Çocukların büyüme dönemleri boyunca en fazla zaman geçirdikleri ortam okullarındaki sınıflar... Burada edindikleri deneyimler sağlıklı bir gelişim açısından büyük önem taşıyor. Sosyal, duygusal ve akademik gelişime olanak sağlayan olumlu bir sınıf ortamında merkezi rol öğretmenlere ait.
British Columbia Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada, öğretmenlerdeki tükenmişlik durumu ile öğrencilerin kortizol düzeyleri arasındaki bağlantı ilk defa incelendi. Stres etkenlerine yanıt olarak beyinde bulunan hipotalamus ve hipofizin uyarılmasıyla böbreküstü bezinden salgılanan kortizol hormonu stresin başlıca biyolojik göstergesi olarak kabul ediliyor.
Araştırmada 13 farklı okuldan, 4. ila 7. sınıflardaki 400 ilkokul öğrencisinden tükürük örnekleri toplandı ve kortizol seviyeleri ölçüldü. Bu yaş grubunun seçilmesinin nedeni, bu dönemde çocukların önemli bilişsel, duygusal, sosyal ve fiziksel değişimler yaşaması. Aynı zamanda bu yaşlarda çocukların ilgisi aile dışına yöneliyor ve yaşamlarında okul arkadaşlarının ve öğretmenlerinin rolü artıyor.
Çalışma kapsamında, öğrencilerin yaşları, ailelerinin gelirleri, ana dilleri, ebeveynlerin ilişki durumu gibi sosyoekonomik verilerin yanı sıra öğrencilerin uyanma saatleri de verilere dahil edildi. Bunun nedeni kortizol hormonunun günlük bir salgılanma ritmine sahip olması ve uykudan kalktıktan kısa bir süre en yüksek seviyeye sonra ulaşması.
Öğretmenlerdeki tükenmişlik seviyeleri ise Maslach Tükenmişlik Ölçeği adı verilen bir anket çalışması ile ölçüldü.
Analiz sonuçları, öğretmenlerin daha fazla tükenmişlik duygusu yaşadığı sınıflarda öğrencilerin kortizol düzeylerinin de daha yüksek olduğunu gösterdi. İlkokul öğrencilerinde yüksek kortizol düzeylerinin öğrenme güçlükleri ve mental sağlık sorunları ile ilişkili olduğu biliniyor.
TÜKENMİŞ BİR ÖĞRETMEN Mİ STRES KAYNAĞI? STRESLİ ÖĞRENCİLER Mİ TÜKETİYOR?
Bu sonuçlar sınıftaki öğretmen ve öğrenciler arasında stresin "bulaşıcı" olduğunu gösteriyor olabilir. Ancak öğrencilerdeki yüksek kortizol seviyeleri ve öğretmenlerdeki tükenmişlik duygusundan hangisinin önce ortaya çıktığı bilinmiyor. Araştırmacılar öğrenci ve öğretmenlerin stres durumları arasındaki bağlantının döngüsel olduğunu düşünüyorlar.
Öğretmenlerin meslekleriyle ilgili yeterli desteğe sahip olmamaları stresli bir sınıf ortamına neden olabilir ve bu durum öğretmenlerin öğrencileri etkili bir şekilde yönlendirmelerini engelleyebilir. Zayıf bir sınıf yönetimi ise öğrencilerin ihtiyaçlarının karşılanmamasına ve öğrencilerde stresin artmasına yol açabilir.
Diğer seçenek ise stresin öğrencilerden kaynaklanması. Bu koşullarda ortaya çıkabilen anksiyete ve davranış bozuklukları öğretmeyi güçleştireceğinden, öğretmen daha fazla tükenmişlik duygusu yaşayacaktır.
Araştırmacılar, öğrenci sayısının ve örneklerin toplandığı sürelerin arttırıldığı yeni çalışmalara gereksinim olduğunu belirtiyorlar. Ayrıca kortizol salgılanmasına neden olabilecek okulun geneline ait faktörlerin de dikkate alınmasını önemsiyorlar.
SİSTEMDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR ÖNEMLİ BİR STRES FAKTÖRÜ
Araştırma ekibinden Eva Oberle, yapılan çalışmanın öğretmenlerin ve eğitimcilerin karşılaştığı sisteme dayalı problemleri de akla getirdiğini vurguluyor. Bu problemler arasında sınıf mevcutları ve öğretmenlere verilen desteklerdeki kesintiler ilk sıralarda yer alıyor. Oberle şöyle devam ediyor: “Öğretmenliğin en stresli mesleklerden biri olduğu yapılan birçok araştırma ile de netlik kazanmış durumda. Öğretmenler tükenmişlik durumu ile baş edebilmek ve stresi hafifletmek için yeterli kaynağa ve desteğe ihtiyaç duyuyorlar. Öğretmenleri desteklemediğimizde, öğrencilerin zarar görme riskini de arttırıyoruz.”
Eğitim sisteminin çok temel sorunlara sahip olduğu Türkiye'de, öğretmen ve öğrencilerin karşılaştığı stres faktörleri de araştırılmayı bekliyor.
İlgili makale: Oberle E & Schonert-Reichl KA (2016) "Stress contagion in the classroom? The link between classroom teacher burnout and morning cortisol in elementary school students", Social Science & Medicine, 159, 30-37, DOI: 10.1016/j.socscimed.2016.04.031