım Hikmet, 1. Klasör. Amsterdam'daki Uluslararası Sosyal Tarih Enstitüsü'ndeki orijinal el yazmalarına erişim desteği için TÜSTAV'a teşekkür ederim.

(2) Nâzım’ın eserlerini daktiloda yazdığı biliniyor. Nâzım, el yazmasını daktiloda çoğalttırarak, eleştirmeleri için Fahri Erdinç gibi yoldaşlarına veriyor: “1962’de A’ya sık sık gelip gitti [A’dan Leipzig kenti kastediliyor ]…Birinde yeni yazdığı romanı getirdi: Romantika. Türkçesinin adı: Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim. Elyazması dört-beş günde daktilodan çıkıncaya kadar iyiden iyiye sabırsızlandım. Tekmilledikten  sonra, giderayak, hiç beklemediğimiz halde, bir kopyasını A. Saydan’ın [Aram Pehlivanyan] önüne koydu. Bir kopya da bana. Ve ödev verdi: ‘Şimdi ikiniz de benim eleştirmenlerim olacak, eleştirisel incelemesini yapacaksınız bu romanın. En tezinden… Yarın Moskova’ya yolcuyum. Bunun Rusçasını basıma hazırlayacağım’…Ödevi  aldık kabul ettik”. (Erdinç, Fahri, “Kalkın Nâzım’a Gidelim”, Yordam Kitap, 2006, İstanbul, Kitap editörü: Kemal Özer, s. 143). [Bu arada, Türkiye’deki Nâzım yazımının bir bölümü tam bir facia: “Nâzım Hikmet, dilimize ‘Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim’ adıyla çevrilen romanını Sovyetler Birliği’nde Rusça olarak yazmış.” (Karaca, Emin; Nâzım Hikmet, Kafekültür Yayıncılık, 2. Baskı Ocak 2015. Sayfa 305)].

(3) Enstitü kayıtlarında el yazmaları için “not dated”, “tarihsiz” notu var.  Nâzım, romanını “…altmışımın içindeyim. Beş yıl daha yaşayabilsem…” diyerek noktalıyor. Şiirin yer almadığı ve romanın en son hali olmadığı anlaşılan kopyanın sonunda Nâzım, romanını yazış tarihine ilişkin değerli bilgiler veriyor: “Ben, Nâzım Hikmet, bu kitaba…1960’da başladım. Ayını hatırlıyamıyorum…Yirmi yimibeş yaprak kadar yazdım. Bıraktım. Yürümedi… işe, 1962’nin 8 Ağustosunda yeniden koyuldum. Aynı ayın 26 sında bitirdim kitabı”. Demek ki, romanın basımlarına temel alınan diğer iki el yazması bu tarihten sonraya ait.  Diğer bir deyişle, Nâzım romanını yine 1962 yılı içinde olmakla birlikte, 26 Ağustos’tan sonraki bir tarihte, değişiklikler yaparak, tamamlamış oluyor. Üç el yazması kopyasının en son sayfa sayıları, her bir el yazmasının uzunluğuna ilişkin de bilgi sunuyor: Önceki tarihe ait el yazmasının son sayfa sayısı 104. Diğer iki kopyadan birinin son sayfası 142, ötekininki 143.

(4) Konuyla ilgili ilk yazı soL’da 5 Temmuz 2017 günü yayınlandığında, romanın YKY’deki 20. baskısı (Nisan 2017) satıştaydı.  Ağustos 2017’de, kitabın 21. baskısı yapıldı. YKY’nin yaptığı bu son basımda da şiir, “Komünistim” yerine “Emekçiyim” olarak yayınlandı.  İlk yazıda ifade ettiğimiz düşünce bir kez de böylelikle doğrulanmış oldu:  “Bu durumun, YKY’nin romanın aslının nasıl olduğunu bilmiyor olmasından ya da basit bir özensizlikten kaynaklanması imkansız”. Mehmet Hikmet, Mehmet Hikmet’in temsilcisi Gündüz Vassaf, Yapı Kredi Yayınları ve dolayısıyla Koç Grubu, bu konuda, tamamen siyasi bir tutumu benimseyerek bunu sürdürmüş oluyorlar.

(5) Basımlar için esas alınan iki el yazması kopyasından biri, diğerinden bir açıdan daha doğru. Bu yalın  haliyle bir yazım ve basım hatası ama. En doğru olan, son sayfa sayısı 143 olan. Romanın sonunda, Neriman kocasının sözünü tekrarlıyor, her iki el yazmasında da: “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim”. Ama Neriman’ın,  kocasının sözünü tekrarlayabilmesi için, İsmail’in hemen önce, “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim” demiş olması gerek. El yazmalarından en uzun olanında bu cümle mevcut, diğerinde değil. Bu açıdan basımlarda durum nasıl? Şöyle: Türkiye’de, 1966’dan 2017’ye dek yapılmış olan istisnasız bütün basımlarda, bu cümle eksik. Ve Türkiye’deki basımları esas alarak yabancı dillere yapılan bütün çevirilerde de eksik aynı cümle. Hatta Bulgaristan’daki Türkçe basımlarda bile eksik. Eksik olmadığı basımlar var: Münevver Andaç’ın Fransızca çevirisinde eksik değil. Dolayısıyla, Münevver’in Fransızcası’nın esas alındığı diğer çevirilerde de. Bu nedenle, Münevver’deki Türkçe kopya ile Enstitü’deki, en doğru kopyalar olarak görünüyor. Bir de SSCB’de 1964 yılında yapılan Rusça basımda eksik değil bu cümle. Romanın yeni yapılacak basımlarında, bu eksik ve düşmüş olan cümlenin de yerine konması gerekir.  Tabii, diğer dillere yapılmış çevirilerde de. Örneğin İngilizce’de (2013, sayfa 187). (“Life’s Good, Brother”, Translation: Mutlu Konuk Blasing, Persea Books, 2013, New York; bu sayfa için soL’da çıkan ilk yazının sonundaki görsele de bakılabilir).

(6) Nâzım, kendi sesinin olduğu kayıtlarda, örneğin “Aya Gidilecek” şiirinde, sözcüğü “komünistim” yerine “komunistim” olarak telaffuz ediyor. El yazmasında da, “Komunistim”  olarak yazmış aslında. Komün (commune), komünizm (communisme)… Fransızca’da “ü” sesi var; Rusça’da ise yok. Bolşevik, Leninist Nâzım’ın bu telaffuzu,  komünist formasyonundaki Ekim Devrimi ve SSCB kaynağı açısından, özellikle benimsemiş olduğu ve bunu da Türkçe’ye özellikle yansıttığı düşünülebilir.  Nâzım’ın “komunistim” telaffuzu tercihi, komünist olması bir yana,  bir “Batı Avrupa komünisti” olmaması, Bolşevik olması ile de uyumlu görünüyor.  Nâzım’ın, Moskova’da,  TKP'nin yanı sıra, Lenin’in partisine, Bolşevik Parti’ye üye olduğu biliniyor. Bu nedenle, zamanı geldiğinde, Nâzım’ın dizesi,  romanda, “Komünistim”olarak da değil, orijinal el yazmasındaki gibi, “Komunistim” olarak yayınlanmalı belki de. Bütün bu yıllardır sürmekte olan anti-komünist saygısızlığın sonrasında, Nâzım’ın “komunistim” sözcüğünü telaffuz tercihine yoldaşlarının, Türkiyeli bolşeviklerin saygısının bir ifadesi olarak.

Önceki el yazması

Nihai el yazması