Şempanzelerin kendi toplumunun bir üyesini öldürebileceği gerçeği oldukça nadir bir durum. Şempanzeler son derece agresif olmakla birlikte önceki araştırmalar ölümcül karşılaşmaların çoklu gruplarda yaygın olduğunu gösteriyor, çoğu öldürme olayı da farklı gruptaki şempanzeler arasındaki kavganın sonucu gerçekleşiyor. Ancak bu olayda tanık olunan cinayet ve ardından bedene yapılan kötü muamele tamamen beklenmedik bir durum olarak tanımlanıyor.
Olayı bu kadar nadir kılan şey, öldürme olayının grup içinde gerçekleşmesinin yanı sıra, bir topluluktaki hayvanların “koalisyon” yaparak kendi gruplarının bir üyesini öldürmek için birlikte hareket etmesidir ki, bilim insanları bunu daha önce çok az sayıda gözlemlemiş.
Foundouko’nun öldürüldüğü Senegal’deki Fongoli topluluğu 2001 yılından beri Iowa Devlet Üniversitesi’nde antropoloji profesörü olan Jill Pruetz ve ekibi tarafından çalışılıyordu ve araştırmacılar pek çok şeye tanık oldular. Pruetz, avını yakalamak için araç kullanan şempanzeleri belgeleyen ilk kişiydi. Ancak, 2013'te gördüğü şey çok farklıydı.
Pruetz ve ekibi şempanzelerin davranışlarını analiz etmek ve grup tarihinin zaman çizelgesinin bir araya getirmek için yıllar harcadılar. Bulgularını geçen hafta International Journal of Primatology isimli dergide yayınladılar.
FOUDOUKO’NUN ÖLÜMÜ
Pruetz ve ekibi 2013’te Foudouko’ya yönelik saldırının karanlıkta gerçekleştirmesi nedeniyle öldürülmesini göremediler, ancak ölümcül saldırı sırasındaki çığlıklarını ve bağırışlarını duydular.
Sabah uyandıklarında daha da rahatsız edici bir sahneye tanık oldular: Diğer şempanzeler yaklaşık 4 saat boyunca Foudouko'nun cesedine eziyet etmeye devam etti; sopalarla ve kayalarla vurdular, ısırdılar, boğazını koparttılar ve hatta cesedinin bir kısmını yediler.
Pruetz, "İzlemek çok zor ve oldukça korkunçtu. Başlangıçta neler olup bittiğini anlamadım ve vücuda böylesine saldırgan olmalarını beklemiyordum." diyor.
Yapılan incelemeye göre, hayvanlar eski liderlerinin sağ ayağını derinden ısırdı, sırtında derin bir yarık açtı, anüsünü yırttı ve kaburgalarını kırdı. Araştırmacılar, ayak yaralanmasından kaynaklanan ve gece boyunca devam eden kan kaybının Foudouko’yu nihai olarak öldürdüğünü ve parmaklarındaki yaralanmaların, ölümcül saldırıda Foudouko'yu yerinde tutmak için şempanzelerin elinden ısırmaları sonucu gerçekleştiğini düşünüyorlar.
İZOLASYON VE SÜRGÜN
Araştırmacılar Foudouko’yu ilk kez 2005 yılında grubun baskın alfa erkeği olarak tanımladı. Fakat 2007’de yardımcısı beta erkek Mamadou yaralandığında, Foudouko’nun da alfa liderliği sona ermiş oldu. Primer destekçisi yaralanarak zayıflayınca bir grup genç erkek Foudouko’yu grubun dışına attı. Foudouko beş yıl boyunca sürgünde izole olarak yaşadı ve bu süre boyunca sadece eski arkadaşları ve aslarıyla geçici temaslar kurdu. Araştırmacılar, Foudouko'nun eski müttefiklerinden sadece ikisinin herhangi bir saldırganlık göstermediğini belirtti.
Foudouko'nun birkaç yıldır tecrit edilmiş durumda hayatta kalması oldukça sıra dışı bir durum. Bugüne kadar hiçbir araştırmacı bu kadar uzun süre izole bir şekilde yaşayan bir şempanze bildirilmemiş. Sürgündeki beş yıl boyunca Pruetz ve ekibi, Foudouko'nun eski grubunu uzaktan izlediğini ve bazı eski müttefikleriyle gizli olarak etkileşime girdiğini gözlemlediler, ancak bu etkileşimler de nadirdi.
Foudouko sürgün hayatı boyunca grubun dış çevresinde yaşamaya devam etmiş. Pruetz’in ifade ettiğine göre şempanzeler çok sosyal hayvanlar ve bu yüzden bu tür bir izolasyon büyük bir strese neden oluyor. Ekip de bundan dolayı Foudouko’nın sosyal gruba geri dönmek istiyor gibi göründüğünü söylüyor. Foudouko öldürüldüğü 2013'te de topluluğuna tekrar girmeye çalışmış.
Mamadou ve Mamadou'nun kardeşi David (şimdi alfa) Foudouko'yu kabul ederken, diğerleri grubun dışına çıkan şempanzenin dönüşüne sıcak bakmamışlar. Pruetz, New Scientist'te Chelsea Whyte'e verdiği demeçte "Hiyerarşide yükselen beş erkek vardı ve onlar Foudouko'yu geri almak istemedi. Foudouko da eski yüksek konumunda geri gelmeye çalışıyordu, bu da sonuçta onun tarafında yapılacak aptalca bir şeydi" dedi.
Pruetz, daha itaatkar olsaydı Foudouko'nun bir şansı olabileceğini söylüyor. Ölümünden önceki günler boyunca araştırmacılar bölgede olduğunu ve hâlâ grubun kendisini öldüreceğine dair herhangi bir belirti veya uyarı olmadığını ifade ediyor. Lider olarak, Foudouko çok baskındı ve diğer şempanzeler ondan korkuyordu.
Pruetz, Foudouko'nun neden öldürüldüğünün kesin bir şekilde belirlenemeyeceğini söylüyor. Ekibe göre bu eşleşmek için rekabet gibi görünüyor. Fongoli’de erkekler dişilere oranla daha fazla ve eşleşme genç erkeklerle iktidar mücadelesinde etken faktördü. Genç şempanzeler bu şekilde Foudouko’nun güçlü konumunu yeniden kazanmaya çalışmak isteyeceğinden endişe duymuş ve ona saldırmaya karar vermiş olabilirler. Neticede Foundouko eş bulma konusundaki açık arzusuyla – ki grupta gücü geri alma arayışı korkuyu canlandırmış olabilir - ölüm fermanını imzalamış olabilir. Genç şempanzeler Foudouko ve müttefiklerinden daha fazla sayıdaydılar ve fiziksel üstünlükleri vardı, bu da onlara avantaj sağladı.
Ölümcül saldırıdan sonra bile Pruetz, diğer şempanzelerin Foudouko'dan hâlâ korktuğunu söylüyor. Saldırgan şempanzeler özellikle Foudouko'nun cesedi saldırı sırasında sarsıldığında ve titrediğinde korku belirtileri göstermişler.
NEDEN BU KADAR AGRESİFLER?
Pruetz, insanlar haricinde çok az hayvanın böylesine ölümcül bir saldırganlık gösterdiğini ve primatolojinin bu sorunun yanıtını aradığını söylüyor. Şempanzeler nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olması nedeniyle bu ölümcül davranışı anlamak oldukça önemli.
Araştırmacılar, şempanze habitatını bozan insan kaynaklı çevresel değişikliklerin, gözlemlenen agresif davranışa katkıda bulunabileceğini uzun zamandır düşünüyor. Fongoli'de asimetrik cinsiyet dengesi de yine insan faktörüne bağlı olabilir. Pruetz, yerel halkın evcil hayvan ticaretinde kullanmak üzere bebekler almak için dişi şempanzeleri avlayan kişileri bildirdiklerini ifade ediyor. Birkaç yılda bir yalnızca bir kadın şempanze yakalayan avcıların yavaş yaşam öyküleri nedeniyle toplum üzerinde gerçek bir etkisi bulunuyor.
SON DURUM
Yıllar sonra bile, gruptaki erkekler arasındaki rekabet hala şiddetli olmasına ve liderlik mücadelesinde hilelerin olmasına rağmen grup cinayetleri bir daha yaşanmamış.
Mevcut grupta, Mamadou dışarıda kalmış ve araştırmacılar tarafından bir süredir görülmemiş. Kardeşi David ise hâlâ alfa erkek olarak iktidara sahip olmakla birlikte, daha genç erkek saldırılarına meydan okumaya devam ediyor.
Pruetz, National Geographic'teki Michael Greshko'ya Mamadou’nun hala orada olduğunu düşünmesini sağlayan bir şeyler olacağını, eğer öyleyse Foudouko’dan daha fazla bilgi sahibi olabileceklerini ifade etti.
Foudouko’nun öldürülmesinden sonra şempanzeler vücudu terk edince, Pruetz ve ekibi Foudouko'yu gömdü. Kemikleri incelenmek üzere gelecekte gömüldüğü yerden çıkarılacak.
Iowa Devlet Üniversitesinden antropolog Jill Pruetz, Foudouko'nun ölümünün hemen ardından diğer maymunların şempanzenin bedenine yönelik davranışlarını anlatıyor:
Kaynaklar:
http://www.news.iastate.edu/news/2017/01/31/chimpaggression
http://www.sciencealert.com/in-a-rare-group-killing-chimpanzees-abused-a...
Görsel kaynakları:
http://www.peoplebehindthescience.com/wp-content/uploads/2015/10/Jill_Pr...
http://www.ibtimes.co.uk/chimpanzees-overthrow-murder-eat-former-tyranni...
http://s.ngm.com/2008/04/chimps-with-spears/img/fongoli-chimps-hdr.jpg
